بخشی از مقاله
چکیده
امروزه کمبود منابع آب شیرین، کشاورزی را با چالشهای بزرگ مدیریتی و استفاده از پسابهای کم کیفیت و آب شور رو به رو کرده که این امر سبب کاهش صفات رشدی بسیاری از گیاهان حساس شده است؛ به همین دلیل شناخت واکنش گیاهان به شوری از اهمیت خاصی برخوردار است.
در سالهای اخیر برخی از گیاهان دارویی به علت مقاومت به تنشهای محیطی به خصوص شوری و خشکی و اشتغالزا بودن مورد توجه بسیاری از تولید کنندگان گلهای زینتی، کشاورزان و به خصوص طراحان فضای سبز شهری قرار گرفته است. از طرفی دیگر انتخاب گیاهان دارویی مناسب برای فضای سبز دارای شرایطی از جمله: سازگاری، داشتن ظاهری زیبا، آرامش بخش و عدم کسل کنندگی است.
اسطوخودوس Lavandula angustifolia L. گیاهی دارویی و زیبا با گلهای بنفش و معطر است که علاوه بر خواص دارویی از نظر زینتی هم در فضای سبز مورد استفاده قرار میگیرد. این گیاه اثر قدرتمندی در درمان بیماریهای عصبی داشته بسیار کم توقع است و در خاکهای آهکی و تا حدودی درصورت آبیاری با آبهای شور به خوبی رشد میکند. از این رو به عنوان گزینهای مناسب برای استفاده در فضای سبز شهری توصیه میشود.
.1 مقدمه
تنش شوری و چالشهای آن: میزان در دسترس بودن آب شیرین برای استفادهی کشاورزی در بسیاری از مناطق جهان به علت افزایش نیازهای آبی صنعتی و شهری، کاهش یافته است. بنابراین کشاورزی با چالشهای استفاده از پسابهای کم کیفیت و آب شور برای تولید محصول مواجه میباشد. مطالعات زیادی نشان داده است که این منابع آبی که به عنوان آبهای نامناسب برای آبیاری طبقه بندی شدهاند، در صورتیکه استراتژیهای صحیح مدیریتی شامل تکنولوژی آبیاری پیشرفته، انتخاب محصولات مناسب مقاوم به شوری و شستشوی نمکها در قسمت ریشه برقرار شود، میتوانند بطور موفقیت آمیزی برای رشد محصولات بدون داشتن نتایج خطرناک طولانی مدت، روی محصولات و خاکها استفاده شوند.
شناخت واکنشهای گیاهان به شوری از اهمیت خاصی برخوردار است. ساز و کارهای افزایش تحمل به نمک در گیاهان مختلف موجب تغییراتی در شاخصهای مورفولوژیکی و فیزیولوژیکی میگردد که تحت تأثیر گونه گیاهی، مرحله رشدی و عوامل خارجی از قبیل خاک، نوع نمک و شرایط آب و هوایی - رطوبت و دما - قرار دارد
بر این اساس تحقیقات کمالی و همکاران - 1391 - نشان داد: که شوری در آمارانتوس زینتی، بر کلیه صفات مورفولوژیکی اندازهگیری شده از جمله ارتفاع ساقه، تعداد برگ، وزن خشک اندام هوایی و ریشه اثر کاهشی داشته است. مطالعه بر روی نهالهای دو ساله 4 گونه جنگلی اقاقیای چتری، سرو خمرهای، زبان گنجشک و افرای سیاه اثر معنی دار شوری را نشان داد
مطالعات جامعی نیز در مورد درخت مانگرو [9] و برخی درختان دیگر مانند اکالیپتوس [12] انجام شده است. در تحقیقی بیان شد که مؤلفههای رشد از قبیل طول ساقه و ریشه، وزن تر و خشک ساقه و ریشه و بیوماس کل گیاه سیاهدانه با افزایش شوری به طور معنی داری کاهش یافت .[15] شوری در ریحان موجب کاهش وزن خشک بوته، طول ساقه و ریشه، ارتفاع بوته و سطح برگ شد
نقش گیاهان دارویی در فضای سبز: در کشور ایران اقلیمهای متفاوتی وجود دارد؛ بنا بر این تنوع گیاهان دارویی آن نیز زیاد است. به کارگیری این گونهها در فضای سبز، تنوع گونهها و اکوتیپها را از نظر رنگ، فرم، اندازه و سازگاری دو چندان میکند. همچنین ضریب اطمینان موفقیت طرح و انعطاف طراحی بیشتر میشود. وضعیت آب و هوایی و نوع خاک حدود گونه خاص را تعیین میکند. معمولا گیاهان دارویی در مدت کوتاهی، سطح خاک را فرا میگیرند و به علت سبزی و کوتاهیشان زیبایی خاصی پدید میآورند.
این گیاهان نسبت به مواد غذایی پرتوقع نبوده و آب بسیار زیادی نیاز ندارند.برخی. گیاهان دارویی دارای حدود تحمل نسبتاً خوبی به شوری، خشکی، قلیایی بودن خاک و تشعشع شدید خورشید هستند .[2]گیاهان دارویی مانند اقاقیا، اکالیپتوس، داتوره، سنجد، رزماری، اسطوخودوس، گل محمدی، کرچک - قرمز - و ختمی دارای حدود تحمل نسبتاٌ خوبی به شوری، خشکی و قلیایی بودن خاک هستند.
.2 مشخصات گونههای مطلوب دارویی در فضای سبز
سازگاری: منظور سازگاری گونه گیاهی معرفی شده با خصوصیات آب و هوایی منطقه است که این امر باعث بالا رفتن قدرت رشد، تکثیر و در نهایت بقای گونه میگردد.
زیبایی و ظاهر آراسته: در این رابطه نظر کارشناس فضای سبز از اهمیت ویژهای برخوردار است. عدم
استفادهی مناسب از یک گونهی گیاهی در محل مورد نظر، باعث کاهش زیبایی محوطه میگردد؛ ضمن آن که گاهی ممکن است باعث بروز برخی مشکلات شود.
ایجاد آرامش خیال بیننده و جلب متخصص: ایجاد تنوع در فضای سبز به نحوی که هم باعث آرامش بازدیدکنندگان و هم باعث جلب متخصصین و علاقهمندان میشود و به طور کلی خواستههای همهی اقشار را تأمین نماید؛ چه افرادی که جهت فرار از ناملایمات زندگی به دامن طبیعت پناه آوردند چه کسانی که به دنبال الگوبرداری، تحقیق و غیره هستند.
پرهیز از یکنواختی و روی آوردن به استفاده ترکیبی از گونهها: سالهاست که فضای سبز شهری سطح مالامال از درختان صنعتی، جنگلی چون چنار، نارون و زبان گنجشک گردیده است و سا لهاست که مهمترین پوشش سطح زمین در پار کها، میادین و بلوارها چمن است، حال آن که مشخص شده بیشترین آلرژی از طرف گیاهان فوق حادث میگردد. چمن نیز به علت خشکسالی ، کیفیت پایین آب ابیاری و همچنین هزینه بالای نگهداری در پارهای از مناطق ار چرخه کشت و فضای سبز خارج شده در نتیجه استفاده از برخی گیاهان دارویی به عنوان گیاهان جدید در فضای سبز اهمیت به سزایی یافته است
.3 معرفی اسطوخودوس
اسطوخودوس گونه.angustifolia L از خانواده Lamiaceae گیاهی مدیترانهای و منشأ آن جنوب اروپاست .[11] ارتفاع گیاه اسطوخودوس بین 30 تا 60 سانتیمتر، گلها در انتهای خوشهها و مجتمع، در رأس ساقه قرار گرفته است. دوران گلدهی با توجه به شرایط محیطی و آب و هوایی منطقه، اواخر بهار تا شهریور ماه گزارش شده است. گیاه درختچهای همیشه سبز، پرپشت، چندساله با شاخههای چوبی و عمودی و پایین شاخهها بدون برگ است. گلهای آن آبی رنگ و بنفش و بسیار معطر است و به صورت مجتمع در رأس ساقه شکفته میشوند .[6] گیاه بوی مطبوعی دارد که ناشی از اسانس آن است. اسانس در برگها، گلها و کرکهای اسطوخودوس ترشحی مخصوص ساخته و ذخیره میشود
دوره رویشی اسطوخودوس بسیار طولانی است معمولاً 20 تا 30 سال عمر میکند و تا 15 الی 20 سال بازدهی اقتصادی دارد. در طول رویشی به تابش نور فراوان و هوای گرم با رطوبت کم نیاز دارد. در این شرایط عملکرد گل، اسانس و همچنین کیفیت اسانس افزایش مییابد. در این مورد نحقیقات نشان میدهند مقدار و کیفیت اسانس با نور رابطه مستقیم دارد. با کشت اسطوخودوسدر مناطقی که فاقد نور کافی باشد؛ از مقدار اسانس گلها کاسته شده و البته مهمتر از آن موجب کاهش ترکیبات استری نظیر لینالیل استات موجود گیاه میشود. آبیاری زیاد سبب کاهش چشمگیر اسانس - به مقدار 30 تا 50 درصد - و ترکیبات تشکیل دهندهی آن میشود. این گیاه از مرحله تشکیل گل قادر است شوری را برای مدت طولانی تحمل کند
از طرفی دیگر این گیاه اثر بخشی قدرتمندی در درمان بیماریهای سیستم عصبی، ضربات مغزی و آسیبهای نخاعی داشته است .[13] و به منظور کشت وسیعی به هدف زیباسازی شهر ی و یا تولید اسانس و استفاده در صنعت داروسازی میتواند مورد بهرهبرداری قرار گیرد. اسانس اسطوخودوس Lavendala angustifolia و سنبل الطیب Valeriana از طریق تأثیر بر روی سیستم اعصاب و تأثیرات آرامش بخش خود میتوانند باعث از بین رفتن اضطراب و نگرانی شوند[17] و کاهش سطح استرس و اضطراب میتواند باعث افزایش سطح دقت، توجه و بهبود کیفیت کارها شود
.4 نتیجهگیری
اسطوخودوس یک گیاه دارویی معطر است که در سالهای اخیر در طراحی منظر اهمیت بسزایی یافته، از علل بارز این اهمیت میتوان به عدم مدیریت درست و شور شدن بی رویه خاکها اشاره کرد. از سویی دیگر با افزایش جمعیت شهر نشینی و آلودگیهای زیست محیطی نیاز به افزایش فضای سبز برای فراهم آوردن لحظات آرامش بخش و مسرور کننده بیش از پیش احساس می شود اسطوخودوس میتواند به عنوان گزینهی مناسبی در زمرهی گیاهان دارویی و زینتی برای پارکها و میادین محسوب شود.
