بخشی از مقاله
چکیده:
در دهه هاي اخیر رشد و گسترش سریع شهرنشینی و استفاده از وسایل حمل و نقل، سبب افزایش چشمگیر بازدید از مناطق طبیعی و فرهنگی شده است. گردشگري می تواند به عنوان یک صنعت درکنار سایر صنایع مانند کشاورزي و خدمات، سبب اشتغالزایی و رونق اقتصادي و رشد اجتماعی شود. بنابراین الگوهاي نوین توسعه بر مدار توسعه محلی و بهره گیري از تنوع هاي مکانی - فضایی استوار هستند. شناسایی ظرفیت ها و توانمندي هاي مختلف در سطوح خرد فضاهاي جغرافیایی در کانون توجه برنامه ریزان توسعه قرار دارد. براي نیل به چنین هدفی می توان GIS را به عنوان ابزاري قدرتمند به خدمت گرفت.
براي این منظور با استفاده از روش - AHP روش تحلیل سلسله مراتبی - پس از تعریف معیارهایی، مناطق گردشگري شهرستان آذرشهر و روستاهاي تابعه مکانیابی می شوند؛ توجه به اینکه معیارهاي مورد نظر براي مکانیابی از ارزش و اعتبار متفاوتی برخوردارند؛ بنابراین، تحلیل سلسله مراتبی، بهترین روشی است که در آن اهمیت هر کدام از معیارها که ترکیبی از معیارهاي کمی و کیفی است – مد نظر قرارمی گیرد. در این پژوهش سعی شد موثرترین معیارها، جهت پهنه بندي و مکانیابی گردشگري در شهرستان آذرشهر در نظر گرفته شود، که شامل جهت شیب، پوشش گیاهی، کاربري اراضی، فاصله از جاده، فاصله از شهر، ارتفاع، آب در دسترس، شیب و خاك می باشند. سپس با استفاده از نظر کارشناسان این معیار ها با روش فرایند سلسه مراتبی وزن دهی شدند و جهت شناسایی مکانهاي بهینه مورد استفاده قرار گرفت و ملاحظه گردید، که نتایج نشان داد که بهترین مناطق جهت پهنه بندي و مکانیابی گردشگري درشهرستان آذرشهر در قسمت شمال و شمال غرب این شهرستان می باشد.
کلمات کلیدي: مکانیابی، AHP - تحلیل سلسله مراتبی - ، GIS، گردشگري،شهرستان آذرشهر
بیان مسله:
گردشگري از دیرباز با اشکال خاص خود در جوامع بشري بر اساس انگیزه، اصل سفر و جابجایی وجود داشته و طی مراحل مختلف سیر تکاملی خود را طی کرده است. در دهه هاي اخیر رشد و گسترش سریع شهرنشینی و استفاده از وسایل حمل و نقل، سبب افزایش چشمگیر بازدید از مناطق طبیعی و فرهنگی شده است. بنابراین گردشگري می تواند به عنوان یک صنعت درکنار سایر صنایع مانند کشاورزي و خدمات، سبب اشتغالزایی و رونق اقتصادي و رشد اجتماعی شود ، در نتیجه شناسایی ظرفیت ها و توانمندي هاي مختلف در سطوح خرد فضاهاي جغرافیایی در کانون توجه برنامه ریزان توسعه قرار دارد و لازمه برنامه ریزي و مکانیابی دقیق و بهینه می باشد براي رسیدن به این هدف سیستم اطلاعات جغرافیایی به عنوان ابزاري قدرتمند ي با استفاده از تکنیک ها و روش هاي نوین این مسائل را مورد تجزیه و تحلیل و انالیز قرار می دهد.به همین منظور با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی، پس از تعیین معیارها و وزن دهی ب ه آنها اقدام به مکان یابی و پهنه بندي مناطق گردشگري در شهرستانآذرشهر شده است.
تعریف گردشگري وتوریسم:
شاید مفید ترین و جامع ترین تعریف از سوي اریک کوهن پیشنهاد شده و گردشگري را چنین تعریف می کند، یک مسافر داوطلب و موقت که امید لذت بردن از یک تجربه متنوع و تازه طی یک سفر دوسره نسبتا طولانی و غیر تکراري، به مسافرت می پردازد عمده ترین تعاریف مربوط به گردشگري، شامل آن تعداد از مسافرت هایی می شودکه به دور از محیط شخصی فرد، صورت می گیرد.
محدوده مورد مطالعه:
شهرستان آذرشهر با وسعت 840 کیلومتر مربع 1 ,8 - درصد مساحت استان - در 30 کیلومتري تبریز واقع شده است و ارتفاع آن از سطح دریا 1340 متر می باشد این شهرستان از سمت شمال و شرق با شهرستان اسکو، از سمت غرب با دریاچه ارومیه و از سمت جنوب با شهرستان عجبشیر و شهرستان مراغه محدود می شود. شهر آذر شهر مرکز شهرستان در عرض جغرافیایی 45 درجه و 58 دقیقه وطول جغرافیایی شمالی 37 درجه و 45 دقیقه و در ارتفاع 1390 متري از سطح دریا واقع شده است - صبري، . - 1387 شهر آذرشهر مرکز شهرستان است که در 45 کیلومتري جنوب غربی شهر تبریز بر سر راه ترانزیتی تبریز – مراغه و کردستان قرار گرفته است . آذرشهر یکی از شهرستان ها ي مهم استان آذربایجانشرقی است. خاك حاصل خیز و چشمه سارها و رودهایی که در منطقه جریان دارند؛ منجر به شکوفایی اقتصادي منطقه شده و موجبات وجود انواع محصولات کشاورزي و باغی در این ناحیه را فراهم آورده است. جاذبه هاي طبیعی و تاریخی متعدد، شهرستان آذرشهر را به یکی از نقاط دیدنی استان آذربایجانشرقی تبدیل کرده است.
روش تحقیق:
در این مطالعه به منظور مکانیابی گردشگري منطقه مورد مطالعه، از تلفیق روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی - AHP - با محیط GIS استفاده خواهد شد. فرآیند تحلیل سلسله مراتبی - AHP - یکی از مهمترین فنون تصمیم گیري چند معیاره - MCDM - است که اولین بار توسط ساتی - 1980 - جهت تخصیص منابع کمیاب و نیازهاي برنامه ریزي معرفی شد. این روش، روشی است منعطف، قوي و ساده که براي تصمیم گیري در شرایطی که معیارهاي تصمیم گیري متضاد، انتخاب بین گزینه ها را با مشکل مواجه می کند، مورد استفاده قرار می گیرد. فرایند تحلیل سلسله مراتبی با شناسایی و اولویت بندي عناصر تصمیم گیري شروع می شود. این عناصر شامل اهداف، معیارها وگزینه هاي احتمالی می باشد که در اولویت بندي مورد استفاده قرار می گیرد.
مراحل انجام پژوهش:
جهت تعیین پهنه بندي مناطق گردشگري ازاطلاعات نقشه هاي رقومی توپوگرافی منطقه در مقیاس 1:25000 و نقشه زمین شناسی 1:100000 و مجموعه اي از معیارهاي موثر براي تعیین مکان هاي بهینه ي گردشکري استفاده می شود. روش AHP درنرم افزار اکسپرت چویس4 انجام می ﺷﻮد در فرآیند مکانیابی گردشگري در منطقه ي مورد مطالعه - شهرستان آذرشهر - با روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی، پس از تعیین معیارها و گزینه هاي لازم و تعیین ضرایب اهمیت آنها، ارزیابی بر اساس شایستگی هر یک از گزینه ها، گزینه ي مطلوب تر انتخاب خواهد شد. بنابر این ابتدا لایه ها - پوشش گیاهی، شیب ، جهت شیب، ارتفاع، خاك، جاده،کاربري اراضی و آب در دسترس - تهیه و این لایه ها در محیط GIS رقومی شده و اصلاحات لازم بر روي آنها انجام خواهد شد و در نهایت به کمک فرآیند تحلیل سلسله مراتبی وزن هاي هر کدام از لایه ها تعیین و با تلفیق این وزن ها با لایه ها در محیط GIS نقشه قابلیت گردشگري منطقه ي مورد مطالعه تهیه خواهد شد.
