بخشی از مقاله
چکیده
درشرایط کنونی با توجه به کاربرد فناوری های نوین درتمامی ارکان زندگی ضرورت رفع نیازهای موجود درگسترش مطالعات وجنبه های مدیریتی بحران زلزله با پرداختن به شیوه های نوین فناوری - - Mobile GIS را ضروری تر از هرزمان به نظر می رسد.درتمامی مراحل چرخه مدیریت بحران زلزله ازمرحله تعیین خطرپذیری مناطق وانجام فعالیتهای پیشگیرانه تامراحل بعداز رخداد بحران با انواع اطلاعاتی که به نوعی به موقعیت ومکان مرتبطند، مواجه هستیم. درمدیریت بحران زلزله قبل ازتصمیم گیری به اطلاعات آنی نیاز هست، اطلاعات سرمایه اصلی مدیریت بحران محسوب می شود .
به ویژه در مواقع بروز بحران زلزله، که شرایط کاملا اضطراری می باشد،نیاز به ردوبدل کردن اطلاعاتی که دقیق، بهنگام وساختاریافته باشند هست، زیرا نقش کلیدی را در تصمیم گیری بهینه ایفا می نمایند. سیستم تعیین موقعیت جهانی - GPS - یکی از مهمترین و قابل اطمینان ترین تکنولوژی های تعیین موقعیت، موقعیت هرنقطه را در هرلحظه بدست آورده وپس از ارسال اطلاعات مذکوربه کمک خطوط ارتباطی به مرکز کنترل وپردازش ونمایش آن برنقشه پایه استفاده می شودوسیستم اطلاعات جغرافیایی GIS به عنوان یک سیستم اخذ، مدیریت بهینه اطلاعات مکان مرجع نقش مهمی را در تجزیه و تحلیل های مکان مرجع به عهده دارد
در نتیجه از تلفیق دو سیستم فوق الذکر تحت عنوان MOBILE GIS در مدیریت بحران زلزله در نواحی شهری استفاده می شود. هدف از اراائه مقاله حاضر، نشان دادن کاربرد سیستم های نوین همانند: سیستم های Mobile GISوGPS در مدیریت بحران زلزله شهرهاست. مقاله پیش رو با روش توصیفی-تحلیلی وگردآوری اطلاعات به صورت اسنادی-کتابخانه ای می باشد.
حوادث و بلایای طبیعی ازتهدیداتی است که انسان هنوز نتوانسته کنترلی بر وقوع آنها داشته باشد. استفاده از فناوریهای نوین درسه مرحله قبل،حین و پس از رخداد بحران سبب آمادگی مدیران و مردم شده و موجب کاهش تلفات انسانی و خسارت مالی می شود. استفاده از فناوریهای نوین در حادثه خسارت دیدن نیروگاه- اتمی فوکوشیما در ژاپن بر اثر زلزله شدید، سبب شد پیامدهای آن تا حد زیادی کنترل و مدیریت شود و از تلفات انسانی وخسارات بکاهد. اطلاعات سرمایه اصلی مدیریت بحران می باشد.
از آنجا که بحران پدیده- ای مکانی است که دربازه ای از زمان رخ می دهد، لذا اطلاعات و داده های مکانی می توان از مهمترین بخشهای مرتبط با بحران تلقی نمود. در چند سال اخیر شاهد رشد خیره کننده ای در زمینه ارتباطات، رایانه و پایانه های همراه و فناوری شبکه بیسیم بوده ایم. پیشرفتهای یادشده گرایش نوینی با عنوان پردازشگری همراه را فراهم ساخته اند. رشد این گرایش جدید، نحوه دسترسی به داده ها و مفاهیم استفاده از اطلاعات را در دنیای همراه مرکزی دستخوش تغییرات شگرف قرار داده اند - .
پردازشگری همراه،فناوریهای تعیین موقعیت در محیطهای بسته و باز و بعضی از تحلیلهای مکانی و امکاناتGIS،
سیستمهای اطلاعات همراه یا را پدید آوردند
شکل:1 ساختارGIS همراه
طبق تعریف GIS, Li et al - 2002 - همراه یک سیستم اطلاعات مکانی بوده که موضوع آن عوارض غیر جغرافیایی در محیطهای جغرافیایی می باشد. اگر به تعریف یاد شده همراهیت یا موبایل بودن را نیز بیافزاییم، می توان به نگرش دقیقتری رسید. یکی از تفاوتهای اصلی GIS همراه با GIS متداول و حتی با GIS زمانی در این نکته نهفته که موضوع اصلی آن یک عامل همراه است. بدیکر سخن در GIS همراه، نه تنها داده ها بلکه عامل سخت ابزار و نرم افزار نیز می توانند در معرض تغییر و حرکت باشند.
Mobile GIS فناوری بروزی است که در هر زمان و مکان دلخواه اطلاعات مکانی و زمانی را تأمین می کند. در این مقاله سعی شده است که کاربرد سیستم اطلاعات مکانی همراه - Mobile GIS - را در مدیریت بحران زلزله در نواحی شهری را توضیح داده واینکه پس از وقوع بحران زلزله به مدیرانی که از اطلاعات مبتنی بر شرایط زمانی ومکانی بهره می گیرند بتوانیم »اطلاعات همراه« ایجاد کنیم. در واقع با داشتن یکی از انواع پایانه های - - Mobile GIS از قبیل Laptop، GPS و گوشی تلفن همراه ویژه می توان »اطلاعات همراه« ایجاد کرد.
فناوری GISهمراه، ناجی انسان در شرایط سخت وبحرانی است که می تواند کمک شایانی در کاهش هزینه ها وخسارات جانی و مالی نماید. فناوری مذکور موجب تحولی عظیم در تمامی سطوح مدیریت بحران می شود، به طوریکه رشد این فناوری در سالهای اخیر سبب گردیده که دانش بشر نسبت به پنجاه سال گذشته رشد بیشتری را طی نموده و پا به عرصه های نو و جهانی تازه بگذارد. آیا این فناوری قادر به کمک در شرایط سخت و بحرانی وقوع حوادث غیر مترقبه مانند زلزله نمی باشد؟
متدولوژی تحقیق
پژوهش حاضر توصیفی تحلیلی بوده و گردآوری اطلاعات به صورت اسنادی کتابخانه ای و با استفاده از تجربیات و همکاری واحد آمادگی و پشتیبانی ستاد مدیریت بحران و با جمع آوری مدارک و مستندات تهیه شده در این واحد و مطالعه و بررسی فعالیت صورت گرفته در سایر سازمانها، سایت های اطلاع رسانی، مقالات و نشریات معتبر صورت توصیفی تحلیلی انجام پذیرفته است.
انگیزه وهدف
حوادث غیر مترقبه هر ساله موجب مرگ 150 هزار نفر از مردم جهان و به وجود آوردن 140میلیارد دلار خسارت مالی در کشورهای مختلف می شود. ایران نیز به دلایل گوناگون یکی از کشورهای بلاخیز طبیعی جهان محسوب گردیده، و تحت تأثیر حوادثی چون زمین لرزه، سیل وسایر عوامل مخرب قرار داشته است برای نمونه - Geoscience,2003 - و در شرایط فعلی حدود %70 کشور در معرض خطر زلزله قرار دارد. امروزه می بایست با استفاده از تجربیات تلخ گذشته و آینده ای نا شناخته و خطر هایی که همواره در کمین ماست به سوی پیشگیری از وقوع حوادث غیر مترقبه مانند زلزله و در صورت بروز حوادث مزبور به سوی مدیریت نوین بحران و به حداقل رساندن تلفات وخسارات حرکت نماییم . در نتیجه پرداختن به موضوع مدیریت بحران زلزله در نواحی شهری برای کشوری چون ایران پر اهمیت خواهد بود.
مهمترین سوالی که مطرح می شود این است که در صورت بروز حوادث ناشی از زلزله و به وجود آمدن بحران چه نیازی به استفاده از فناوری GIS همراه می باشد؟ در شرایطی که ممکن است به امکانات اولیه مانند آب، برق، تلفن صدمات جدی وارد شده باشد، لزوم استفاده از فناوری GIS همراه چیست؟
کنترل بحران و کسب تصمیمات صحیح بدون اطلاع دقیق از میزان خسارات و وضعیت منطقه حادثه دیده، امکان پذیر نبوده و گاه مشاهده می شود اخذ تصمیمات بدون آگاهی موجب افزایش تلفات و خسارات شده ولطمات جبران ناپذیری بر جای می گذارد. نتایج حاصل از پژوهش بیانگر استفاده گسترده از فناوری نوین Mobile GIS در حوادث غیر مترقبه در کشورهای توسعه یافته - نظیر فن آوری مورد استفاده ژاپن در زلزله فوکوشیما - و عدم استفاده از فناوری مذکور در کشورهای در حال توسعه - نظیر زلزله کشمیر - و نقش به سزای آن در زمینه اطلاع رسانی، امداد ونجات و کنترل بحران می باشد که موجب می گردد لطمات ناشی از بحران زلزله به حد محسوسی کاسته شود. یکی از بخشهای اصلی مدیریت بحران در هنگام بروز زلزله بخصوص در لحظات نخستین رخداد آن، عملیات امدادو نجات می باشد. در تمامی مراحل مدیریت امداد ونجات از مرحله برنامه ریزی برای اعزام گروههای امدادگر، تعیین مسیر بهینه، راهنمایی برای یافتن مکان، برنامه ریزی عملیات در محل، تبادل داده ها و اطلاعات بر مبنای مکان آنها، جمع آوری داده ها و ثبت آنها روی نقشه، انجام پرسمانهای مکانی تا مراحل انتهایی و راهنمایی به محل استقرار، نیاز به سیستم اطلاعات و مدیریت داده های مکانی بشدت حس می شود.
