بخشی از مقاله
چکیده
وزش باد و فرسایش بادي به ویژه در مناطق خشک و بیابانی همواره عامل خطري براي مزارع و باغها میباشد. از جمله این خسارتها عبارتند از: تخریب و فرسایش خاك اراضی زراعی، شکسته شدن ساقهها و شاخهها و یا ایجاد خوابیدگی در برخی محصولات زراعی و در نتیجه افت کیفی محصولات و کاهش عملکرد میگردد. احداث بادشکن زنده میتواند راهکاري مناسب به منظور حفاظت از مزارع و باغها و کاهش اثرات منفی باد و در نتیجه افزایش عملکرد محصول باشد.
این تحقیق به منظور بررسی اثرات بادشکن بر روي عملکرد و برخی خصوصیات کمی خربزه مشهدي توسط گیاهان زراعی پابلند به عنوان بادشکن در شهرستان تایباد واقع در استان خراسان رضوي طراحی گردید. این آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شد. فاکتورهاي آزمایشی شامل تعداد ردیفهاي بادشکن در سه سطح - بدون بادشکن، 3ردیف، 6 ردیف - و فاصله از بادشکن با سطوح 2 - ،4،6 ،8 برابر ارتفاع از بادشکن - بود. به منظور بررسی تاثیر گیاهان زراعی پابلند به عنوان بادشکن بر خصوصیات کمی خربزه شاخصهایی شامل: تعداد میوه در بوته، وزن میوه، وزن هزار دانه، عملکرد نهایی و سرعت باد اندازهگیري شد.
نتایج نشان داد که بیشترین عملکرد خربزه در سطح تیماري 6 ردیف بادشکن در 4 برابر ارتفاع بادشکن بود که افزایش حداکثر 23 درصدي عملکرد را نسبت به شاهد نشان داد. همچنین نتایج نشان داد که سطوح تیماري از لحاظ آماري تاثیر معنیداري را بر روي کاهش سرعت باد داشتند به طوري که بیشترین کاهش سرعت باد مربوط به سطح تیماري 6 ردیف بادشکن در فواصل 2و 4 برابر ارتفاع بادشکن بود که به ترتیب به میزان حداکثر 37 و 32 درصد سرعت باد را کاهش دادند.
مقدمه
بادهاي شدید اثر نامطلوبی در رشد گیاهان دارند. در اثر وزش بادهاي شدید و گرم، تبخیر و تعرق از سطح خاك و گیاه افزایش مییابد و تبادلات گاز دياکسید کربن و اکسیژن گیاهان نیز کاهش مییابد و به این ترتیب عمل کربنگیري و تولید ماده خشک گیاه مختل و باعث کاهش وزن ماده خشک هم در ریشه و هم در شاخ و برگ گیاهان میگردد و در نهایت باعث کاهش عملکرد میگردد - رفاهی،. - 1387 از طرفی بادهاي با سرعت بالا باعث هجوم ماسههاي روان به سمت مزارع شده که این باعث وارد آمدن ضربات مکانیکی به محصولات زراعی میشود که در نتیجه موجب ایجاد سایش و خراش بر روي بافت گیاهان میشود.
- چونداوات وگوتام ،. - 1386 نتیجهي مستقیم فرسایش بادي کاهش حاصلخیزي خاك، کاهش کشت و کار و در، دراز مدت کاهش عملکرد میباشد - ثقفی، . - 1393 راههاي بسیاري براي مهار اثرات نامطلوب باد در سیستمهاي مختلف زراعی وجود دارد. از جمله سادهترین راهها طراحی ردیفهاي کاشت محصولات پا بلند در جهت عمود بر وزش باد است. بادشکن یکی از شیوههاي اصولی کنترل زمینهاي تحت فرسایش بادي است که عمود بر جهت باد غالب تهیه میگردد تا با کاهش سرعت باد فرسایش را محدود سازد.
بادشکنها که تحت عنوان کمربندهاي حفاظتی و پرچین هم شناخته شدهاند موانعی هستند که بهمنظور تغییر جهت وزش باد با اهدافی از جمله کاهش فرسایش خاك بهوسیله باد، افزایش عملکرد محصولات زراعی و یا تلفیقی از این اهداف ایجاد میشوند. افزایش عملکرد، زودرسی و افزایش کیفیت محصول از مهمترین فواید وجود بادشکن است - گلیسمن، . - 1388 بادشکن در انواع روشهاي کشاورزي ویژه مناطق خشک به دلیل کاهش تبخیر و تعرق از اهمیت ویژهاي برخوردار میباشد . - Campi et al., 2009 -
بادشکن مانعی است که معمولا عمود بر جهت باد غالب ساخته میشود تا با کاهش سرعت باد فرسایش را محدود سازد. باد شکن ممکن است از مواد مصنوعی و یا از درخت و درختچه، نباتات بلند مانند ذرت، آفتابگردان و غیره تشکیل شده باشد. بنابراین دو نوع باد شکن وجود دارد: بادشکنهاي غیر زنده یا مصنوعی و باد شکنهاي زنده یا درختی - رفاهی، . - 1387 باد شکنها داراي محاسن متعددي از قبیل: کاهش فرسایش خاك، ایجاد شرایط مناسب زراعی، صرفهجویی در مصرف انرژي و غیره میباشد . - Kuhus, 1998 - در ایران مساحت کل عرصههاي تحت بادشکن به کل مزرعه اندك میباشد.
به طوري که این مقدار در دشت یزد کمتر از 0/5 درصد و در قم در حدود 0/2 درصد است. بررسی انجام شده نشان میدهد که تنها 15 درصد مزارع اطراف یزد و کمتر از 3 درصد از مزارع اطراف قم از شبکه بادشکن برخوردار میباشند و بیش از 60 درصد بادشکنها غیر زنده و 40 درصد را بادشکنهاي زنده تشکیل میدهد - اختصاصی، . - 1383 کاشت گیاهان یکسالهي پابلند در مزارع یکی از مواردي است که میتواند گیاهان زراعی را در مقابل باد حفاظت کند. ذرت، آفتابگردان و تعدادي از گیاهان دانهاي مثل سورگوم نمونههایی از گیاهان یکسالهاي هستند که براي این منظور استفاده میشوند.
مهمترین مزیت این گیاهان بر کمربندهاي درختی دائمی این است که سادهتر، سریعتر و ارزانتر ایجاد میشوند و از آنجایی که کاشت آنها همزمان با عملیات کاشت گیاه اصلی صورت میگیرد انعطاف بیشتري را براي عملیات زراعی فراهم میکنند - گلیسمن، . - 1388 در تحقیقی که بر روي تاثیر بادشکن زنده بر عملکرد یونجه در منطقهي جیرفت صورت گرفت مشخص شد که بیشترین عملکرد یونجه در 4 برابر ارتفاع بادشکن و کمترین آن نیز مربوط به یک برابر ارتفاع بادشکن بود.
در این بررسی علت اصلی افت محصول در یک برابر ارتفاع بادشکن سایه اندازي و تجزیه برگهاي درختان اکالیپتوس در این محدوده بیان شد - امیري و حسینی،. - 1390 بادشکنها همچین منافع نسبتا زیادي را در تولید محصولات باغی و به خصوص انگور داشتهاند . - Norton, 1998 - این پژوهش با هدف بررسی تاثیر ایجاد بادشکنهاي زراعی بر عملکرد خربزه، که یکی از مشکلات رایج صیفیکاران منطقهي تایباد است طراحی گردیده است.
مواد و روشها
این پژوهش در سال زراعی 96-97 در مزرعه شخصی واقع در 10 کیلومتري شهرستان تایباد به مختصات جغرافیایی 60 درجه و 45 دقیقه طول جغرافیایی و 33 درجه و 34 دقیقه عرض جغرافیایی با ارتفاع 900 متر از سطح آبهاي آزاد واقع در استان خراسان رضوي انجام شد. این آزمایش بهصورت فاکتوریل در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی با سه تکرار انجام شد. که فاکتور اول تعداد ردیف بادشکن با سه سطح بود، که بر اساس شکل و آرایش کاشت گیاهان مورد استفاده براي بادشکن ایجاد شد.
ابعاد مزرعه 115×40 متر بود، بر این اساس عمود در جهت وزش باد تیمارها طراحی شد که در تیمار اول، سه ردیف بادشکن که به ترتیب جارو، سورگوم و کرچک کاشته شد و در تیمار دوم 6 ردیف از این گیاهان به صورت جارو، سورگوم، کرچک، کرچک، سورگوم و جارو کاشته شدند و در نهایت تیمار سوم نیز شاهد بود که بدون بادشکن میباشد. فاکتور دوم نیز فاصله از بادشکن با سطوح 2 - ،4،6 ،8 برابر ارتفاع از بادشکن - بود.
کاشت خربزه در اول خرداد ماه سال 96 انجام شد. به منظور کاشت خربزه زمین به شکل جوي پشته آماده شد، که فاصلهي بین ردیفها از هم 2 متر و عمق جويها از پشته 30 سانتیمتر بود. در ادامه براي کنترل علفهاي هرز ردیفهاي خربزه به وسیلهي دستگاه مالچکش، از نوع مالچ پلاستیکی سفید رنگ مالچکشی شد. براي کاشت خربزه از نشاءهاي خربزه که از رقم خربزه اصلاح شده داناب بود استفاده شد، کشت در یک طرف پشتهها صورت گرفت و فاصلهي نشاءها از هم 70 سانتیمتر بود و چون نشاء ، فاقد عمل تنک کردن بود. فاصلهي بین بلوكها 5 متر و فاصلهي بین کرتها نیز 2 متر در نظر گرفته شد.
کاشت گیاهان بادشکن در اواخر اردیبهشت ماه صورت گرفت. بذر مورد استفاده براي کرچک و جارو از رقم محلی منطقه تایباد و براي سورگوم از رقم مغان تهیه شد. فاصلهي بین ردیفها براي تمام گیاهان بادشکن 50 سانتیمتر بود اما فاصلهي روي ردیف براي سورگوم 10 سانتیمتر، جارو 10 سانتیمتر و کرچک 30 سانتیمتر بود - شهسواري و نصرتیموموندي، 1391؛ ضیایی وهمکاران، 1387؛ شهسواري، . - 1391 به این ترتیب تراکم سه گیاه سورگوم، جارو و کرچک به ترتیب 200، 200 و 66 هزار بوته در هکتار بود.
آبیاري خربزه در طی دورهي رشد هر 8 روز یک بار صورت میگرفت. وجین علفهاي هرز در دو مرحله از رشد رویشی گیاه و به صورت دستی انجام شد. براي کنترل بوته میري در زمان انتقال نشاء ها به زمین اصلی از قارچ کش پریویکور انرژي - Previcur Energy - استفاده شد. برداشت در طول سه هفته و در تاریخهاي سوم، یازدهم و هجدهم شهریور ماه صورت گرفت. از هر کرت 3 بوته مشخص گردید و عملکرد کل آنها اندازه گیري شد.
وزن هزار دانه: این صفت فقط در فاصله 4 برابر ارتفاع بادشکن اندازهگیري شد. براي این منظور از هر یک از ردیفهاي بادشکن و شاهد در هر تکرار یک بوته انتخاب گردید و وزن هزار دانه در اولین و آخرین میوه آن محاسبه گردید. براي این کار 100 عدد دانه شمارش شد و سپس به وسیلهي ترازو وزن گردید و در فرمول زیر قرار داده شد و وزن هزار دانه محاسبه گردید.
وزن دانههاي شمارش شده 1000 × تعداد دانه شمارش شده = وزن هزار دانه
وزن میوه: این صفت در هر چهار فاصلهي مختلف 2 - ،4،6 ،8 برابر ارتفاع - از بادشکن اندازه گیري شد. براي این منظور در هر تکرار 3 بوته علامت گذاري شد و سپس بعد از برداشت، هر میوه وزن شد.
سرعت باد: در هر چهار فاصله مختلف 2 - ،4،6 ،8 برابر ارتفاع - از بادشکن اندازهگیري شد. اندازهگیري سرعت باد در 5 نوبت و به وسیلهي دستگاه lambrecht که در ارتفاع 1/80سانتیمتري سطح زمین کار گذاشته شده بود اندازهگیري شد.
