بخشی از مقاله
چکیده
یکی از راهکارهاي کلیدي در کشاورزي پایدار، بازگرداندن تنوع به بومنظامهاي کشاورزي، مدیریت مؤثر آن و استفاده از کودهاي آلی و زیستی به جاي کودهاي شیمیایی است. کشت مخلوط به عنوان نمونهاي از نظامهاي پایدار در کشاورزي اهدافی مانند ایجاد تعادل اکولوژیک و بهرهبرداري بیشتر از منابع را دنبال میکند. به همین دلیل، به منظور ارزیابی اثر منابع کودي بر عملکرد و اجزاي عملکرد دانه باقلا - حع - Vicia faba در کشت مخلوط با بادرشبو، آزمایشی فاکتوریل در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزي دانشگاه تبریز در سال 1393 انجام گرفت.
فاکتور اول نوع کشت در پنج سطح شامل کشت خالص باقلا، کشت خالص بادرشبو و کشت مخلوط این دو گیاه به صورت ردیفی جایگزینی به نسبت 1:1 و نواري با نسبتهاي 2:2 و 4:2 باقلا-بادرشبو و فاکتور دوم نوع کود در سه سطح شامل کاربرد 100 درصد کود شیمایی - اوره + سوپرفسفاتتریپل - ، کودهاي زیستی - ازتو بارور + بارور 50 + - 2 درصدکود شیمیایی و ورمیکمپوست بودند. کشت خالص باقلا بیشترین تعداد دانه در بوته و عملکرد دانه را داشت. در بین کشتهاي مخلوط بیشترین تعداد غلاف در بوته در تیمار جایگزینی 1:1 و کود ورمیکمپوست بدست آمد. اثر نوع کود بر تعداد دانه در غلاف و وزن صد دانه معنیدار نبود. بیشترین عملکرد دانه باقلا مربوط به تیمار خالص باقلا و کود شیمیایی به میزان 135/75 گرم در مترمربع به دست آمد. بر اساس نتایج حاصل، کشت خالص باقلا و کاربرد کودهاي شیمیایی بیشترین عملکرد دانه را نشان داد.
مقدمه
یکی از سیستمهاي کشاورزي پایدار کشت مخلوط میباشد که به کاشت دو و یا چند محصول به طور همزمان در یک مزرعه اطلاق میشود. هدف از این سیستم کاشت، افزایش محصول در بعد زمان و مکان میباشد. در کشت مخلوط گیاهان، با بهره گیري از اصول طبیعی تنوع گیاهان در مزرعه و مدیریت مطلوب کنترل آفات و علفهاي هرز، عملکرد بیشتري نسبت به کشت خالص تولید میگردد
باقلا یکی از قدیمیترین گیاهان دنیاي قدیم است که کشت آن در کشورهاي آسیایی و آفریقایی به منظور تغذیه انسان و دام بصورت سبز و خشک معمول است. باقلا در نقاط مختلف ایران به خصوص نواحی شمالی و غربی تولید میشود. متوسط مقدار پروتئین در بذر خشک باقلا در حدود 24 درصد است که از لحاظ تامین پروتئین میتواند نقش موثري در تغذیه ایفا نماید
افزایش بیرویه در مصرف کودهاي شیمیایی منجر به افزایش هزینه و همچنین مصرف زیاد منابع فسیلی شده است و از طرفی دیگر باعث ورود مقدار زیادي از نیتروژن به خاك، اتمسفر و آبها میشود. این موضوع سلامت انسان و اکوسیستمها را در معرض تهدید قرار میدهد. گرایش جدید جامعه جهانی به سمت کشاورزي پایدار در راستاي کاهش استفاده از نهادههاي مختلف شیمیایی و همچنین کاربرد کودهاي زیستی و آلی از اهمیت ویژهاي در افزایش تولید محصول و حفظ حاصلخیزي پایدار خاك برخوردار میباشد
در حال حاضر کودهاي زیستی و آلی به عنوان جایگزینی براي کودهاي شیمیایی، به منظور افزایش حاصلخیزي خاك در کشاورزي پایدار مطرح میباشند . - 6 - در این راستا انتظار میرود استفاده از کشت مخلوط باقلا و بادرشبو با کاربرد کودهاي بیولوژیکی بتواند ضمن افزایش محصول و کاهش کاربرد کودهاي شیمیایی، سیستم تولید پایدار و مناسب از نظر زیست محیطی را فراهم نماید.
مواد و روشها
آزمایش مزرعهاي به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی با سه تکرار در سال 1393 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزي دانشگاه تبریز اجرا شد. در این آزمایش فاکتور اول شامل الگوهاي مختلف کشت به صورت کشت خالص دو گیاه باقلا و بادرشبو و کشت مخلوط این دو گیاه به صورت ردیفی جایگزینی به نسبت 1:1 و نواري با نسبتهاي 2:2 و 4:2 و فاکتور دوم سطوح مختلف مصرف کود شامل کاربرد 100 درصد کود شیمایی - اوره + سوپرفسفاتتریپل - ، کودهاي زیستی - ازتو بارور + بارور 50 + - 2 درصدکود شیمیایی ورمیکمپوست بود. روش مورد استفاده در کشت مخلوط از نوع جایگزینی میباشد.
کاشت باقلا و بادرشبو به طور همزمان در اردیبهشت ماه و با دست انجام گرفت. مساحت هر پلات با توجه به تیمارها متفاوت بود، ولی در تمامی تیمارها طول نوارهاي کاشت چهار متر و فاصله دو پشته از هم 50 سانتیمتر در نظر گرفته شد. تراکم مطلوب براي بادرشبو 30 بوته در مترمربع با فاصله روي ردیف 13/3 سانتی متر در کشت دو ردیفه و تراکم مطلوب باقلا 40 بوته در مترمربع با فاصله روي ردیف 10 سانتی متر در کشت دو ردیفه بود. بذرهاي باقلا و بادرشبو پس از ضدعفونی با بنومیل، به ترتیب در شیارهایی به عمق 3 و 1 سانتیمتر کاشته شدند و براي خروج هر چه بهتر گیاهچه ها، روي بذور کشت شده ماسه بادي ریخته شد. کودهاي شیمایی اوره و سوپرفسفات تریپل به ترتیب به میزان 50 و 80 کیلوگرم در هکتار و ورمیکمپوست به میزان 5 تن در هکتار با خاك کرت تیمار مورد نظر قبل از کاشت بصورت یکنواخت مخلوط شد. طبق دستورالعمل شرکت سازنده، کودهاي زیستی ازتو بارور و بارور 2 به میزان 1 کیلوگرم براي هر کیلوگرم بذر بصورت تلقیح با بذر استفاده شد.
بوتههاي موجود در هر یک از کرتها از مساحت تقریبی یک متر مربع کف بر شده و در داخل پاکتهاي مجزا به آزمایشگاه منتقل گردیدند. ابتدا تعداد غلافهاي هر بوته شمارش گردید. سپس غلافها از بوته جدا گردیده و تعداد دانه آنها نیز شمارش شد. از محصول دانه هر واحد آزمایشی سه نمونه صد تایی توسط دستگاه بذر شمار جدا شد و پس از توزین، میانگین وزن صد دانه بدست آمد. عملکرد دانه در واحد سطح نیز اندازهگیري شد.
کلیه تجزیههاي آماري بر اساس طرح فاکتوریل و مقایسه میانگینها با استفاده از نرم افزار ه1A1حق انجام شد. براي مقایسه میانگینها از روش چند دامنهاي دانکن در سطح احتمال %5 استفاده گردید. رسم شکلها با بهرهگیري از نرم افزار انجام پذیرفت.
نتایج و بحث
بر اساس نتایج تجزیه واریانس،ٌتاثیر سیستمهاي کشت، تیمار کودي و اثر متقابل سیستم کشت × تیمار کود بر تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در بوته و عملکرد دانه معنیدار بود - جدول . - 1 در این آزمایش میانگین تعداد غلاف در بوته - 3/21 - در تیمار کشت مخلوط 1:1 باقلا-بادرشبو و تیمار کودي ورمیکمپوست نسبت به کشت خالص باقلا و سایر تیمارهاي کودي بیشترین بود
بیشترین میانگین تعداد دانه در بوته - 7/46 - - شکل - 3 و عملکرد دانه 135/75 - گرم در مترمربع - - شکل - 5 از تیمارهاي کشت خالص باقلا و مصرف %100 کود شیمیایی به دست آمد. تعداد دانه در غلاف و وزن صد دانه بهطور معنی داري تحتٌتاثیر تیمار کودي قرار گرفتند، در حالی که اثر سیستمهاي کشت و اثر متقابل سیستمهاي کشت × تیمار کودي روي این صفات معنیدار نبود - جدول . - 1 میانگین تعداد دانه در غلاف - 2/73 - - شکل - 2 و وزن صد دانه باقلا 117/46 - گرم - - شکل - 4 در تیمار کاربرد %100 کودهاي شیمیایی بهطور معنیداري بیشتر از کود زیستی و ورمیکمپوست بود.
جدول -1 نتایج تجزیه واریانس عملکرد و اجزاي عملکرد دانه باقلا تحتٌتاثیر سیستم کشت و تیمار کودي.
با توجه به نتایج به دست آمده میتوان چنین اظهار داشت که از دلایل اصلی کاهش عملکرد دانه در کشت مخلوط نسبت به خالص را میتوان در درجه اول به کاهش تعداد بوته در واحد سطح و سپس تعداد شاخه غرعی، تعداد غلاف و تعداد دانه در غلاف کمتر در کشت مخلوط نسبت به خالص ربط داد. از دلایل دیگر کاهش شاید بتوان به سایهاندازي و افزایش رقابت برونگونهاي بین باقلا و بادرشبو اشاره کرد.
مشهدي و همکاران - 1 - با مطالعه تاثیر مصرف کودهاي شیمیایی و کشت مخلوط گندم و نخود به این نتیجه رسیدند که بیشترین عملکرد محصول در کشت خالص گندم و حداقل آن در کشت مخلوط یک ردیف گندم و دو ردیف نخود حاصل میشود. همچنین با افزایش مصرف کودهاي شیمیایی نیتروژن و فسفر از صفر تا 100 کیلوگرم در هکتار میانگین عملکرد و اجزاي عملکرد نخود افزایش مییابد. با این حال، اولورونیسمو و آیودیلت - 4 - عنوان کردند که در کشت مخلوط ذرت با تاج خروس، کودهاي آلی بیشتر از کودهاي شیمیایی موجب افزایش عملکرد هر دو گیاه شدهاند.
