بخشی از مقاله
چکیده
زمین لغزش یکی از پدیده هاي زمین شناسی است که هر ساله باعث ایجاد خسارتهاي جانی و مالی فراوانی در سطح کشور می شود. از آنجا که مجموعه اي از عوامل طبیعی و انسانی به وقوع خسارت هاي زیاد ناشی از زمین لغزش دامن زده، این پدیده به عنوان عاملی محدود کننده در سیاست هاي توسعه اراضی محسوب می شود. یکی از راهکارهاي مهم براي کاهش خسارت هاي ناشی از وقوع زمین لغزش ها، دوري جستن از این مناطق است. بدین منظور لازم است تا نقشه پهنه بندي خطر زمین لغزشنسبتاً دقیقی از بین روش هاي موجود براي این مناطق تهیه گردد. بدین سبب این تحقیق بر آن است تا به منظور تعیین مناطق داراي پتانسیل لغزش بالاتر و بررسی میزان تاثیر عوامل مختلف در محیط GIS، از روش هاي جدید استفاده گردد. بدین منظور ابتدا پارامترهاي موثر با مطالعات صحرایی و بررسی مطالعات صورت گرفته در این زمینه انتخاب گردید و لایه هاي مربوط به هر کدام در محیط GIS1 و با استفاده از نرم افزار ArcGIS 10,2 تهیه شد.
این لایه ها شامل اطلاعات مربوط به سنگ شناسی، شیب، جهت شیب دامنه، کاربري اراضی، شبکه راهها، فاصله از گسل، ارتفاع منطقه و شبکه آبراهه هاي حوضه آبخیز امامزاده ابراهیم در استان گیلان می باشد. ابتدا استاندارد سازي لایه ها با استفاده از Fuzzy logic صورت گرفت سپس با استفاده ازتحلیل سلسله مراتبیAHP2 این عوامل بصورت زوج ی مقایسه و وزن هر یک از عوامل که مبین میزان تاثیر آنها است، محاسبه و در نهایت نقشه پهنه بندي خطر زمین لغزش با حساسیت هاي مختلف تهیه شد. عامل شیب با ضریب 0/308 و سنگ شناسی با ضریب 0/231 در وقوع زمین لغزش بالاترین تاثیر را داشته و باید با تاکید بیشتري جهت برنامه ریزي مدیران و سیاست گذاري هاي توسعه در حوضه مد نظر قرار گیرند. همچنین % 39 از مساحت حوضه داراي حساسیت کم و %2 داراي حسایت بسیار بالا نسبت به وقوع خطر زمین لغزش می باشد.
واژههاي کلیدي: سیستم اطاعات جغرافیایی، Fuzzy logic، AHP، زمین لغزش، پهنه بندي
-1 مقدمه:
آهنگ رو به رشد توسعه و عمران شهري و روستایی همراه با نتایج ارزنده در بهبود وضعیت ساکنین کرة زمین موجب بروز برخی ناهنجاریهاي طبیعی گردیده است. حرکات دامنه اي و به طور اخص زمین لغزش ها در زمرة پرخسارت ترین آنها است که همگام با دستکاري بشر در سیستم هاي طبیعی اخیر شتاب فزاینده اي یافته است.2 از آنجا که پیش بینی زمان رخداد زمین لغزشها از توان علم و دانش خارج است، لذا با شناسایی مناطق حساس به زمین لغزش و رتبه بند ي آن می توان تا حدود زیادي خسارات ناشی از بروز زمین لغزش را محدود نمود. از این رو شناسایی عوامل موثر بر زمین لغزش و پهنه بندي خطر آن جهت مشخص نمودن مناطق مستعد و پر خطر ابزار اساسی بررسی و کمک به برنامه ریزان جهت برنامه ریزي واقدامات موردنیاز است.9
این در حالی است که اینشناسایی و طبقه بندي گامی است مهم در ارزیابی خطرات محیطی جهت برنامه ریزي در کنترل بلایاي طبیعی.13از طرفی درصد بروز این پدیده در مناطق شمالی کشور به علت داشتن شرایط خاص اقلیمی، زمین شناسی،توپو گرافی و عوامل انسانی چون نظیر کاربري زمین و احداث شبکه راههاي ارتباطی، نسبت به سایر نقاط کشور بالا بوده و هر ساله خسارات مالی زیادي در قالب تخریب مراکز فعالیت هاي اقتصادي، فرسایش خاك، تخریب راههاي ارتباطی و ... را متوجه این مناطق می سازد.با وجود مدیریت پذیر بودن این پدیده جهت استفاده بهینه از محیط طبیعی و منابع موجود و ایجاد تاسیسات اقتصادي و زیر بنایی می توان با شناخت کامل از محیط و اعمال مدیریت صحیح در استفاده از آن، نسبت به تقلیل اثرات مخرب آن در محیط اقدام نمود .3
تاکنون تحقیقات متعددي در داخل و خارج کشور در زمینه پهنه بندي خطر زمین لغزش انجام گرفته است. سابقه مطالعه و بررسی در این ارتباط در کشورهاي توسعه یافته به دهه 60 میلادي باز می گردد و در ایران عمده فعالیت آن به سالهاي 80- 1370 بر می گردد. از جمله این مطالعات می توان به مطالعات حافظی 1372، حق شناس 1374 ، مهدوي فر 1376 ، ایزانلو 1377، کرم 1380، محمد خان 1380 ، احمدي 1382 ، شادفر 1384و عبدي نژاد 1386 اشاره نمود.4 در این بین مدل هایی چون رگرسیون چند متغیره و تحلیل سلسله مراتبی جهت بررسی اثرات ناشی از بروز زمین لغزش ه ا با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی بکار گرفته شده و متغیرهاي مختلفی در آنهابصورت فاکتورهاي تاثیر گذار در ارزیابی اثرات و برنامه ریزي ها داخل شد .
روش AHP که در سال 1980 توسط Sattyّ ارائه گردید یک روش ساده و انعطاف پذیر جهت درك و تجزیه و تحلیل مسائل پیچیده می باشد که یک قاعده تصمیم گیري چند معیاره چند هدفی بوده و در آن پارامترهاي کیفی به اندازه پارامترهاي کمی در فرایند تصمیم گیري مورد لحاظ قرار می گیرد .6 در بررسی هاي انجام گرفته روش سلسله مراتبی به جهت برخورداري از متغیرهاي بیشتر و کلاسه بندي اصولی و بدون اعمال نظر کارشناسان به عنوان مدلی قابل قبول پذیرفته شد.1 شیرانی 1389 در حوضه رودخانه مابر جهت صحت سنجی روش تحلیل سلسله مراتبی و رگرسیون چند متغیره MR1 با کمک سیستم GIS از لایه هاي شیب، جهت شیب، لیتولوژي، فاصله از آبراهه، جاده ها، فاصله از گسل، پوشش گیاهی و خطوط هم بران منطقه استفاده نمود.
نتایج این بررسی نشان داد که هر دو روش، داراي دقتتقریباً یکسان در تفکیک پهنه هاي خطر با شاخص زمینلغزشِکاملاً مشخصی هستند، اما روش سلسله مراتبی براساسشاخص مجموع کیفیت که شاخص صحت نیز نامیده می شود داراي مطلوبیت بیشتري است.از مزایاي روش تحلیل سلسله مراتبی این است که در آن عوامل موثردر وقوع زمین لغزشها در ابتدا ي کار به طرز منطقی تري وزند هی شده و عوامل مختلف به ترتیب اهمیت شان اولویت بندي می شوند و از طرفی امتیازدهی کلاس هاي مختلف هر عامل ساده تر بوده و می توان مراحل کار را چندین بار تکرار کرد تا به نتایج بهتري دست یافت و در نهایت در مدل به دست آمده عوامل زیاد ي در نظر گرفته شده که از این طریق دقت بیشتري در کار پهنه بند ي وجود خواهد داشت.
از طرف دیگر بهکارگیري منطق فازي، ساده بوده و قادر است مسائل پیچیده اي را که با روشهاي معمولی ریاضی حل نمی شوند، به سادگی و در زمانی کمتر حل کنند که در ادقام با روش تحلیل سلسله مراتبی و روشهاي GIS باعث می شود که اعمال مدل نهایی در واحدهاي همگن به طرز ساده تري انجام گیرد.10با توجه به اهمیت مسایل مرتبط با زمین لغزش و پدیده حرکات توده اي در منطقه از قبیل تخریب مناطق مسکونی به ویژه در مناطق روستایی، جاده هاي جنگلی و روستایی و تخریب زمینهاي کشاورزي وتشدید فرسایش خاك، هدف از این مطالعه مشخص نمودن مکانهاي مستعد این پدیده در منطقه تحقیق با بکارگیري روش تحلیل سلسله مراتبی با استانداردسازي فازي و ابزار GIS براي پیش بینی خطرات بالقوه لغزش و پهنه بندي آن به درجات مختلف جهت ایجاد بنیانی براي سایر برنامه ریزي ها و نحوه استفاده از زمین می باشد.
-2 مواد و روش ها:
-2-1 منطقه مورد مطالعه:
حوضه آبخیز امامزاده ابراهیم در قسمت جنوبی استان گیلان و ارتفاعات البرز مرکزي واقع شده و بخشی از حوضه آبخیز پسیخان را شامل می شود - شکل . - 1 همانطوریکه موقعیت حوضه آبخیز در نقشه پایه - شکل - 2 نشان داده شده، این حوضه از زیرحوضه هاي شرقی، غربی وجنوبی حوضه آبخیز پسیخان می باشد . این حوضه از سمت شمال به رودخانه اصلی امامزاده ابراهیم، شرقاً به ارتفاعات حوضه آبخیز رشته رود - سیاهرود و آبراهه اي از حوضه آبخیز امامزاده ابراهیم - ، از جنوب به خط الرأس هاي حوضه آبخیز سیامزگی و رشته رود و غرباً به حوضه آبخیزسیامزگی و آبراهه اي از حوضه آبخیز امامزاده ابراهیم محدود می گردد.
این حوضه عمدتاً اراضی کم ارتفاع تا مرتفع در قسمت هاي شرقی و غربی رودخانه امامزاده ابراهیم را شامل شده. بلندترین نقطه ارتفاعی حوضه 2149 متر است که در ارتفاعات قسمت جنوب غربی حوضه و در منطقه کلاچول واقع است. شبکه جریان آبهاي حوضه مشتمل بر 10 سرشاخه اصلی بوده که همراه شاخه هاي فرعی متعدد از ارتفاعات البرز مرکزي شروع شده و از کوههاي اسبه کوه و امامزاده ابراهیم می گذرد. رودخانه اصلی این حوضه رودخانه امامزاده ابراهیم می باشد که به همراه رودخانه کوکام، ویسرود و بالا لاسک از انشعابات رودخانه اصلی و بزرگ امامزاده ابراهیم می باشد. آبادي هاي موجود در منطقه شامل امامزاده ابراهیم، بابارکاب و طالقان بوده که در قسمت شمالی و کم ارتفاع حوضه تجمع دارند.
