بخشی از مقاله
چکیده
زمین لغزش یکی از انواع حرکات توده ای شکل و یکپارچه دامنه ای است که سالانه میلیون ها نفر در سراسر جهان تحت تاثیر خسارات و تلفات مالی و جانی ناشی از آنها قرار می گیرند. یکی از راهکارهای مقابله با این خطر دوری کردن از مناطق دارای پتانسیل زمین لغزش می باشد. به همین خاطر شناسایی عوامل موثر در زمینه خطر زمین لغزش و تهیه نقشه پهنه بندی خطر، جهت دستیابی به راهکارهای مدیریتی و کنترل آن امری ضروری می باشد. امروزه تهیه چنین نقشه هایی با استفاده از تکنیک ها و روش های کیفی و کمی در GIS صورت می گیرد. مدل به کار گرفته شده در این پژوهش روش ترکیبی خطی وزن دار است که یکی از روش های تصمیم گیری چند شاخصه است.
در مطالعه و پهنه بندی خطر حوضه آبخیز برد زرد با مرور منابع از فاکتورهای شیب، جهت شیب، فاصله از آبراهه، فاصله از گسل، لیتولوژی، فاصله از جاده، کاربری اراضی و بارش استفاده شده است و فرآیند تجزیه و تحلیل داده ها روش ترکیبی خطی وزنی و با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی و وزن دهی سلسله مراتبی صورت گرفت و در نهایت نقشه پهنه بندی خطر حوضه تهیه گردید که حدود 67 درصد از مساحت آن جزء نواحی با میزان خطر زیاد و بسیار زیاد بود که با توجه به نتایج به دست آمده مدیریت و کنترل خطر در این مناطق امری ضروری می باشد.
مقدمه
مخاطرات طبیعی همواره از مهمترین موضوعات مطرح در جوامع انسانی به شمار میآیند زمینلغزش به عنوان یکی از مخاطرات طبیعی ، همواره در سراسر جهان در حال رخ دادن بوده و از اهمیت زیادی برخوردار است - نیازی و همکاران ، . - 1389 به طور کلی زمینلغزش اصطلاحی است که انواع حرکات دامنهای را در بر میگیرد و سبب جابجایی تودهای از مواد در دامنهها میشود و به حرکاتنسبتاً آهسته یک قطعه یا توده سنگ یا خاک که در امتداد سطح دامنه صورت میگیرد گفته میشود.
این نوع حرکات تودهای بر روی زمینهای شیبدار عمل کرده و خسارات جانی و مالی و زیست محیطی قابل توجهی به بار میآورد. مناطق کوهستانی از پتانسیل بالایی برای خطر زمینلغزش برخوردار می-باشند توپوگرافی عمدتاً کوهستانی ایران و شرایط متنوع اقلیمی باعث شده است تا فاکتورهای لازم را برای ایجاد گسترهی وسیعی از زمینلغزشها داشته باشد حوضه مورد مطالعه نیز با داشتن فاکتورها تاثیر گذار در زمینلغزش، پتانسیلهای بالقوه برای زمینلغزش را دارا میباشد که میتواند خسارات زیادی را به بار آورد به همین خاطر تلاش در جهت کاهش خسارات ناشی از پدیدهی مورد نظر امری ضروری میباشد.
شناسایی و طبقه-بندی نواحی زمینلغزش و پهنهبندی آن، گامی مهم در ارزیابی مخاطرات طبیعی محسوب میشود - ساکر و همکاران، . - 1995 هدف نهایی هر تحقیق در مورد فرایندهای تودهای، تهیه نقشه پهنهبندی و تقسیمبندی منطقه مورد مطالعه با درجات خطر با هدف کاهش آسیب های ناشی از آنهاست. مدلهای مختلفی برای پهنه بندی خطر زمینلغزش ارائه شده است که کارایی هر کدام از آنها در مناطق مختلف متفاوت است - اشقلی فراهانی، - 1380 که روش تصمیمگیری چند معیاره یکی از آنها میباشد همچنین روشهای متعددی برای تحلیل و تصمیمگیری چند معیاره در رابطه با پتانسیل زمین نسبت به یک رویداد خاص وجود دارد که روش ترکیبی خطی وزندار یکی از رایجترین آنها است.
بنابراین هدف این پژوهش ارزیابی و پهنهبندی زمینلغزش در حوضه برد زرد با توجه به دادههای مربوط به فاصله از گسل، فاصله از رودخانه، لیتولوژی، کاربری اراضی، ساختار شیب دامنهها، فاصله از راههای ارتباطی و جهت شیب دامنهها و بارش میباشد که با استفاده از مدل خطی وزن دار در محیط GIS مدلسازی و نقشه پهنهبندی خطر حاصل گردید تا با بهرهگیری از آن بتوان تصمیمگیری و راهحل هایی برای این خطر ارائه کرد.
منطقه مورد مطالعه
حوضه آبخیز برد زرد یکی از زیر حوضههای آبخیز سیروان میباشد که در استان کردستان و در قسمت شرقی شهرستان مریوان قرار گرفته است و دارای مختصات جغرافیایی 35 درجه و 28 دقیقه تا 35 درجه و 34 دقیقه عرض شمالی و 46 درجه و 28 دقیقه تا 46 درجه و 39 دقیقه طول شرقی میباشد - شکل . - 1 مساحت حوضه 135 کیلومتر مربع و محیط آن 55 کیلومتر میباشد. ارتفاع متوسط حوضه 2090 متر میباشد.ارتفاع بلندترین نقطه حوضه 2640 است که در قسمت شمال غربی حوضه حوضه قرار گرفته شده است و کم ارتفاعترین نقطه حوضه 1540 متر است که در جنوب غربی حوضه قرار گرفته شده است.
مواد و روشها
در این پژوهش ابتدا مدل رقومی ارتفاعی با پیکسل سایز 30 متری از نوع Aster محدوده از مرکز وبگاه USGS دریافت شد، سپس با استفاده از ابزار Hydrology در ARCGIS 10.2 حوضه آبخیز و شبکه زهکشی تهیه شد. سپس نقشه شیب و جهت شیب نیز از روی مدل رقومی ارتفاعی منطقه تهیه گردید. برای تهیه نقشه گسلها و لیتولوژی از نقشه زمین شناسی منطقه استفاده شد نقشه بارش منطقه نیز با استفاده از آمارهای هواشناسی ایستگاههای حوضه مورد مطالعه به دست آمد نقشه جاده و کاربری اراضی و راهها با استفاده از سنجنده ETM+ ماهواره لندست به دست آمد ودر محیط ARCGIS رقومی گردید .مدل به کار گرفته شده در این پژوهش روش ترکیبی خطی وزندار میباشد که یکی از روشهای تصمیم گیری چند معیاره است و مراحل آن به صورت زیر میباشد:
-1 تشکیل ماتریس تصمیم گیری: با توجه به تعداد معیارها، تعداد گزینهها و ارزیابی همه گزینهها برای معیار های مختلف، ماتریس تصمیم گیری تشکیل میگردد.
-2 تبدیل معیارهای کیفی به معیارهای کمی: برای تبدیل معیارهای کیفی به کمی از روش مقیاس دو قطبی استفاده شد که مقیاس آن بین صفر تا یک متغیر بود بدین صورت که معیار های دارای ارزش بیشتر در تصمیم گیری عدد یک و یا نزدیک به یک و معیار هایی با درجه اهمیت کمتر عدد صفر یا نزدیک به صفر گرفتند . - شکل 4 و شکل - 5 -3 بی مقیاس کردن ماتریس کمی شده: برای انتخاب بهترین گزینه باید ابتدا ماتریس کمی شده را بی مقیاس کنیم برای انجام این کار از تابع های زیر برای بی مقیاس کردن ماتریس کمی و از روش بردار خطی استفاده شد. - شکل 2و3و6و7و8و - 9
