بخشی از مقاله
چکیده:
آلودگی محیط زیست در چند سال اخیر اهمیت ویژهای به فضای سبز طبیعی و استفاده از گیاهان داده است. خاکهای شور بیشتر در نواحی خشک و نیمه خشک ایران گسترش دارند. شوری پس از خشکی از مهمترین تنشهای محیطی در سطح جهان و از جمله ایران است. مزایای ورمیکمپوست به عنوان یک ماده آلی بهدلیل دامنه گستردهای از ویژگیهایی است که خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک را بهبود ببخشد.
با توجه به اهمیت گیاهان پوششی این پژوهش با هدف بررسی تاثیر مقادیر مختلف شوری و کود ورمیکمپوست بر گیاه فرانکنیا انجام شد. این آزمایش بهصورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با اعمال دو فاکتور ورمیکمپوست - 80 و 40، 20 ، 0 درصد - و شوری 300mM - ،200،100،50،25، - 0 در قلمههای ریشهدار شده فرانکنیا در شرایط گلخانه اعمال شد.
نتایج نشان داد افزایش ورمیکمپوست در بستر کشت اثرات مثبت و تحریکی بر صفات اندازهگیری شده فرانکنیا مانند کیفیت ظاهری، میزان کلروفیل، وزن خشک و میزان رشد را داشت، همچنین ورمیکمپوست در سطوح مختلف شوری توانست کیفیت و عملکرد فرانکنیا را حفظ نماید. بهترین سطح ورمیکمپوست در بستر کشت فرانکنیا 80 الی 40 درصد بود. بنابراین با حفظ خصوصیات مطلوب گیاه پوششی فرانکنیا و اصلاح خاک با کاربرد ورمیکمپوست میتوان این گیاه اقتصادی را برای مناطق خاکهای شور معرفی نمود.
-1 مقدمه
فضای سبز شهری بخشی از فضای باز شهری است که عرصههای طبیعی یا اغلب مصنوعی آن زیر پوشش درختان، درختچهها، بوتهها، گلها، چمنها و گیاهان پوششی است . - Nakhaei Moghaddam et al, 2008 - آلودگی محیط زیست در چند سال اخیر اهمیت ویژهای به فضای سبز طبیعی و مصنوعی و استفاده از گیاهان بخصوص گیاهان بومی داده است که بهدلیل سازگاری با محیط و هزینه کم جهت نگهداری، از اولویت برخوردار هستند. خاکهای شور و قلیایی بیشتر در نواحی خشک و نیمه خشک ایران گسترش دارند.
گیاهان شوررست - هالوفیت - ، گیاهانی هستند که در زیستگاههای شور رشد و چرخه زندگی خود را کامل می کنند - پورسخی و فیضی، . - 1389 شوری پس از خشکی از مهمترین و متداولترین تنشهای محیطی در سطح جهان و از جمله ایران است - آخانی و قربانلی، . - 1993 در مورد اثرات مفید کمپوست میتوان به بهتر شدن پایداری خاکدانههای خاک و کاهش خطر فرسایش اشاره کرد و این-که کمپوست میتواند موجب افزایش تخلخل خاک و ظرفیت نگهداری آب خاک شود و از تغییر اسیدیته خاک جلوگیری کرده و موجب رهاسازی عناصر غذایی مورد نیاز گیاه شود.
امروزه اطمینان از تولید مداوم و پایدار فرآوردههای غذایی سالم همراه با حفظ محیط زیست و توجه به مناسبات اجتماعی و اقتصادی نیز موضوعی قابل توجه در علوم مختلف مانند کشاورزی، اکولوژی و محیط زیست بوده و مورد توجه روزافزون کشاورزان، پژوهشگران، دولتمردان و سیاستگذاران قرار گرفته است. کودهای شیمیایی از عوامل اصلی حفظ حاصلخیزی خاک بشمار میروند ولی کاربرد زیاد آنها به همراه عملیات مدیریتی نامناسب باعث شده که مقدار ماده آلی خاک بشدت کاهش یافته و این امر بر ویژگیهای فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی خاک تاثیر گذاشته و خطر فرسودگی این خاکها را افزایش می دهد.
ورمیکمپوست، عبارت است از کود آلی بیولوژیک که دراثر عبور مداوم و آرام مواد آلی در حال پوسیدگی از دستگاه گوارش گونههایی از کرمهای خاکی و دفع این مواد از بدن کرم، حاصل می شود. این مواد هنگام عبور از بدن کرم آغشته به مخاط دستگاه گوارش - موکوس - ، ویتامینها و آنزیمها شده که در نهایت به عنوان یک کود آلی غنی شده و بسیار مفید برای ساختمان و بهبود عناصر غذایی خاک، تولید و مورد مصرف واقع می گردد.
بنابراین، ورمیکمپوست فضولات کرم به همراه درصدی از مواد آلی و غذایی بستر و لاشه کرم هاست - علیخانی، . - 1385 این کود در مقایسه با سایر کودهای آلی دارای میزان عناصر اصلی غذایی بالاتری است. ورمیکمپوست علاوهبر عناصر ماکرو مانند ازت، فسفر و پتاسیم که در فعالیتهای حیاتی گیاه نقش اساسی دارند، حاوی عناصر میکرو مانند آهن، مس، روی و منگنز نیز میباشد. علاوهبر این با داشتن موادی مانند ویتامین B12 و اکسین عوامل محرک رشد گیاه را فراهم می آورند.
بهمنظور بررسی اثر آبیاری بارانی با سطوح مختلف شوری آب آبیاری بر برخی از شاخصهای رشد و نمو سه گونه چمن پوا رقم بارلین، فستوکا رقم کنتاکی و لولیوم رقم اسکو آزمایشهای انجام شده است. نتایج نشان داد که ارقام مربوط به گونه-های فستوکا، لولیوم و پوآ بتهرتیب دارای بیشترین مقاومت در مقابل شوری آب آبیاری هستند. همچنین برگهای رقم پوآ در تیمار شور با افزایش گرمای هوا بشدت دچار سوختگی شده و از بین رفتند. شوری آب آبیاری تنها بر درصد جوانهزنی رقم گونه پوآ تأثیر منفی معنیداری داشت و سایر ارقام از این نظر دارای اختلاف معنیداری نبوداند - علیزاده و همکاران، . - 1388
در آزمایشی، استفاده کود آلی ورمیکمپوست در ترکیب با خاک، صفات فیزیولوژیکی نظیر طول اندام هوایی، وزن خشک اندام هوایی، مواد آلی کل و کیفیت چمن را افزایش داد. در مقابل، ترکیب خاک و کوکوپیت صفات رشدی چمن را کاهش داد. مزایای ورمیکمپوست به عنوان یک ماده آلی بدلیل دامنه گستردهای از ویژگیهایی است که خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک را بهبود ببخشد. بنابراین میتوان اینگونه اظهار داشت که ورمیکمپوست میتواند بعنوان لایه مالچ در صنعت چمن کاری مورد استفاده قرار گیرد - . - Taghizadeh et al, 2008
فرانکنیا - Frankenia leavise L - یک گیاه پوششی و دائمی همیشه سبز با حداکثر ارتفاع 5 سانتیمتر میباشد. این گیاه پوششی، بطور کامل به سرما مقاوم است و در اواخر پاییز رنگ سبز آن به رنگ قرمز بسیار زیبا تغییر مییابد و با تغییر فصل و برطرف شدن سرما، مجدداً رنگ سبز پدیدار میشود. فرانکنیا در آفتاب و سایه آفتاب بخوبی رشد میکند.
نیاز آبی آن در مقایسه با گیاهان بکار رفته در این طرح پایینترین بوده است و در خاکهای معمولی و شیبهای تند براحتی قادر به رشد است - - . بر اساس مطالعات انجام شده تاکنون پژوهشی مبنی بر تاثیر شوری و ورمیکمپوست بر ویژگیهای رشدی گیاه فرانکنیا انجام نشده است و این طرح به منظور تاثیر کاربرد ورمیکمپوست در کاهش اثر شوری در گیاه فرانکنیا صورت گرفت.
-2 مواد و روشها
این پژوهش در گلخانه آزمایشی گروه علوم باغبانی دانشگاه اراک با هدف بررسی تاثیر مقادیر مختلف شوری و کود ورمیکمپوست بر گیاه فرانکنیا انجام شد. در این طرح از گیاه فرانکنیا با نام علمی Frankenia leavise L. استفاده شد. از گیاه مورد نظر قلمههایی به طول 10-8 سانتیمتر گرفته شد و در گلدانهایی با قطر دهانه 6 سانتیمتر و با ارتفاع 6 سانتیمتر که با ماسه پر شد و با اعمال هورمون ریشهزایی 0/5 IBA - میلیگرم در لیتر - به صورت قلمه ساقه در داخل گلدان کشت شدند و آبیاری به صورت متداول انجام شد.
پس از یک ماه و ریشهدار شدن، قلمهها به کیسههایی نشایی به قطر دهانه 8 سانتیمتر و ارتفاع 12 سانتیمتر منتقل شدند و جهت پر کردن کیسهها از سطوح مختلف کود ورمیکمپوست 80 - و 40، 20، 0 درصد - به همراه ماسه استفاده شد. در این مدت آبیاری به صورت معمولی انجام شد. ده روز پس از کاشت در کیسههای نشایی، قلمهها بطور کامل مستقر شدند.
برای اعمال شوری، از سطوح مختلف شوری کلرید سدیم با غلظت های - 300mM،200،100،50،25، - 0 استفاده شد. آبیاری آب مقطر به عنوان شاهد درنظر گرفته شد. آزمایش مورد نظر به-صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی و با سه تکرار مورد آزمایش قرار گرفت. تیمار شوری بهصورت آبیاری در حد ظرفیت زراعی بهمدت دو ماه و در 10 نوبت اعمال شد. پس از هر دوره اعمال تیمار، پارامترهای ارتفاع اندام هوایی، تعداد شاخه جانبی و درصد خشکی شاخساره محاسبه شد. در دوره آخر اندازهگیریها، پارامترهای درصد گلدهی، رنگ، رشد جانبی، درصد خشکیدگی و طول اندام هوایی اندازهگیری شدند.
میزان کلروفیل گیاه نیز توسط دستگاه SPAD از بافت تازه سرشاخه-ها گرفته شد. تیمار شوری تا پایان آزمایش ادامه داشت. پس از اعمال تیمار آبی صفات وزنتر ریشه و وزنتر اندام هوایی در تمام تیمارها اندازهگیری شد. پس از اندازهگیری وزنتر، نمونهها را داخل پاکت گذاشته و به مدت 48 ساعت در آون و در دمای 75 درجه سانتیگراد قرار گرفتند. وزن پاکتها قبل از آزمایش اندازهگیری شد.
سپس وزن خشک ریشه و اندام هوایی را گاندازه رفته که با تفاضل وزن پاکت از وزن آن همراه با گیاه به دست می آید. پس از نرمال کردن دادههای غیر نرمال، با استفاده از نرم افزار SAS مورد تجزیه واریانس و مقایسه میانگین ها قرار گرفتند. آزمون چند دامنهای دانکن - - DMRT برای تعیین معنیدار بودن تفاوت آماری میان میانگین تیمارها انجام شد. دادههای غیرنرمال با استفاده از روش تبدیل لگاریتمی نرمال شدند.
-3 نتایج و بحث
اثر متقابل سطح ورمیکمپوست و غلظتهای مختلف شوری بر روی میزان رنگ گیاه نشان داد که بیشترین شدت رنگ در سطح ورمیکمپوست%20 در غلظت شوری 200 میلیمولار و در سطح ورمیکمپوست%40 در غلظت شوری 300 میلی-مولار مشاهده شد و کمترین شدت رنگ مربوط به سطح شاهد ورمیکمپوست و آب مقطر و سطح ورمیکمپوست%20 در غلظت شوری 25 میلیمولار وجود دارد که با هم اثر معنیداری دارند.
براساس معنی دار شدن بیشتر اثرات متقابل سطح ورمیکمپوست بر روی غلظتهای مختلف شوری بر میزان کلروفیل گیاه، مقایسه میانگینها نشان داد که بیشترین میزان کلروفیل در سطح شاهد ورمیکمپوست و با غلظت شوری100میلیمولار بود که با سطوح مختلف به جز شاهد ورمیکمپوست معنیدار بود و در شاهد فقط با غلظت شوری50 میلیمولار معنیدار شد. کمترین میزان کلروفیل در غلظت شوری25 میلیمولار در سطح شاهد ورمیکمپوست مشاهده شد که با افزایش سطح ورمی-کمپوست، میزان کلروفیل در غلظت شوری100 میلیمولار کاهش مییابد و در شاهد شوری با افزایش همراه است.
