بخشی از مقاله
چکیده
بهرهبرداري بیرویه از سفرههاي آبزیرزمینی در سالهاي اخیر باعث افت شدید سطح آبزیرزمینی در دشتهاي کشورگردیده است . تغذیه مصنوعیآبخوانها به روش پخشسیلاب در پهنهي مخروطافکنهها و دشتهاي درشتدانه راهکاري است که در خیلی از مناطق کشور قابل انجام میباشد.
در این روش با نفوذ سیلاب به درون آبخوان علاوه بر افزایش حجم مخزن و جلوگیري از روند شدید افت سطح آبهاي زیرزمینی باعث کنترل سیل و حفاظت خاك میگردد. منطقه مورد مطالعه در این تحقیق حوضه آبخیز بانرحمان به مساحت 3500 هکتار در استان ایلام و در شهرستان مهران قرارگرفته است.
در این تحقیق از مدل AHP جهت انتخاب مکانهاي بهینه پخشسیلاب با استفاده از سیستمهاي GIS پرداخته شده است. پس از انتخاب شاخصهاي تاثیرگذار دراین عرصهها از قبیل شیب، نفوذپذیري، زمینشناسی، کاربري اراضی، ضخامت آبخوان، طبقات ارتفاعی براي هرکدام درمحیط GIS نقشه طبقه بندي شده، تهیه گردید.
آنگاه با وزندهی کارشناسان مجرب، وزنهاي به دست آمده براي هر عامل و امتیازهاي که به خود اختصاص دادند، هریک از نقشههاي نهایی به 4کلاس کاملا مناسب، مناسب، متوسط و نامناسب در سطح حوضه تهیه گردید. نتایج این پژوهش نشان داد که مناطق کاملا مناسب براي تغذیه آبخوانها، و اغلب در نهشتههاي کواترنري و واحدهاي ژئوموفولوژیکی با شیب کمتر از 3 درصد واقع شده اند.
مقدمه
توسعه روزافزون بهرهبرداري از منابع آبزیرزمینی باعث شده است که در بسیاري از نقاط جهان از جمله کشورمان سطح آب زیرزمینی به شدت پایین برود و بسیاري از قناتها و دیگر منابعآبی خشک و آب شور در سفره هاي آبزیرزمینی پیشروي کند. ادامه این روند پیامدهاي ناگوار دیگري مانند کاهش کیفیت منابع آبزبرزمینی افزایش هزینههاي برداشت، از بین رفتن مخازن زیرزمینی دراثر نشست زمین را نیز بهمراه دارد. بخش بزرگی از آبهاي زیرزمینی ایران از منابع آبرفتی استخراج میگردد جایگزین کردن بخشی ازآنها با کاربرد روشهاي تغذیه مصنوعی امکان پذیر است. با استفادهي بجا و بهنگام از سیلابها و به کارگیري روش پخش سیلاب جهت تغذیهمصنوعی علاوه بر آبدارکردن آبخوانها، کاهش زیانهاي سیل و حفاظت خاك را به دنبال دارد
به عبارت دیگر، پخش سیلاب مجموعه عملیاتی است که موجب تمرکز و گسترده شدن آبهاي غیرمتمرکز یا پخش و گسترش آبهاي سطحی متمرکز در اراضی کم شیب با خصوصیات متناسب بااهداف موردنظر شده، باعث بهبودوضعیت وشرایط بهرهوري از منابعآب و خاك، پوششگیاهی و یا تغذیهمصنوعی آبهاي زیرزمینی میشود. پخش سیلاب یکی از مهمترین عملیات حفاظت واصلاح خاك میباشد.
بهرهگیري از رواناب سطحی،افزایش نفوذآب،کاهش فرسایش خاك و بهترکردن پوششگیاهی، بهبود حاصلخیزي و همچنین جلوگیري از بروز خسارت سیل در مناطق پاییندست از مزایاي پخش سیلاب است. اهمیت پخش سیلاب در ارتباط با منابعخاکی در مناطق خشک و نیمهخشک به این دلیل است که رسوبگذاري مواد معلق سیلابها دراراضی سنگلاخی و درشتدانه میتواند آنها را به کشتزارهاي مناسبی تبدیل کند.
مهمترین و اولین قدم در انجام پروژههاي پخشسیلاب مکانیابی مناطق مستعد براي پخشآب و نفوذ دادن آن به داخل سفرههاي آب زیرزمینی است. از آنجایی که بسیاري از پروژههاي انجام شده به دلیل عدم مطالعات دقیق و عدم بررسیهاي درست سازندها و نفوذپذیري و بارش منطقه با شکست مواجه شده است و کارایی خود را به دلایل متعددي چون تجمع رسوبات دانه ریزي مانند رسها، نامناسب بودن شیب منطقه، بارش کم و نامناسب براي پروژه از دست داده اند، کاملا آشکار است تعیین مکان هاي مناسب مورد نیاز براي این امر از اهمیت بسیاري برخوردار بوده است.
جهت تعیین عرصههاي مناسب براي پخشسیلاب موثرترین پارامترها شیب، خاك، ژئوموفولوژي، طبقات ارتفاعی، ضخامت آبرفت، کاربري اراضی که با روي هم انداختن لایههاي مختلف میتوان مکان مناسب را مشخص کرد
هدف از این مطالعه مکانیابی مناسب براي پخشسیلاب در منطقه بانرحمان مهران میباشد.
مواد و روشها
موقعیت جغرافیایی منطقه مورد مطالعه:
حداکثر ارتفاع حوضه460 متر و حداقل ارتفاع در خروجی حوضه برابر 300 متر از سطح دریا میباشد. مهمترین رودخانه که این حوضه را زهکشی میکند، رودخانه گاوي میباشد که روند آن شمال شرقی – جنوب – غربی میباشد. این حوزه در دامنه جنوب غربی کوههاي پشمین واقع شده است و شیب عمومی آن هم به تبعیت از روند ناهمواريها شمال و شمال شرقی–جنوب و جنوب غربی می باشد. این محدوده از لحاظ ساختار زمین شناسی در قسمت شمال غربی کمربند چینخورده زاگرس قرار گرفته و چینهاي متعددي به شکل تاقدیس و ناودیس در آن وجود دارد .در شکل 1 موقعیت منطقه مورد مطالعه نشان داده شدهاست.
شکل :1 موقعیت منطقه مورد مطالعه
میانگین درجه حرارت سالانه 24/1 درجه سانتیگراد بوده است. به منظور برآورد شدیدترین بارندگیهاي 24 ساعته بوقوع پیوسته در منطقه از آمار بارندگی روزانه ایستگاههاي موجود - مهران ، محسن آب و بانرحمان - در منطقه استفاده گردید، سپس با استفاده از توزیعهاي آماري، بهترین توزیع تعیین و در نتیجه مقادیر بارندگی 24 ساعته براي دوره هاي بازگشت مختلف محاسبه گردید که در جدول 1 نمایش داده شده است. به منظور بررسی احتمال وقوع ریزشهاي جوي سالانه، آنالیز فراوانی آمار نزدیکترین ایستگاه مجاور حوزه مورد مطالعه انجام گردید. و مقادیر بارندگی متوسط سالانه در دورههاي بازگشت مختلف تعیین گردید که در جدول1 نمایش داده شده است.
