بخشی از مقاله
چکیده
نگاه معناشناختی به متن و تحلیل معنایی واژگان آن، یکی از راههای دست یابی به دقایق معنا و پی بردن به مقصود گوینده و جهان اوست.با این نوع نگاه در متونی که با متن وحیانی نسبت دارند و از ساختاری ویژه برخوردارند، سطوح معنایی بیشتری قابل بهره برداری است.در این نوشتار »شوق« در نظام معنایی نهج البلاغه و با توجه به همنشینان و تقابل معنایی آن، معنا یابی شده است.تحلیل معناشناختی شوق در نهج البلاغه نشان داده است که این واژه با »الی« و »نفس« هم نشین است؛
ولی در این مقاله بر همنشین های معنادار شوق تأکید شده و از راه بررسی تحلیلی واژه هایهمنشینِ پر بسامد و مؤثر به جهان بینی امام علی علیه السلام در یکی از متعلقات شوق - شوق به مرگ - دست یافته است.نتیجه هم نشینی و تقابل معنایی نشان داده است که شوق مدنظر امام علی علیه السلام به هر چیزی تعلق نگرفته، بلکه به امور مطلوب محبوبِ پایدار تعلق یافته است.
علاوه بر این، متعلق شوق از دید امام از سطح مورد انتظار بالاتر رفته و به امری تعلق یافته که مورد خواست همگان نیست و آن شوق به مرگ است. شوق به مرگ اساسا با چند گونه شناخت مرتبط است:.1شناخت نشئه دنیا و ویژگی های آن -همچون گذرا بودن و اصالت نداشتن .2علم به نشئه آخرت و اصیل بودن آن .3اطمینان از عمل درخور و توشه گیری برای جهان دائمی. تا شناخت متعلق شوق واقع نشود، شوق به بار نمی نشیند.نتیجه شوق، تلاشی است که به عمل - صالح - منتهی می شود.
مقدمه
در معرفت دینی به دست آوردن مراد متن و ماتن ضرورت دارد؛ چون اساس دین، به خصوص دین اسلام بر متن استوار است.از این رو اندیشمندان ادیان، تمام تلاش خود را بر فهم دلالت الفاظ کتاب های مقدس یا متونی که با کتب مقدس نسبت داشته اند استوار نموده اند.برای چنین هدفی، روش های کشف معنا با انگیزه های متفاوت و تنوع بسیار ارائه شد.یکی از روش های کشف معنا »روش معناشناسی« است.این روش، سیر تکاملی خود را سپری کرده و امروز به معناشناسی ایزوتسویی موسوم است.
»معناشناسی« بهعنوان روش تحلیل »متن« روشی نو در تشخیص فرهنگ و جهان بینی مولف و جهان پیرامونی اوست.این روش در نظام معنایی کتب مقدس سطوح مختلفی دارد:الف - سطح بینامتنی؛ - Intertextuality - که متنهای دیگر، زمینه - Context - متن مورد مطالعه به شمار می رود و متن در قیاس با آنها معناکاوی می شود؛ ب - سطح درونمتنی؛ - Intertextuality - که مربوط به روابط درونی مفاهیم در درون »متن« است.در سطح دوم هر چه متن پیچیده تر، ادبی تر، چند لایه ای تر و در صدد انتقال معانی فراتری باشد، معناشناس به مراتب با دشواری و البته هیجان بیشتری به دلالت متن دست می یازد.
روش معناشناسی در دهه اخیر رونق فراوان تری یافته و محققان، خصوصا به معناشناسی الفاظ قرآن توجه بیشتری نشان داده اند؛ هرچند امروز در میان نهج البلاغه پژوهان نیز طرفدارانی یافته است.مقاله پیش رو بر نهج البلاغه نظر داشته و به معنایابی واژه شوق در سطح روابط درون متنی می پردازد.
واژه شوق از کلید واژه های مهم عرفانی است و در فهم رویکرد عرفانی نهجالبلاغه نقش وافری ایفا می کند.سوال اساسی نویسنده بر معنایابی واژه و اموری است که بدان تعلق یافته است تا از روزن این روش در به کارگیری واژه و نسبت همنشینی ای که میان واژه ها برقرار شده بتواند به جهان بینی متن و گوینده ای که متن از او صادر شده پی ببرد به خصوص تاکید مقاله بر استخراج جهان بینی نهجالبلاغه در یکی از متعلقات شوق یعنی »شوق به مرگ« است.بنابراین مقاله در پی پاسخ به این سوال اساسی است که امام علی علیه السلام در نهجالبلاغه در چه نظام ساختاری و محتوایی به کاربست شوق پرداخته و در شوق به مرگ از چه جهان بینی برخوردار بوده است؟
چیستی روش معناشناسانه در پژوهش های فهم معنا
معناشناسی - Semantics - اصطلاحی فنی است که به مطالعه معنا اطلاق می شود. واژه »معنا - Meaning - « جنبه های گوناگونی از زبان را در بر میگیرد و هیچگونه اجماعی درباره چیستی یا چگونگی توصیف آن وجود ندارد. - پالمر،1387،ص - 13 معناشناسی بهعنوان زیرمجموعه ای از نشانه شناسی، - Semiology - توسط توشیهیکو ایزوتسو 1914 - 1993م - به هدف تحلیل تصوری از واژگان قرآن، وارد جریان تفسیری شد.
او در این باره می گوید:»معناشناسی، بدان صورت که من آن را می فهمم، تحقیق و مطالعه ای تحلیلی درباره کلمات کلیدی زبان است، بهمنظور آنکه سرانجام جهانبینی قومی شناخته شود که آن زبان را نه تنها همچون وسیله سخن گفتن و اندیشیدن، بلکه مهمتر از آن، همچون وسیله ای برای تصور کردن و تفسیر کردن جهانی که آن قوم را احاطه کرده است، بهکار می برد.
معناشناسی که بدینگونه فهمیده شود، گونه ای از Weltan Schumgslenre، یعنی علم تحقیق در ماهیت و ساخت جهانبینی یک ملت در فلان دوره خاص از تاریخ آن خواهد بود که به وسیله تحلیل روش شناختی مفاهیم و تصورات فرهنگی عمده ای که آن ملت برای خود فراهم آورده و در کلمات کلیدی زبان آن ملت، تبلور پیدا کرده است، صورت می گیرد«
