بخشی از مقاله
چکیده
در چند دهه اخیر رشد روز افزون شهرها و غلبه شیوه زندگی شهرنشینی موجب مهاجرت به مناطق شهری در سراسر جهان شده است. این توسعه شهرها مشکلات فراوانی مانند افزایش میزان رواناب، آب گرفتگی معابر و غیره را در پی خواهد داشت. همچنین فقدان موضوع سلامت آبخیز در ادبیات آبخیزداری فعلی کشور میتواند بهعنوان یک مشکل اساسی در مدیریت آبخیزها مطرح شود. بنابراین آبخیز شهری همانند سایر آبخیزها نیاز به مدیریت و برنامهریزی دارد تا با تأمین احتیاجات آبخیزنشینان، بدون آسیب به محیطزیست، سلامت شهر را در پی داشته باشد.
هدف از این پژوهش، بررسی کارکرد آبخیزداری در سلامت شهر بود. بدین منظور به بررسی تأثیرات شهرنشینی بر سرنوشت آبهای سطحی که بیشتر آنها ناشی از بارندگی میباشند، پرداخته شد. سپس مهمترین شاخصهای آبخیزداری مؤثر بر سلامت شهر اعم از فعالیت انسان، جامعه گیاهی، کیفیت آب، شرایط هیدرولوژیکی، عوامل فیزیکی و شرایط خاک بررسی گردید.
برای رسیدن به یک آبخیز شهری سالم، حفظ و مدیریت منابع آبی و همچنین مدیریت رواناب در حوضه شهری و کنترل رواناب در حوضههای مشرف به شهر، توصیه میگردد، همچنین ضروری است برای هر شهر یک طرح جامع کنترل و مهار خسارات سیل و بهبود سلامت تهیه و تنظیم گردد و طرح مزبور در طرح جامع توسعه منابع آب در سراسر حوضه رودخانهای که شهر مورد نظر در داخل یا نزدیک آن واقع شده است، ادغام شود.
وزارت مسکن و شهرسازی از نظر هماهنگی با طرحهای جامع شهری و همچنین وزارت نیرو از نظر هماهنگی با برنامه های سراسری منابع آب حوضهها و مهار سیلابها، نقش مهمی داشته و میتوانند در موفقیت اینگونه طرحها کمک بسزایی داشته باشند. عملیات آبخیزداری و ایجاد پوشش گیاهی در آبخیزهای مشرف به شهر از اقدامات اساسی است که سلامت شهر را از جنبه بهبود کیفیت و کمّیت منابع آب و همچنین کاهش خطر سیل بهبود میبخشد.
مقدمه
شهرهای بزرگ و کوچک کشور ما با سرعتی خیره کننده در حال گسترش هستند و با گذشت زمان، بخشهای بیشتری از سطح اراضی طبیعی زیر ساخت و سازهای فضای شهری قرار میگیرند - خاک پور، . - 1386 نوع مصالح مورد استفاده در فضای شهری، شامل آسفالت سطح معابر و پشت بام ها، حیاط منازل و عایق ایزوگام در پشت بامها همگی از نوع نفوذناپذیر بوده و بدین ترتیب با پوشیده شدن سطح دشتها در هر نقطه، میزان نفوذ آب کاهش و میزان رواناب افزاش مییابد.
امروزه تأثیر این پدیده بر همگان آشکار شده است و شهروندان بهوضوح شاهد جاری شدن آب در سطح خیابانها و معابر حتی با کوچکترین میزان بارندگی هستند. شکل 1 شمایی از تأثیر شهرنشینی بر میزان تبخیر و تعرق، رواناب و نفوذ را نشان میدهد. همان طور که در شکل 1 نشان داده شده است، شهری شدن باعث افزایش چشمگیر میزان رواناب و کاهش میزان نفوذ شده و بر تبخیر و تعرق تأثیر قابل ملاحظهای نگذاشته است
شکل-1 تأثیر شهری شدن بر سرنوشت باران
با رسم هیدروگراف جریان برای سه حوزه آبخیز روستایی، نیمه شهری و شهری، مشخص میشود که هرچه حوضه به سمت شهری شدن سوق پیدا کند و اراضی نفوذناپذیر افزایش یابد، مدت زمان رسیدن به اوج دبی کاهش و شدت اوج افزایش مییابد. همانطور که در قسمت الف شکل 2 مشخص است، در حوزه آبخیز روستایی برای رسیدن به لحظه اوج دبی مدت زمان بیشتری صرف میشود. بنابراین در طول این مدت، آب فرصت نفوذ بیشتری پیدا کرده و از تولید رواناب کاسته میشود.
شکل-2 هیدروگراف رواناب سه حوزه آبخیز روستایی، نیمه شهری و شهری
