بخشی از مقاله
چکیده
با توجه به فشردگی فضا-زمان در عصر حاضر، به دلیل خصلت سرمایه و گردش آن و همچنین پیشرفت فناورانه سیستم حملونقل و ارتباطات، فضا بیشتر به بستری برای گردش سریعتر سرمایه تبدیلشده است تا اینکه جایی برای زندگی انسانها فراهم آورد. دیوید هاروی این وضعیت را با مفهوم »فشردگی فضا-زمان« و مارکس با »از بین رفتن فضا بازمان« بهخوبی نشان دادهاند.
در این نوشتار نشان دادهشده است که چگونه روابط و مناسبات درونی نظام سرمایهداری منجر به کالایی شدن فضای جغرافیایی میگردد. فضایی که به اعتقاد فیلسوفان اگزیستانسیالیسم فرصتی است برای اینکه انسان بتواند بودن را تجربه نماید. درصورتیکه با کالایی شدن انسان و طبیعت، فضا نیز کالایی شده است یا اینکه در حال کالایی شدن است.
.1 مقدمه
دانش جغرافیا به دلیل بین رشته بودن، این فرصت را داراست که به رابطه متقابل انسان و محیط توجه نماید. به همین دلیل، فضا که خود برآیند برخورد نظام محیطی-اکولوژیکی و نظامهای اجتماعی-اقتصادی است؛ به مفهومی کلیدی در دانش جغرافیا تبدیل میشود. جغرافیا دانشی است که فضا دلیل وجودی1 آن است؛ فضایی که بستری برای بودن2 انسان را فراهم میسازد، چراکه فضامندی3 بخشی از هستن انسان است
ازاینرو ضرورت پژوهش و واکاوی اندیشه ورزانه در سیر تحولات مفهوم فضا درآیدئولوژی و مکاتب مختلف آشکار میگردد. در دوران زندگی بشر، همواره با ظهور مکتب و تفکری خاص محیط زندگی نیز تغییر کرده است. به بیانی دیگر محیط زندگی به نحوی بیانگر اندیشه حاکم بر آن جامعه است. با توجه به تأثیرات چشمگیر ایدئولوژی سرمایهداری و تأثیر سازوکار و مناسبات خاص آن بر فضای جغرافیایی، در این مقاله به بررسی کالایی شدن فضا در سرمایهداری پرداختهشده است.
در ابتدا به نحوه شکلگیری سرمایه پرداختهشده است؛ چراکه تمامی بحثهای بعدی، بر اساس تعریف سرمایه و نحوهی شکلگیری آن است. سرمایهای که حاصل انباشت ارزشافزودهای است که حاصل نیروی کار است، اما سرمایهدار آن را جذب می تماید. ارزشافزودهای که برای جذب آن، تولیدات مبادله میشوند و درنهایت مصرف خواهند شد. ازآنجاییکه تمامی این فرآیندها در فضای جغرافیایی به جریان درمیآید، نمودهای خاص خود را خواهد داشت.
هرچقدر سرعت گردش سرمایه در فضا بیشتر باشد، ارزشافزوده حاصلشده در پایان بیشتر خواهد بود. فشردگی فضا-زمان امکان بازگشت سریعتر سرمایه را فراهم میآورد. چراکه امروزه با پیشرفتهای فناورانه ابزارهای تولیدی و گسترش حملونقل و ارتباطات، این فشردگی شدیدتر شده است. سرمایه - سرمایه کالایی - 5 پس یک دور کامل - شکل دو - تبدیل به پول - سرمایه پولی - 6 میگردد و این سرمایهی پولی حاصلشده دوباره میتواند در فضا به گردش درآید و ارزشافزوده بیشتری را فراهم آورد.
این روند منجر به سرمایهدارتر شدن سرمایهدار و درنتیجه گسترش فاصله طبقاتی میگردد. فاصلهی طبقاتی با فشردگی فضا-زمان در سرمایهداری با شدت بیشتر و بیشتری به راه خود ادامه میدهد تا آنجایی که فضا بستر و ابزاری برای گردش سرمایه خواهد بود چراکه سرمایه بهمنظور گردش سریعتر خود، باید موانع فضایی را از میان بردارد و درنهایت فضایی یکنواخت را رقم میزند. فضا دیگر فضای زندگی نیست؛ بلکه فضایی است که تولیدشده است تا سود بیشتری را فراهم آورد.
کالایی شدن فضا که در این نوشتار از دو جهت به آن پرداختهشده است. در قسمت اول به رابطه فضای جغرافیایی و گردش سرمایه توجه شده است و در قسمت دوم به کالایی شدن انسان و طبیعت نیز پرداختهشده است. چراکه فضا بهطورکلی نتیجهی کنشها و واکنشهای بین انسان و طبیعت است.
.1 فضا چیست؟
روشهای زیادی برای فهم چگونگی فشرده شدن فضا و زمان وجود دارد. و همچنین روشهای زیادی در ارتباط با این موضوع که مردم چگونه فضا را تجربه میکنند، وجود دارد. در طول تاریخ، مشهورترین مباحث درباره فضا و زمان در قرن 17 میلادی توسط دو دانشمند، نیوتون1 و لایب نیتس2 رخ داده است.
نظرات نیوتون بیشتر بهواسطه زمان-ساعت شناخته میشود. چراکه فضای نیوتونی مطلق، انتزاعی است و بهطور مستقل از هر چیزی وجود دارد - واحدهای زمان-ساعت نیز بدون توجه به هر چیز خارجی در جریان است و مطلق و مستقل است - بدون توجه به اینکه چه چیزی در فضا قرار دارد. فضای مطلق، یا فضای نیوتونی و دکارتی، قابل استاندارد شدن، اندازهگیری و محاسبه است. بهعبارتدیگر ازنظر هندسی فضای اقلیدسی و فضای سهبعدی است که بر روی نقشههای حدنگاری3 و نرمافزارهای مهندسی آن را نمایش میدهند
