بخشی از مقاله
چكيده
محدوده مورد بررسی در منتهی الیه شمال شرق استان یزد، در شمال شهرستان طبس و در فاصله 15 تا 20 کیلومتری شمال و شمال شرق روستای دهنو- بم از توابع عشق آباد واقع شده است، براساس تقسیمات تکتونیکی رسوبی ایران زمین، محدوده معدنی دهنو-بم در بلوک طبس از خرده قاره ایران مرکزی قرار گرفته است،کانه زایی مس در محدوده معدنی دهنو - بم درون توالی سازند سرخ گره دو در سه جایگاه چینه شناسی رخ داده است. عواملی چون نوع رخساره، میزان مواد آلی و ویژگیهای بافتی کنترل کننده کانه زایی در منطقه می باشند.
ماده معدنی بافتهای دانه پراکنده، جانشینی، سیمان بین دانه ای و لامینه ای کاذب نشان می دهند. کانی شناسی ماده معدنی شامل کالکوسیت، بورنیت، کوولیت، کالکوپیریت، پیریت، مالاکیت و آزوریت است. عنصر مس با عناصر بیسموت، نقره، اورانیوم، سرب، روی، جیوه، گالیم، کادمیوم و کبالت دارای ضریب همبستگی مثبت می باشد و از این بین بیشترین همبستگی را با بیسموت و نقره نشان می دهد. با توجه به سنگ درونگیر، نوع عامل احیا و گستردگی کمتر آن، محیط رسوبی حدواسط - ساحلی و کم عمق - و عناصر همراه، به نظر می رسد،کانه زایی در محدوده مورد مطالعه در رده کانسارهای مس رسوبی نوع Redbed قرار گیرد.
-1 مقدمه
کانسارهای مس رسوبی با حدود %23 ذخایر مس تولیدی جهان پس از کانسارهای مس پورفیری دومین تولید کننده مس جهان هستند. این کانسارها مهم ترین منبع تامین کننده کبالت دنیا بوده و در حال تبدیل شدن به مهم ترین منابع نقره جهان نیز هستند - . - Hitzman et al.,2005 کانه زایی مس رسوبی در ایران در 4 افق متمایز رخ داده است. این افق ها شامل سنگهای همراه گنبدهای نمکی پهنه زاگرس، سازند نایبند تریاس بالایی، سازند گره دو ژوراسیک بالایی- ابتدای کرتاسه زیرین و سازند قرمز بالایی میوسن می باشد
محدوده مورد بررسی در منتهی الیه شمال شرق استان یزد ، در شمال شهرستان طبس و در فاصله 15 تا 20 کیلومتری شمال و شمال شرق روستای دهنو- بم از توابع عشق آباد شهرستان طبس به مختصات جغرافیایی 57 درجه و 7 دقیقه تا 57 درجه و 20 دقیقه طول شرقی و در35درجه و 22 دقیقه تا 35 درجه و 37/5 دقیقه عرض شمالی در بلوک طبس از خرده قاره ایران مرکزی واقع شده است.
کانه زایی مس در منطقه مورد مطالعه درون توالی سازند سرخ گره دو در سه جایگاه چینه شناسی به سن ژوراسیک بالایی - ابتدای کرتاسه زیرین واقع شده است - شکل . - 1 در این نوشتار سعی شده است ویژگیهای کانه زایی، کانی شناسی و ژئوشیمی این رخداد معرفی شود.
شکل : - 1 - موقیعت جغرافیایی منطقه مورد مطالعه
-2 زمین شناسی
کهن ترین واحدهای رخنمون دار در پیرامون محدوده اکتشافی در شمال روستای چاه کم و در جنوب تنگل دولی - در کوههای گدار و تیغ درخت بنه - و در کوه اسبی - جوار معدن گره دو - شناسایی شده اند. - آقا نباتی 1994و روتنر و همکاران - 1968 این مجموعه های کهن، در حقیقت دنباله سازندهایی است که در نواحی ازبکوه، کوه سرهنگی، تپه طاق دارای رخنمون هستند.
سن این مجموعه کهن تعلق به زمان 830 تا 515 میلیون دارد و دنباله سازندها و مجموعه های ماگمایی زون بافق -ساغند محسوب می شود که متشکل از سازندهای ناتک، ساغند و سری های ریزو - دزو است. گرانیت رخنمون دار در شمال خاوری تپه طاق می تواند به عنوان کهن ترین واحد به حساب آید. از نهشته های پالئوزوئیک از زمان کامبرین تا پرمین رخساره پلاتفرم مانندی قابل شناخت است و بارزترین رخنمونها را در شمال تپه طاق ساخته و در جنوب معدن گره دو منحصر و محدود به طبقات شیلی - سرخ شیل - و دولومیت - سازند شتری - و طبقات کربناتی سازند جمال است. نزدیکترین واحد چینه سنگی دارای نقش و قرابت در تکوین زمین شناسی و رویکردهای متالوژنی سازند گره دو تعلق به زمان ژوراسیک دارد که هم ارز سازند شمشک دانسته شده - آقانباتی - 1994 و در نقشه زمین شناسی عشق آباد با نماد Jssh معرفی گردیده است.
این مجموعه توسط روتنر و همکاران - 1968 - به زمان ژوراسیک منسوب و با نشان "J" معرفی شده است. همانگونه که پیش تر ذکر شد واحدهای چینه شناسی منطقه مورد مطالعه را واحدهای سنگ چینه ای از پرکامبرین تا کواترنر شامل می شود که گاه با نبودهای چینه ای و عملکرد گسل های منظمی بعضی از سازندها حذف گردیده اند.کانه زایی مس در محدوده معدنی دهنو - بم درون توالی سازند سرخ گره دو رخ داده است.
این سازند در محدوده مورد مطالعه از تناوب کنگلومرا، ماسه سنگ و سیلتستون قرمز بصورت سیکل های درشت شونده به سمت بالا تشکیل شده است. این توالی در یک محیط جذر و مدی دلتایی ته نشست نموده است. وجود سیکل های ریزشونده در بخش هایی از این رسوبات نشان دهنده تشکیل کانال های قدیمه در این محیط است - Tucker,20001 - تمرکز قطعات آواری فسیل گیاهی در کانال های قدیمی و نیز نفوذپذیری بالای آنها شرایط مناسبی برای محیط احیایی فراهم نموده است. وجود این کانال های قدیمی به عنوان محیط مناسب برای تمرکز مس در کانسارمس رسوبی ناسیمینتو نیز گزارش شده است
-3 کانه زایی:
در محدوده کانه زایی دهنو - بم - دهنوون - کانی سازی مس منحصرا در کنترل لایه های ماسه سنگی-کنگلومرایی - کوارتزآرنایت - به رنگ خاکستری روشن با رخساره دلتایی می باشد و علت رنگ خاکستری روشن رخساره های کانه دار وجود شرایط احیایی است و این تغییر رنگ رخساره ها سبب شده تا به راحتی از واحدهای قرمز بالایی و پایینی خود قابل تشحیص باشد.
در رخساره های قرمز رنگ اصولا کانی سازی اولیه دیده نمی شود و فقیر از مس می باشند، نکته شایان ذکر این است که رخساره های احیایی خاکستری روشن به صورت جانبی به رخساره های قرمز اکسیدان تبدیل می شوند و این تبدیل رخساره ها به یکدیگر در راستای جانبی به ویژگیهایی همچون دانه بندی، جورشدگی و مچوریتی رخساره ها وابسته است. تمرکز و غنای کانه زایی مس در لایه های با دانه بندی ریز در حد ماسه سنگ ریزدانه و سیلتستون و لایه های دارای موادآلی به مراتب بیشتر از طبقات دارای دانه های درشت تر و طبقات دارای مواد آلی کمتر در ماتریکس است. از مطالب فوق چنین استنباط می شود که علاوه بر نقش افق های احیایی باید به نقش سیکل های ریز دانه شونده نیز توجه گردد، وجود سیکل های ریزدانه شونده در افق های کانه دار دلیل بر وجود کانال های قدیمه است.
با توجه به اینکه درون کانال های قدیمی سیکل های ریزشونده به سمت بالا تشکیل می گردد یعنی از کنگلومرای ریزدانه در قاعده شروع شده و به سمت بالا از اندازه دانه ها کاسته شده و به ماسه سنگ و ماسه سنگ بسیار ریزدانه و سیلتستون تبدیل می گردد. این پوشش بسیار ریزدانه در بخش رویی کانال باعث می شود که تبادلات اکسیژن بین محیط بیرون و داخل کانال انجام نشود و سبب ایجاد محیط احیایی می گردد.
عوامل کنترل کننده کانه زایی در منطقه مورد مطالعه شامل نوع رخساره، ویژگیهای بافتی و میزان مواد آلی است به گونه ای که کانی سازی منحصرا در کنترل لایه های ماسه سنگی - کنگلومرایی با رنگ خاکستری روشن با رخساره آبرفتی- دلتایی - رودخانه ای - بوده و مقدار غنای مس در افقهای کانه دار تابع ضخامت لایه مذکور می باشد و از نظر بافتی لایه های دارای دانه بندی ریز همچون ماسه سنگ ریزدانه و سیلتستون به مراتب از لایه های دانه درشت تر میزان مس بالاتری دارند
