بخشی از مقاله
چکیده
در تحقیقات اجتماعی برای شناسایی و حل مسا ئل، نیاز به دانش و تسلط بر شناسایی روشهای علمی تحقیق است. تحقیقات کمی و کیفی دارای دو الگوی متفاوت هستند. در هر رویکرد کمی و کیفی برای انجام پژوهش ابزار و روشهای متفاوتی مورد نیاز است که یکی از آنها روش تحلیل محتوا میباشد. تحلیل محتوا نخست بیشتر به صورت کمی برای اندازهگیری متغیرها استفاده می شد.
اواسط قرن بیستم بود که رویکردهای کیفی در تحلیل محتوا گسترش یافتند تحلیل محتوای کیفی را میتوان نوعی روش شناسی تحقیق در خدمت تفسیر محتوایی داده دانست. این مقاله با هدف بررسی روش تحلیل محتوا ، انواع آن و همچنین کاربردهای متفاوت آن به این نایجه رسید که در صورت استفاده از تحلیل محتوای کیفی که از طریق جمع آوری دادههای دقیق ، رمزگذاری، و تفسیر انجام میشود ،میتواند به توسعه نظریهها و مدلهای جدید منجر شود و همچنین اعتبار تئوریهای موجود و ارائه توصیف محیطهای یا پدیدههای خاصی را مورد حمایت قرار دهد.
.1 مقدمه
تحلیل محتوا1 به عنوان یکی از گستردهترین ابزارهای تحلیلی بکارگرفته شده که به طور موثر در طیف گستردهای از کاربردهای پژوهشی در اطلاعات علوم کتابداری مورد استفاده قرار گرفته است - آلن و ری یسر2، - 1990 و به عنوان یکی از روشهای تحقیق، از گذشتهای نسبتاً دور مورد استفاده قرار گرفته و امروزه در علوم اجتماعی و خارج از آن، کاربرد فراوانی یافته است. در تحلیل محتوا، پژوهشگر به جای آن که نگرشها، باورها و دیدگاههای افراد را از طریق پرسشنامه مورد مقایسه و بررسی قرار دهد، پیامهایی را که تولید کردهاند مورد تجزیه و تحلیل قرار میدهد.
تحلیل محتوا کاری است که ما روزانه درباره مشاهدات خود از پیام هایی که از طریق مطبوعات، رادیو، تلویزیون، ارتباط میان فردی و ارتباطات کامپیوتری به ما منتقل می شود، انجام میدهیم. ما هر روز نظرات خود را درباره محتوای مطالب روزنامهها، مجلهها و برنامههای رادیو و تلویزیون ابراز میداریم ولی این کار به صورت غیر علمی و نامنظم است.
تحلیل محتوا، روشی است که امکان مقایسه تطبیقی بین پیامهای تولید شده در یک مقطع یا زمانهای گوناگون را فراهم میسازد. پژوهشگر میتواند پیامهای تولید شده موجود در زمانها و مقاطع گوناگون را با یکدیگر مقایسه و تحلیل کند که این کار در تحقیقهای دیگر به آسانی امکان پذیر نیست. این روش در سادهترین شکل خود به بیرون کشیدن مفاهیم مورد نیاز پژوهش از متن مورد مطالعه میپردازد. مفاهیمی که در قالب مقولاتی منظم ساماندهی شدهاند. هدف این مقاله معرفی این روش، انواع آن و چگونگی انجام آن است.
.2 تحلیل محتوا
استفاده از رویکردهای گوناگون مقایسهای و تحلیلی از متون، بیشتر در کتاب مقدس مسیحیان در زمینههای ، علم هرمنوتیک1 آغاز شد و سپس در تحلیل روزنامهها، شیوههای مربوط به خطشناسی و حتی تعبیر خواب توسط زیگموند فروید ادامه یافت. تقریباً نخستین تحلیل براساس مطالعه تجربی روزنامهها در سال 1893 درباره روزنامههای منتشرشده در نیویورک بود که در پی پاسخ به این پرسش : آیا روزنامه های امروز مطالب ارزشمند ارائه میدهند؟ بودند. این تحلیل نشان داد که از 1881تا 1893 ، روزنامههای نیویورک افترا ، شایعات و ورزش را تا حد بسیار زیادی جایگزین مطالب مذهبی، علمی و ادبی کردهاند
تحلیل محتوا به منزله تکنیکی علمی عمدتاً در قرن بیستم رایج شد. شاخصهای گوناگون علوم اجتماعی همچون ارتباطات، جامعه شناسی،علوم سیاسی و روان شناسی آن را در پژوهشهای خود به کار گرفتهاند. تحلیل محتوای کیفی یکی از روشهای تحقیق است که برای ، تحلیل دادههای متنی کاربرد فراوانی دارد. از دیگر مواردی که میتوان از این روش سود جست، نظریه بنیادی ، مردم نگاری ، پدیدارشناسی و تحقیقات تاریخی است. تحلیل محتوای کیفی، بر مشخصات زبان به منزله وسیله ارتباطی برای بدست آوردن معنا و محتوای متن تمرکز دارد
دادههای متن ممکن داده است به صورت شفاهی، چاپی یا الکترونیکی و همچنین حاصل پاسخهای شفاهی، پرسشهای پیمایشی باز یا بسته، مصاحبهها گروههای متمرکز، مشاهدات یا رسانههای چاپی مانند مقالات و کتابها باشند .
به اعتقاد برلسون 2 تحلیل محتوا عبارت از یک شیوه تحقیقی است که برای تشریح عینی3، منظم4 و کمی5 محتوای آشکار 6پیامهای ارتباطی به کار میرود، توصیف میکنند. این تعریف برلسون تعریفی کاملاً کمی از تحلیل محتواست . به نظر گروهی از محققان، نگاه صرف به محتوای ظاهری پیام چندان ارزشمند نیست و پژوهشگر باید استنباط و قضاوت خود را نیز بهکار ببرد و محتوای پنهان یک پیام ارتباطی را توصیف و تفسیر کند. به اعتقاد فیلیپ استون7 تحلیل محتوا روشی است که به گونه عینی و بر اساس قواعد معین، مشخصاتی ویژه از یک پیام را کشف میکند که این تعریف به تحلیل محتوای کیفی نزدیک تر است.
از نقطه نظر سرمد و بازرگان برای بررسی محتوای آشکار موجود در یک متن میتوان از روش تحلیل محتوا استفاده نمود. در این روش محتوای آشکار و پیامها به طور نظامدار و کمی توصیف میشود - سرمد،. - 1393 فرد،ان کرلینجر8 تعریف جامعی از این روش ارائه میدهد: "تحلیل محتوا روش مطالعه و تجزیه و تحلیل ارتباطها به شیوه نظامدار، عینی و کمی برای اندازهگیری متغیرهاست."
.3 عناصر اصلی تحلیل محتوا
-1-3 واحد تحلیل:
کوچکترین جزء متن که برای رسیدن به هدف تحقیق، اندازهگیری و شمارش میشود ، واحد تحلیل نام دارد که اغلب میتواند در بردارنده کلمه، جمله، پاراگراف، عکس یا صفحه باشد که البته هریک از این واحدها متن و هدف به تناسب نوع پژوهش انتخاب میشوند. واحد تحلیل از یک تحلیل به تحلیل دیگر متفاوت است و میتواند شامل تمام واژگان مورد استفاده در یک پیام و یا لغات کلیدی مرتبط با موضوع و یا یک مقوله از کلمات باشد - سرمد،. - 1393
-2-3 مقوله تحلیل:
هنگامی که واحد تحلیل معین شد، باید مشخص شود که واحدهای استخراج شده و شمارش شده چگونه دستهبندی میشوند. عناوین این دستهبندیها، مقوله تحلیل را تشکیل دهند. درنهایت واحدهای تحلیل براساس مقولههای دستهبندی شده تا مراحل شمارش و تحلیل اطلاعات صورت گیرد
به عبارت دیگر عناصر تشکیل دهنده یک مجموعه براساس شباهت و ملاکهای از قبل تعاریف شده گروهبندی می شوند.
مقولهها در رابطه با هدفهای تحقیق انتخاب شده و دارای دو ویژگی باید باشند: -1 جامع بودن ، هر مقوله باید شامل تمام واحدهای مربوط باشد.
-2 مانع بودن ، هر مقوله باید در برگیرنده واحدهایی باشد که آن را از سایر مقولهها جدا کند.
ملاکهای هر مقوله باید به صورت روشن و دقیق تعریف شود. این امر، عینی و منظم بودن روش تحلیل محتوا را تضمین و باعث تعمیم نتایج میشود
.4 انواع روشهای تحلیل محتوا
-1-4 تحلیل محتوای توصیفی:
در تحلیل محتوای توصیفی،به توصیف کمّی محتوای بارز یک متن پرداخته میشود . این بررسی هم توصیف نحوی - سبک و ساختار - و هم مفهومشناسی یا تحلیل موضوعی یک متن را در بر میگیرد
-2-4 تحلیل محتوای استنباطی:
به نظر اتسلندر تحلیل محتوای استنباطی ادامه و گسترش تحلیل توصیفی است. استنباط در این مفهوم بدین معناست که مشخصههای خاصی از یک متن با مشخصههای خاصی از مضمون یا وضعیت اجتماعی مرتبطهستند. این روش صرفاً توصیف محتوای متن را مدنظر ندارد، بلکه هدف آن نتیجهگیری از محتوای یک متن در مورد جنبههایی از واقعیت اجتماعی است
-3-4 تحلیل محتوای ارتباطی:
تحلیل محتوای ارتباطی به روشی اطلاق میشود که تمامی مسیر یک ارتباط واقعی را مورد بررسی قرار میدهد . هدف این روش، دستیابی به نتایجی در مورد منظور فرستنده، تأثیر بر گیرنده و وضعیت ارتباط بر اساس محتوای یک ارتباط است
-4-4 تحلیل محتوای مقوله ای
تحلیل محتوای مقولهای بیش از بقیه در ایران در برخی از پژوهشها تنها از آن استفاده شده است.در این روش ابتدا متن مورد نظر - انواع پیام ها مثل فیلم، مجله و.. - را به اجزایی تجزیه میکنند. سپس اجزا را به طبقاتی تقسیم می نمایند، و با شمارش فراوانی هر طبقه، درصد آنها را مشخص و در پایان، آن درصدها را تحلیل میکنند
