بخشی از مقاله
چکیده
آسیب پذیری شهری میزان خساراتی است که درصورت بروز سانحه به یک شهر و اجزا و عناصر آن بر حسب ماهیت و کیفیت در جنبههای مهندسی و غیرمهندسی وارد میشود؟ مقاومسازی ساختمانها و شریانهای شهری باید جایگاه واقعی خود را در نظام برنامهریزی دولت به خوبی پیدا کند و اعتبار و ارزش خود را از راه بهبود عملکرد افزایش دهد؟ استفاده از مصالح نامرغوب در اماکن و فضاهای شهری از عواملی است که در تشدید خسارات ناشی از وقوع بحران اثرگذار است و سبب به خطر افتادن جان افراد میشود. شبکه معابر شهر زابل در مقابل بحرانهای تاثیرگذار بر کالبد و ساختار آسیبپذیر می باشد.
هدف این مقاله ارائه راهکارهایی جهت تقویت شریانهای شهری در مقابل بحرانها در شهر زابل میباشد. بدینمنظور ابتدا عواملی که به طور کل باعث بروز آسیبپذیری در نواحی شهری میشود را مطرح و سپس با بیان انواع بحرانهای مطرح در محدوده مورد مطالعه، تعریف مدیریت بحران و ضرورت آن، راهکارهایی را جهت کاهش آسیبپذیری در نواحی شهری شهر زابل ارائه میدهد. به دنبال اجرایی ساختن راهکارهای پیشنهاد شده در این پژوهش انتظار میرود بتوان میزان آسیبپذیری شریانهای شهری و بالتبع آن میزان تلفات در شهر زابل را کاهش و همچنین سرعت ساماندهی بحران را افزایش داد.
-1 مقدمه
آمارها حاکی از آن است که ایران جزء 10 کشور بلاخیز جهان بوده و از مجموع 42 حادثه غیرمترقبه و طبیعی شناخته شده نظیر سیل، زلزله، طوفان و... ،33 مورد آن در ایران به وقوع می پیوندد - سرگلزایی،. - 3:1389 از بحرانهای تاثیرگذار بر کالبد و ساختار شهر زابل بادهای 120 روزهی سیستان است که سرعت آن را بین 110 تا 170 کیلومتر در ساعت با درجه حرارتی معادل 57 درجه سانتیگراد تخمین زده اند، همچنین شدت وزش بادهای 120 روزهی سیستان به حدی است که با ایجاد غلظت گردوغبار در آسمان و هجوم ماسههای روان در سطح زمین هرگونه فعالیتی را از انسان سلب میکند و اختلالاتی را در وضع عمومی به وجود میآورد. این بادها ذرات ریز خاک را با خود حمل نموده و چالههایی به عمق 2تا3 متر و عرض 6تا9 متر ایجاد میکنند
از دیگر بحرانهای تاثیرگذار بر شهر زابل، سیلابها هستند که سالانه تلفات بیشماری را به وجود میآورند - حیدری مکرر و دیگران،. - 8:1380 سیلابها دارای انواع متفاوتاند که یکی از آنها، سیلاب ناشی از شکست سد می باشد. اگرچه در ساخت سدها استانداردها و ضوابط مهندسی لحاظ میشود، اما هرگز نباید وجود احتمالهایی از قبیل وقوع جنگ، عملیات خرابکارانه و... را که منجر به آسیبدیدن و گاه شکستن بدنه سدها میشود را نادیده گرفت. از این رو مسئله ایمنی سدها و حفاظت از جمعیتهای ساکن در مناطق پایین دست در برابر سیلاب ناشی از شکست احتمالی آنها از اهمیت و حساسیت بالایی برخوردار است و بایستی برای آن برنامه ریزی شود.
این سیلابها میتوانند تمامی و یا بخشی از شهرها که ارتباط نزدیکی با مسیر سیلاب دارند را متحمل خسارت و آسیب کنند. بنابراین بایستی به دنبال ایجاد زمینههای لازم برای بهسازی اماکن و شریانهای شهری بود. تراکم بیش از حد جمعیت در مناطق شهری از تشدید احتمال خطرات و تلفات ناشی از وقوع حوادث در این مناطق خبر میدهد. وقوع سیل یکی از بلایای طبیعی مشکلآفرین و زیانآور در اکثر نقاط جهان از جمله در ایران است.
پدیده سیلاب در ایران به عنوان زیانبارترین بلایای طبیعی بوده و خسارات ناشی از آن بالغ بر %70 کل خسارات بلایای طبیعی میگردد - سرگلزایی،. - 4:1389 بنابراین افزایش ایمنی سدها اهمیت زیادی مییابد. این امر با توجه به وجود جدالهای سیاسی بین کشورها، پیشرفت چشمگیر صنایع نظامی، کمبود و جدال بر سر منابع آب در آینده نهچنداندور، افزایش روزافزون جمعیت در مناطق پاییندست و به تبع آن سرمایهگذاریهای کلان در این مناطق، سدها را به اهداف کلیدی در حملات نظامی تبدیل کرده است - پوری رحیم و امینی،. - 5:1387به همین منظور ارائه راهکارهایی جهت حفظ جان افراد در معرض خطر در سکونتگاههای آسیبپذیر در پاییندست سدها مورد توجه قرار میگیرد.
از طرفی اهمیت و نقش کلیدی شهر زابل به عنوان یک شهر تاریخی-فرهنگی و یک شهر مرزی - مرز ایران-افغانستان - ، قرارگیری در نقاط ارتفاعی پایین نسبت به مناطق همجوار و آسیبپذیری سد کجکی در برابر حملات نظامی اهمیت پرداختن به موضوع بهسازی شریانهای شهری در برابر سیلاب ناشی از شکست سد در شهر زابل را دوچندان نموده است. زیرا در صورت شکست سد و بروز سیلاب، علاوه بر ایجاد تلفات و خسارات سنگین در بخش های آسیبپذیر، به علت انسداد معابر در سایر نقاط شهر نیز فضای بحرانی حاکم میگردد.
آسیب رسیدن به تاسیسات و زیرساختهای شهری همچون آب، فاضلاب، برق، تخریب ساختمانهای قدیمی، هجوم افراد آسیبدیده به سایر نقاط شهر و... از جمله مواردیاند که در تشدید فضای بحرانی در مواقع بروز سیلاب مؤثر میباشند. بنابراین با انجام اقدامات پیشگیرانه همچون بهسازی شریانهای شهری میتوان با کاهش آسیب پذیری و امکان انجام عملیات امداد و نجات و انتقال جمعیت آسیبدیده به نقاط امن به کنترل شرایط بحرانی و کاهش شدت بحران دست یافت.
همانطور که ذکر آن رفت، این پژوهش در پی تقویت و بهسازی شریانهای شهری و ارائه راهکارهایی برای کاهش خطر سیل ناشی از شکست سد کجکی در شهر زابل میباشد. لذا در راستای دستیابی به هدف اصلی، »کاهش آسیبپذیری و بهسازی شریانهای شهری در شهر زابل«، اهدافی خرد و عملیاتی همچون موارد ذیل مطرح میشود:
- کاهش تلفات جمعیت ساکن در شهر زابل در اثر سیلاب ناشی از شکست احتمالی سد کجکی؛
- کاهش میزان آسیبپذیری شریانهای شهری شهر زابل؛
پژوهش حاضر از نظر هدف در رده تحقیقات کاربردی قرار میگیرد . هدف این نوع تحقیق توسعه دانش کاربردی در یک زمینه خاص - کاربرد علمی دانش - و آزمون مفاهیم نظری در موقعیتهای مسائل واقعی زندگی و حل مشکلات ملموس است. با استفاده از زمینه، بستر و معلوماتی که از طریق پژوهشهای بنیادی فراهم شده برای رفع نیازهای بشر و بهینهسازی ابزارها، روشها و الگوها در جهت توسعه رفاه و آسایش و ارتقای سطح زندگی انسان مورد استفاده قرار می گیرد و نتایج این تحقیق عینی و مشخص است - سرمد، بازرگان، و حجازی،. - 80-79:1380
در این تحقیق برای جمعآوری اطلاعات از منابع کتابخانهای همچون کتابها، مجلات، مقالهها و منابع اینترنتی استفاده شده است.
-2 چارچوب نظری
-1-2مفاهیم و اصطلاحات کلیدی
برای ایجاد درک روشنی از بستر علمی پژوهش و زمینههای مرتبط، اشاره کوتاهی به مفاهیم مرتبط میگردد.
جدول شماره-1مفاهیم و اصطلاحات کلیدی
-2-2آسیب پذیری شریانهای شهری
آسیب پذیری به ضعف یا شکنندگی جامعه، جادهها، افراد و... در برابر پدیدههای طبیعی گفته میشود. آسیبپذیری تابعی است از در معرض خطر بودن و مستعد خطر بودن
آسیب پذیری شهری میزان خساراتی است که در صورت بروز سانحه به یک شهر و اجزا و عناصر آن برحسب ماهیت وکیفیت آنها وارد میشود. بحرانها معمولا بیش از اندازهای هستند که یک یا دو سازمان خاص بتوانند از عهده مدیریت آن برآیند و لذا باید کل جامعه در مدیریت آن دخالت داشته باشد. از طرف دیگر برنامهها و عملیات مدیریت بحران باید بهگونهای طراحی و اجرا شوند که کل جامعه را در برگرفته و کسی از قلم نیفتد.
