بخشی از مقاله
چکیده
چندین کانسار مس چینه کران درون توالیهای آتشفشانی-رسوبی-آذراوارای ائوسن میانی در دو بخش شمالی و جنوبی منطقه معدنی عباس آباد در شمال شرق زون ایران مرکزی، کمربند فلززایی کویر-سبزوار، در شمال شرق شاهرود واقع شده اند. در کانسارهای بخش شمالی منطقه معدنی عباس اباد کانیسازی چینهکران بهصورت پرکننده فضای خالی، افشان، رگه-رگچهای عموما در بالاترین تراز گدازههای آتشفشانی قرار میگیرد.
کانههای اصلی شامل کالکوسیت، بورنیت، مالاکیت، مس فلزی، پیریت، کوپریت و کوولیت همراه با بادامکهای زئولیت کلسیت و کوارتز می-باشد. کانهزایی سولفیدی مس شامل کالکوسیت، پیریت، بورنیت و کولیت در اعماق و کانهزایی اکسیدی بهصورت کانیهای کربناته مس در زون اکسیدان تشکیل شدهاند. دگرسانیهای کلریتی، اپیدوتی، کربناتی، هماتیتی و سیلیسی-شدن عمدهترین دگرسانیهای سنگهای میزبان همزمان با کانهزایی میباشند.
بر اساس تلفیق ویژگیهای زمینشناسی، کانیشناسی و دگرسانی سنگ میزبان، حالت چینهکران کانهزایی و پاراژنز کانیایی، مشابه با دیگر کانسارهای تیپ مانتو در دنیا، سه مرحله اصلی کانیسازی در کانسارهای مس بخش شمالی عباسآباد قابل شناسایی میباشد. مرحله اول شامل فعالیتهای آتشفشانی زیردریایی و فوران گدازههای پیروکسن آندزیتی مگاپورفیری بههمراه دگرسانی پروپلیتیکیشدن میباشد .
در مرحله دوم دیاژنز اولیه و احیا باکتریایی سولفات باعث تشکیل پیریت و مگنتیت بهصورت پرکننده فضای خالی و دانه پراکنده در واحد سنگ میزبان شده است. نهایتا در مرحله سوم افزایش ضخامت رسوبات، فرونشست حوضه و دیاژنز تدفینی بههمراه ورود سیالات اکسیدان غنی از مس به داخل واحد میزبان احیایی موجب جانشینی سولفیدهای مس ازجمله کالکوسیت و کوولیت و هماتیتهای تیغهای ثانویه در کانسارهای مس منطقه عباسآباد شده است.
مقدمه
کانسارهای مس منطقه معدنی عباسآباد واقع توالی آتشفشانی-رسوبی عباسآباد به سن ائوسن میانی-فوقانی، ادامه غربی نوار آتشفشانی ترشیری کمربند فلززایی کویر-سبزوار، مهمترین و شناختهشدهترین کانسار مس نوع مانتو در ایران هستند . - Kirkham, 1996 - در سالهای اخیر چند مورد از کانسارهای تیپ نوع مانتو با سنگ میزبان آندزیت بازالتی تا بازالت آندزیتی پورفیری ائوسن زیرین-میانی تا بالایی در محیط کششی ریفت درون کمانی و پشتکمانی همزمان با فرورانش نئوتتیس در زون ارومیه-دختر - وشنوه قم، کشکوئیه، ماری - - فاضلی و مهرابی، 1381؛ ابولی پور، 1394؛ مغفوری، - 2015، شمال شرق زون ایران مرکزی - کانسارهای مس منطقه معدنی عباسآباد - - صالحی، - 1393، بلوک لوت - کانسار مس ورزگ-قائن - - علیزاده و همکاران، - 1389 گزارش شدهاند.
همچنین در پهنهی سنندج سیرجان جنوبی کانسار چینهکران مس-نقره کشت مهکی در واحد آتشفشانی-رسوبی کرتاسه زیرین و محیط کافتی درون کمان معرفی شدهاست - بویری و همکاران، . - 1388 منطقهی عباسآباد دارای معادن مس با سابقه معدنکاری، حفاری با قدمت چندین هزارساله میباشند که شاهدی بر دارا بودن عیار بالای مس و مورد توجه قرار گرفتن توسط معدنکاران پیشین میباشد. گزارشات و نظریات مختلفی مربوط به مسائل اکتشافی، پتانسیل معدنی و نحوه زایش این کانسارها توسط شرکتهای معدنی و محققین مختلفی ارائه شده است.
هدف از این مقاله مطالعه زمینشناسی و تعیین تیپ کانهزایی در کانسارهای بخش شمالی منطقه معدنی عباسآباد میباشد. از آنجا که ویژگیهای زمینشناختی کانسارهای بخش شمالی منطقه معدنی عباسآباد مشابه سایر کانهزاییهای سولفیدی مس چینهکران دنیا میباشد؛ بنابراین با بررسی و مقایسه ویژگیهای کانهزایی مس در منطقه عباسآباد با سایر کانسارهای مس نوع مانتو بهخصوص کانسارهای مس نوع مانتو شیلی میپردازیم.
روش مطالعه:
در این مطالعه با انجام مطالعات صحرایی، سنگنگاری، کانهنگاری به بررسی کانهزایی مس درکانسارهای بخش شمالی منطقه عباسآباد - آسیادیو، معدن بزرگ و دامن جلا - میپردازیم. به این منظور، پس از انجام بازدید صحرایی و برداشت نمونههای سطحی و مغزههای حفاری سنگهای میزبان دگرسان شده و غیر دگرسان دارای کانهزایی، تعداد 100 مقطع نازک و تعداد 45 مقطع صیقلی جهت مطالعات سنگنگاری، دگرسانی، توالی پاراژنزی و روابط بافتی کانهها تهیه گردید.
زمینشناسی
منطقهی معدنی عباسآباد در منتهیالیه خاوری استان سمنان، در بین شهرهای شاهرود و سبزوار در حوالی روستای عباس آباد واقع شده است. به لحاظ ساختاری منطقه مورد مطالعه بر طبق تقسیمبندی آقانباتی، 1389 جزو کمربند فلززایی سبزوار واقع در بخش شمال شرقی زون ایران مرکزی محسوب میشود. بر اساس نقشه زمینشناسی 1:100000 عباسآباد - خلعتبری و همکاران، - 1377 کانسارهای مس عباسآباد در یک توالی آتشفشانی-آذرآواری-رسوبی به سن ائوسن- الیگوسن، از شمالشرق به جنوبغرب با نامهای لبکال، آسیادیو، معدن بزرگ، دامن جلا و حمامی واقع در بخش شمالی کمربند آتشفشانی عباسآباد و کانسارهای چغندرسر، گورخون و گریک واقع در بخش جنوبی این کمربند آتشفشانی قرار گرفتهاند - شکل--1الف - .
بر اساس نقشه 1:5000 منطقه عباسآباد - پارس کانیکاو، - 1390 بهطورکلی در محدوده منطقه معدنی عباسآباد دو مجموعه سنگی رخنمون دارند. شروع توالی چینهای منطقه معدنی عباسآباد با مجموعه قدیمیتر زیرین یا رخساره آتشفشانی و آذرآواری-رسوبی ائوسن میانی میباشد. در پایان توالی، مجموعه سنگی بالایی و جوانتر به سن ائوسن پایانی-الیگوسن آغازین با رخساره رسوبی-آواری با کنگلومرای قاعدهای آغاز میشود و با رسوبات ماسهسنگ و شیل ادامه مییابد . نهشتههای کواترنر با رخسارههایی از مخروط افکنه-ها، پادگانههای آبرفتی و فروهشتههای رودخانهای در این محدوده سیمایی مشخص دارند - شکل--1ب - .
در کانسار معدن بزرگ کانهزایی بهصورت استوکورکی مشتمل بر شبکهای از رگهها و رگچههای باریک و نامنظم کالکوسیت همراه با کانههای مگنتیت، هماتیت و آمیگدالهای کلسیت، زئولیت و کوارتز در بخش بالائی و تحتانی واحد آتشفشانی سیل مانند پیروکسن آندزیت مگاپورفیرهای دارای پلاژیوکلازهای جریانی بلاخص در مجاورت واحدهای رسوبی تمرکز یافته است و پوششی از واحدهای آهکی نومولیتدار مربوط به ائوسن پایانی به صورت یک افق نازکی ممتد و پیوسته در سرتاسر منطقه روی آن را میپوشاند .
در غرب کانسار معدن بزرگ این واحد جای خود را به یک واحد آتشفشانی-رسوبی - آگلومرای آندزیتی - میدهد که میزبان کانیسازی کالکوسیت و به مقدار کم مالاکیت همراه با کلسیت، زئولیت و مگنتیت به فرم استوکورکی و برشی در سطوح شکستگیها و درزههای موجود در بخش بالایی لایه آگلومرایی در معدن دامنجلا است. در کانسار آسیادیو مشابه با محدوده کانسار معدن بزرگ واحد آتشفشانی پیروکسن آندزیت پورفیری دارای کانهزایی کالکوسیت و مالاکیت در درزهها، گسلها و همچنین در مجاورت واحدهای رسوبی با رخساره کربناتی پائینی و بالایی میباشد.
