بخشی از مقاله
چکیده
هدف ازپژوهش حاضرارزیابی واولویت بندی ریسک های ایمنی وبهداشت حرفه ای درتصفیه خانه فاضلاب شهر اهوازمی باشد.بدین منظور پس ازشناسایی فعالیت ها وفرآیندهای مختلف تصفیه خانه خطرات وعوامل باقوه آسیب رسان شناسایی وبا روش تحلیل سلسله مراتبی مورد تجزیه وتحلیل قرارگرفتند.درای ن فرآیند،پس ازایجاد ساختارسلسله مراتبی ماتریس مقایسات زوجی برای معیارها وزیرمعیارها تشکیل شد وجهت تعیین وزن نهایی هریک ازمعیارها وزیرمعیارها مقادیرحاصل به نرم افزارExpert Choice وارد گردید.
مقدمه
برای اولین بار رامازینی دانشمند ایتالیایی در قرن هجدهم میلادی با مطالعه عوارض ناشی از کاردرشبکه فاضلاب شهری و بویژه کارگرانی که مسئول تخلیه چاه های فاضلاب بودند به ارتباط عوامل زیان آور در کار واثرات آنها بر سلامت انسان پی برد. بنابراین می توان گفت منشا دانش ایمنی و بهداشت کار مطالعه روی کارگران درهمین صنعت بوده است.
اهمیت زیاد ایمنی و بهداشت حرفه ای در صنعت فاضلاب بر هیچ کس پوشیده نیست. تغییر شکل صنایع از جمله صنعت فاضلاب و استفاده بیشتر از ماشین آلات به جای نیروی انسانی و مواد شیمیایی برای فرایندهایی مانند گندزدایی موجب شده است علاوه بر مخاطرات بهداشتی و ریس ک های بیولوژیک ناشی از کار در محیط آلوده، ریسک های ایمنی و شیمیایی به علت کاربرد روزافزون ابزارهای صنعتی و مواد شیمیایی به نحو چشمگیری افزایش یابد.
ارزیابی ریسک روشی سازمان یافته ونظام مند برای شناسایی خطرها وبرآورد ریسک برای رتبه بندی تصمیمات جهت کاهش ریسک به سطحی پذیرفتنی است.ازسویی درگذشته پس ازوقوع حوادث وخسارت های جبران ناپذیر به بررسی علت های حوادث اقدام می شد ونقایص یک سیستم یا فرآیند تعیین می شداما امروزه، به دلیل وجود انواع گوناگون روش های ارزیابی ریسک، قبل ازوقوع نیزمی توان نقاط حادثه زا و بحرانی را مشخص کرده وازوقوع حوادث پیش گیری یا آنها راکنترل کرد.[1]
امروزه کاربرد استفاده ازمدل های تصمیم گیری چند معیاره درمطالعات ارزیابی ریسک روبه گسترش است، بررسی سابقه استفاده ازروش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی درارزیابی ریسک نشان می دهد که این روش به تنهایی، یا توام با روش های دیگربرای ارزیابی ریسک درموارد مختلف مورد ارزیابی قرارگرفته است.درسال 2006 درمجله Hazardous Materials مقاله ای منتشرشد که به ارزیابی ریسک پروژه های صنعتی به روش AHP اشاره دارد.
این پژوهش با ارائه ساختارسلسله مراتبی به چگونگی اولویت بندی گزینه های ریسک ازنظر احتمال وقوع، پی آمد وتکرارخطرات ودستیابی به شاخص ریسک برای هرگزینه اشاره دارد.[2] درپژوهشی که توسط باورساد وهمکاران انجام شد به ارزیابی ریسک های زیست محیطی،ایمنی وبهداشتی تصفیه خانه های آب شماره 1و2 اهوازبا کاربرد روش تلفیقی PHA,AHP,FMEA پرداختند.[3]
درمطالعه ای که توسط تابش وهمکارانش انجام شد به تدوین الگوریتمی برای تحلیل ومدیریت ریسک تصفیه خانه های فاضلاب پرداختند. دراین مطالعه یک ساختارنظام مند برای ارزیابی ومدیریت ریسک سامانه های تصفیه خانه فاضلاب ارائه شد. برای ارزیابی ریسک دراین تحقیق ازترکیب روش تحلیل سلسله مراتبی - AHP - 1 وروش مجموع ساده وزین - SAW - 2 استفاده شد.[4]
Sadiq وهمکارانش با ترکیب مفهوم ریسک فازی وروش تحلیل سلسله مراتبی - AHP - روشی برای تحلیل ریسک تجمعی آلودگی شبکه های توزیع آب ارائه نمودند. نتایج حاصل ازاین تحقیق نشان داد که روش نیمه کمی تحلیل سلسله مراتبی ابزارمناسبی برای تحلیل ریسک های موجود به حساب می آید.[5] درمقاله ای که توسط امیدواری وشهبازی انجام شد به ارزیابی واولویت بندی ریسک های ایمنی، بهداشتی وزیست محیطی دربیمارستان ها پرداختند.
دراین مقاله براساس منطق FMEA برای هرریسک سه شاخص شدت، احتمال وآسیب پذیری مشخص گردید.سپس با فرآیند تحلیل شبکه فازی - - FANP نسبت به اولویت بندی ریسک ها اقدام گردیدJohn Harrald .[6] وهمکارانش به توضیح روش هایی برپایه ریسک ایمنی سدها اشاره کردند وبا معرفی تکنیک های تصمیم گیری، ازجمله تصمیم گیری چند معیاره و AHP با بیان مطالعات موردی به شرح بیشترموضوع پرداختند.[7] هدف ازانجام پژوهش حاضرشناسایی واولویت بندی ریسک های ایمنی وبهداشتی تصفیه خانه فاضلاب اهواز با روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی وارائه راهکارهای پیشنهادی جهت کاهش وکنترل عوامل مولد ریسک می باشد.
معرفی منطقه مورد مطالعه
تصفیه خانه فاضلاب غرب اهوازدرناحیه2ازمنطقه4 شهرداری اهوازدرزمینی به مساحت 10 هکتار با مختصات جغرافیایی 16' 30" 310 تا 31 0 15' 54" عرض شمالی و 480 36' 18" تا 36' 54" 480 طول شرقی درسال 1372به بهره برداری رسید.این تصفیه خانه تصفیه فاضلاب را به صورت تصفیه لجن برگشتی ازنوع متعارف انجام می دهد.
فاضلاب درمدخل ورودی تصفیه خانه پس ازآشغالگیری ودانه گیری وثبت جریان - دبی سنج - وارد4 حوض ته نشینی اولیه می شود پس ازحدود 2ساعت مواد جامد درداخل حوض ها بصورت ثقلی ته نشین وازسیستم خارج می شوند.پساب مقدماتی پس از مرحله ته نشینی اولیه وارد حوضچه هوادهی سطحی می شود وپس ازعمل هوادهی فاضلاب وارد حوض ته ته نشینی ثانویه می شود.
فاضلابی که مرحله ته نشینی ثانویه را طی کرده پس ازکلر زنی درفاصله 5متری ازساحل به رودخانه کارون تخلیه خواهد شد، اما لجن حاصل ازته نشینی ثانویه - لجن فعال - به اول حوض هوادهی برگشت داده می شود تا میکروارگانیسم های موجود لجن فعال درحضوراکسیژن مواد آلی پساب مقدماتی را به مواد معدنی پایدارتبدیل کنند.
درانتها لجن خام - لجن حوض مقدماتی - به همراه لجن مازاد - حوض ثانویه - به 4 مخزن هضم لجن پمپاژمی شوند وپس ازطی مراحل هضم 40 - روز - به بسترهای لجن خشک کن تخلیه وتوسط زهکش های این بسترها وگرمای محیط خشک شده وبه عنوان کود درمصارف کشاورزی به خارج ازتصفیه خانه حمل می شود.به طور کلی سیستم تصفیه فاضلاب شامل سه مرحله تصفیه فیزیکی، بیولوژیکی وشیمیایی می باشد. تصفیه فاضلاب ها همواره با تولید دو بخش مجزای پساب ولجن همراه می باشد. پساب پس ازتصفیه ثانویه،غالبا کیفیتی مطلوب برای دفع به محیط رادارد، درحالی که لجن به دلیل آلودگی بسیارزیادنیازبه تصفیه وتثبیت دارد.
روش پژوهش
دراین پژوهش پس از شناسایی فعالیت ها وفرآیندهای مختلف تصفیه خانه عوامل بالقوه آسیب رسان با بهره گیری ازنظرکارشناسان وپرسشنامه دلفی شناسایی شدند.درمرحله بعد جهت دستیابی به هدف پژوهش پس از مطالعه تکنیک های مختلف ارزیابی ریسک ازروش تحلیل سلسله مراتبی - AHP - ، که ازروش های تصمیم گیری چند معیاره می باشد برای وزن دهی به عوامل ریسک استفاده شد.AHPیکی ازشناخته شده ترین روش های تصمیم گیری چند شاخصه است که درحوزه های مختلف کاربری مورد استقبال قرارگرفته است.[8]
به طور کلی می توان بیان کرد که روش AHP شامل سه گام اصلی است: - 1 ایجاد ساختارسلسله مراتبی - 2 مقایسه دوبه دو عناصر ساختارسلسله مراتبی - 3 ارزش دهی معیارها مقایسات زوجی و وزن های نسبی با مقادیرکمی بین 1تا9 بیان می شود. یکی ازمزایای فرآیند تحلیل سلسله مراتبی کنترل نرخ ناسازگاری است. به این ترتیب نرخ ناسازگاری هرقضاوت باید کمتراز0/1باشد تاقضاوت ها سازگارباشند.[.9]
جدول1 مقیاس درجه اهمیت برای ماتریس مقایسات زوجی درفرآیند تحلیل سلسله مراتبی رانشان می دهد.[10] پس ازشناسایی عوامل مولد ریسک درمجموع 10 ریسک ایمنی وبهداشتی خطررسان وبالقوه شناسایی و عوامل ریسک به کمک روش AHP وزن دهی شدند .برای وزن دهی ازنرم افزارExpert choice استفاده گردید. درنهایت براساس عدد اولویت ریسک شناسایی شده برای هرعامل، اقداماتی به منظور پیش گیری،حذف ویا کاهش ریسک پیشنهاد وهم چنین راهکارهای مدیریتی برای مدیریت مطلوب وکارآمد ارائه گردید. جدول 2 نتایج حاصل ازریسک های شناسایی شده درپژوهش حاضررانشان می دهد.
نتایج
نتایج تجزیه وتحلیل واولویت بندی ریسک ها با روش AHP جدول 3 نتایج نهایی ریسک های ایمنی وبهداشتی رابه تفکیک وزن نهایی هرکدام ازریسک ها رانشان می دهد. وزن نهایی ریسک ها درنرم افزارExpert choice پس از انجام ماتریس مقایسات زوجی وکنترل نرخ ناسازگاری تعیین شد. نرم افزارExpert choice که مبنای محاسبه آن براساس روش بردارویژه می باشد، جهت تحلیل مسائل تصمیم گیری چند معیاره با استفاده ازتکنیک فرآیند تحلیل سلسله مراتبی طراحی شده است.
این نرم افزار دارای توانایی های زیادی بوده وعلاوه برامکان طراحی ساختارسلسله مراتبی، تصمیم گیری وطراحی سوالات، تعیین ترجیحات واولویت ها ومحاسبه وزن نهایی، قابلیت تحلیل حساسیت تصمیم گیری نسبت به تغییرات درپارامتر مسئله رانیز داراست.[11] طبق نتایج به دست آمده بالاترین عدد اولویت ریسک با وزن نهایی 0/150مربوط به برخورد با قطعات چرخنده درفعالیت تعمیر و نگه داری تجهیزات برقی ومکانیکی، بارتبه 1، خطربرق گرفتگی درایستگاه پمپاژ و اتاق برق، سقوط به داخل حوضچه ها درحین فعالیت های بهره برداری در تصفیه خانه با وزن نهایی 0/147، 0/142به ترتیب رتبه دوم وسوم رادر مجموع ریسک های ایمنی وبهداشتی به خود اختصاص دادند. شکل1خروجی مدل AHP درنرم افزارExpert choice ووزن نهایی هرکدام ازریسک ها را نشان می دهد.
