بخشی از مقاله
چکیده
محدوده مورد مطالعه در 135 کیلومتری شهر تبریز و 15 کیلومتری شمال غربی شهرستان تسوج قرار گرفته است. سازندهای زمینشناسی محدوده مربوط به دوران سوم است. شیل، مارن، ماسهسنگ، کنگلومرا و رسوبات گج و نمکدار از مهمترین مواد تهنشین شده در این حوضه کم عمق میباشند.در طبقات درشت دانه - ماسهسنگ سبز رنگ - و حاوی بقایای گیاهی کانیهای کالکوپیریت، بورنیت، کوولیت، کالکوسیت، مالاکیت و آزوریت مشاهده میشود. رنگ سبز این سنگها حاکی از تشکیل در محیط احیایی میباشد. زونهای کانیزایی در این کانسار شامل زون اکسیدی، زون شسته شده و زون کانی سازی میباشند.
مهمترین عوامل موثر در تشکیل زون کانیسازی،فراوانی قطعات فسیل گیاهی و مواد آلی بعنوان عوامل احیا، گسلهای عمیق و فرآیندهای تاخیری کوهزایی میباشند. سیال کانی ساز محبوس غنی از مس موجود در مناطق عمیق، توسط فرآیندهای پس از کوهزایی بطرف بالا مهاجرت کرده و به افق ماسهسنگی با تخلخل و نفوذپذیری بالا رسیده است. وجود مقادیر زیادی مواد احیا کننده در این افق موجب تهنشینی کانیهای مسدار شده است. مطالعه محیط رسوبی، مواد احیا کننده و میزان گسترش زون کانیزایی مس در منطقه نشان میدهد که این کانسار مشابه کانسارهای مس رسوبی لایه-های سرخ میباشد.
-1 مقدمه
ذخایر مس با سنگ میزبان رسوبی % 27 ذخایر مس دنیا را تشکیل میدهند. این کانسارها دومین تولید کننده مس، پس از کانسارهای مس پورفیری و مهمترین منبع کبالت و نقره در دنیا محسوب میشوند و از پروتروزوئیک تا سنوزوئیک گسترش دارند
استان آذربایجان شرقی یکی از مناطقی است که سازند قرمز فوقانی به خوبی در آن گسترش یافته و همراه با این سازند کانیزایی مس رسوبی نیز تشکیل شده است. در این استان کانیزایی مس رسوبی در اطراف تبریز، تسوج و مرند در درون سازند قرمز فوقانی دیده میشود
منطقه مورد مطالعه در فاصله 135 کیلومتری شهر تبریزو 15 کیلومتری شمال غربی شهرستان تسوج و 1 کیلومتری روستای چشمه کنان قرار گرفته است. کانی-زایی مس بصورت چینهسان در داخل واحدهایسازند قرمز فوقانی - میوسن - از مهمترین رخدادهای کانیسازی در منطقه است. در این مقاله سعی میشود ویژگیهای کانیشناسی، ژنز و عوامل موثر در کانیزایی و نوع کانیزایی مورد بررسی قرار گیرد.
-2بحث
طبق نقشه زمینشناسی 1:100000 تسوج بیشترین گسترش سازندهای زمینشناسی این منطقه مربوط به دوران سوم است. رخساره این واحدهاعموما" تخریبی - قارهای است که بنظر میرسددر یک حوضه رسوبی کم عمق و گاهی کولابی تشکیل شدهاند - خدابنده و امینی فضل،. - 1372 براساس تقسیم بندی نبوی - - 1355 این محدوده در زون ماکو - تبریز قرار دارد.
مهم-ترین رخداد زمینشناسی مربوط به این ناحیه که منجر به کانیزایی شده است، فاز خشکیزایی آسترین بوده که منجر به تشکیل طبقات قرمز فوقانی در منطقه شده است. به دنبال آن فاز کوهزایی پاسادنین سازند مذکور را در منطقه مورد مطالعه بشدت تغییر داده و منجر به چینخوردگیهای شدیدی در این سازند و لیتولوژیهای همراه آنها گردیده است
واحدهای سازند محدوده کانیزایی اغلب متعلق به میوسن میباشند. نهشتههای میوسن در اثر فاز کوهزایی آلپین چین خورده-اند. چینخوردگیهای مذکور تا اواخر پلیوسن ادامه داشته که دگرشیبی موجود بین نهشتههای مذکور را با رسوبات میوسن مدیون همین فاز میدانند
در منطقه مورد مطالعه دو گسل بزرگ بنام گسل تسوج-میشو و گسل چشمه کنان-توپچی با روند تقریبا" شرقی- غربی وجود دارند که رسوبات منطقه را تحت تاثیر قرار دادهاند. علاوه بر اینها چندین گسل فرعی دیگر نیز سازندهای موجود در منطقه را جابجا نمودهاند. مهمترین واحدهای مرتبط با کانیزایی شامل واحدهای زیر میباشند:
-1-2 واحد Msst
این واحد شامل ماسهسنگ و شیل به رنگ خاکستری تیره و رنگ هوازده قرمز با درون لایههایی از آهک و کنگلومرا می-باشند - شکل. - A-1 ضخامت این واحد ها 400تا 800 متر برآورد شده است. در داخل و قاعده این واحدها مالاکیت و دیگر کانیهای مس وجود دارد. در داخل این واحد زونهای آلتراسیونی که بیشتر شامل اکسیدها و هیدروکسیدهای آهن و رگچه-های سیلیس و کربنات و کائولن میباشد، دیده میشود. این تغییرات آلتراسیونی ناشی از تزریق سیالات هیدروترمالی در درز و شکافها میباشد که باعث تهنشینی توده معدنی بصورت کربناتی شده است
-2-2 واحدMsh1 - واحد میزبان لایه های مس دار -
لیتولوژی این واحد که مابین واحدهایMsstوMsh2 واقع شده است شامل یک سری ماسه سنگ دانه درشت که حاکی از رسوب در مناطق کم عمق وساحلی است می باشد، این واحد به رنگ خاکستری تیره است. ضخامت این واحد 2 تا 5 متر است و بیشترین تجمع کانیهای مس در این واحد می باشد.
-3-2 واحد Msh2
ابن واحد شامل شیل و مارن به همراه میانلایههای نازکی از ماسهسنگ بوده که در سطح هوازده قرمز و خاکستری دیده می-شوند. شیلهای این واحد به دلیل هوازدگی قرمز رنگ بوده و بطور جانبی به ماسهسنگ که در بخش زیرین آن قرار دارند، تبدیل میشود. این واحد برونزد زیادی در منطقه ندارد. ترکیبات مس بصورت مالاکیت در این واحد دیده میشود ولی مقدار کانیزایی مس در این واحد بسیار جزئی است - شکل. - C-1
شکل - A -1 تناوب واحدهای ماسه سنگی ومارنی در منطقه . - Bتناوب واحد Msst وMSh1در محدوده اکتشافی. - cواحدMSh2که بصورت تپه ماهوری در منطقه دیده می شود.
با توجه به بررسیهای بعمل آمده، کانی سازی در منطقه در یک سکانس رسوبی انجام شده است. مهمترین واحد تفکیک شده از نظر کانی سازی، رسوبات تخریبی عموما" از جنس ماسهسنگ و سیلتستون به رنگ خاکستری متمایل به سبز میباشند. این لایههای مسدار بطور متناوب ما بین طبقات قرمز دیده میشوند. طبقات این واحد اغلب دانه درشت هستند.
در این واحد باقیمانده موادآلی - بقایای گیاهی - ، تجمع کانیهای مس - کالکوپیریت، بورنیت،کوولیت وکالکوسیت - بیشتر است. رنگ این سنگها در نمونه دستی سبز کمرنگ بوده و وجود آثاری از ریپلهای تداخلی و لایه بندی متقاطع در این ماسهسنگها نشان میدهد که این لایهها در یک محیط ساحلی کم عمق و در محیط احیایی تشکیل شدهاند - شکل. - a,b-2 وجود آثار و بقایای گیاهی - شکل - c,d- 2در افقهای کانهزایی یکی از عوامل احیا کننده محیط و کنترل کننده کانهزایی است که در دیگر کانسار-های مس با سنگ میزبان رسوبی گزارش شده است - . - Hitzman etal,2005,Brown,2006 در لایههای ریز دانه و قهوهای تا قرمز که در زیر این لایهها قرار گرفتهاند، اندازه دانهها ریزتر شده و بیشتر مارنی شدهاند و از مقدار مواد آلی بشدت کاسته می-گردد.
