بخشی از مقاله
مقدمه
در شرایطی به سر می بریم که در اثر مصرف بی رویه کودهای شیمیایی و عدم مصرف مقادیر مناسب مواد آلی در خاک، ساختمان اغلب خاکهای زراعی تخریب شده و یا در حال تخریب است. در مناطقی که سطح آب زیر زمینی بالاست، ورود نیترات به آن سبب آلودگی منابع تامین آب آشامیدنی شده است. و علاوه بر سلامت و حاصلخیزی خاک، سلامت بشر نیز به مخاطره افتاده است. در چنین شرایطی اجتناب از ورود بی مورد هر نوع کود شیمیایی به خاک ضروری و الزامی است. و برای این مهم، مصرف کود اوره بر اساس روش نیترات پای بوته توصیه می شود.
- فروهر و فلاح، - 1384 یکی از اصول مهم در کشاورزی پایدار، مصرف بهینه کود می باشد. به نحوی که زمان و مقدار مصرف کود منطبق بر نیاز گیاه باشد. استان خراسان رضوی از لحاظ تولید این محصول در جایگاهی ویژه قرار دارد .در بخش وسیعی از زراعت های مرسوم، قسمت عمده کود ازته قبل از کاشت و یا هنگام کاشت به خاک داده می شود و بخش اعظم آن در آبیاری های سنگین ابتدایی از دسترس خارج می شود.
حال آنکه نیاز چغندر قند به ازت عمدتا از ماه دوم رشد آغاز می شود و به این ترتیب عدم تطابق میزان و زمان مصرف کود با نیاز گیاه، کاهش کارآیی مصرف کود را موجب می گردد .یکی از راههای انطباق مقدار و زمان مصرف کودهای ازته با نیاز گیاه، استفاده از روش تشخیصی نیترات پای بوته است. این روش مبتنی بر اندازه گیری میزان نیترات خاک در زمان معینی بعد از کاشت و مقایسه آن با حدود مشخص شده برای هر محصول می باشد.
اگرچه نمی توان گفت که در توصیه مصرف کود اوره در زراعت چغندر قند، استفاده از روش نیترات پای بوته، صد در صد در تمام مناطق منجر به افزایش تولید می شود - مانند هر روش دیگری ممکن است درصدی خطا داشته باشد - ولی می توان تضمین کرد که با صرف هزینه کمتر نسبت به عرف زارع حد اقل سودی مساوی یا بیشتر از آن عاید خواهد شد. - فروهر و فلاح،. - 1384
طبق روش نیترات پای بوته، قبل از کاشت کود نیتروژنی به خاک داده نمی شود و یک ماه بعد از کاشت، نیترات خاک پای بوته ها تا عمق 30 سانتیمتری اندازه گیری می شود و بر اساس حد بحرانی نیترات برای هر گیاه خاص، مقدار کود توصیه شده به اندازه ای خواهد بود که نیترات خاک سطحی را به حد بحرانی آن برساند. - ملکوتی، کریمیان و کشاورز،. - 1384 مگدوف - - 1991
پایه گذار روش نیترات پای بوته در شرق آمریکا بر این عقیده است که مصرف بی رویه و اضافی کود های نیتروژنی علاوه بر مصرف بیهوده سوخت های فسیلی که در ساخت این کودها به کار میرود، زیان های اقتصادی برای زارعان و آلودگی آبهای زیرزمینی و محیط زیست را نیز به دنبال دارد. با اعمال این روش در یک ایالت ذرت خیز آمریکا 300000 تن از مصرف کودهای نیتروژنی در زراعت ذرت کاسته شد. این در حالی بود که تنها یک درصد از عملکرد کاسته شده بود. ملکوتی و طهرانی - - 1375 در هفده مزرعه چغندر قند در خوزستان توانستند با این روش میزان شکر استحصالی را 3 درصد افزایش داده و 550 درصد هم در مصرف اوره صرفه جویی کنند.
مواد و روش ها
این طرح در سه منطقه مشهد، فریمان و تربت حیدریه با سه تیمار به شرح زیر اجرا شد. تیمارهای آزمایش عبارت بودند از: شاهد - مصرف کود ازته بر اساس عرف زارع - ، مصرف کود ازته بر اساس تو صیه کودی - آزمون خاک - و مصرف ازت بر اساس روش نیترات پای بوته. مصرف سایر عناصر غذایی پر مصرف و کم مصرف بر اساس آزمون خاک انجام شد. در تیمار نیترات پای بوته، ابتدا هیچ کود ازته ای استفاده نشد ولی یک ماه بعد از کاشت از خاک سطحی پای بوته ها - 0 -30 سانتی متری - نمونه برداری شده و غلظت نیترات آن اندازه گیری شد و سپس بر اساس میزان نیترات خاک و جدول1، میزان اوره مورد نیاز محاسبه شد.
میزان نیترات در عمق 30-0 سانتی متری خاک یک ماه بعد از کاشت در فریمان 16/6، در مشهد20 و در تربت حیدریه 17 میلی گرم در کیلوگرم اندازه گیری شد. و بر این اساس کود اوره مورد نیاز در هر مزرعه به ترتیب 200، 150 و 180 کیلوگرم در هکتار محاسبه شد. نصف میزان اوره مورد نیاز در هر مزرعه در همین مرحله - یک ماه بعد از کاشت - مصرف شد و نصف دیگر آن یک ماه بعد از این مرحله به گیاه داده شد. در پایان اثر تیمارها بر میزان عملکرد غده و عیار قند مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
نتایج و بحث
همانگونه که در جدول 2 ملاحظه می شود در منطقه فریمان مصرف کود اوره بر اساس روش نیترات پای بوته در مقایسه با روش عرف زارع علاوه بر صرفه جویی در مصرف کود اوره به میزا ن 175 کیلوگرم در هکتار، سبب افزایش قابل توجه عملکرد و عیار چغندر قند و در نتیجه افزایش سود نا خالص از 56450000 ریال در هکتار به 66600000 ریال در هکتار یعنی 10150000 ریال افزایش سود در هر هکتار شده است. افزایش سود ناشی از تیمار توصیه کودی نسبت به عرف زارع نیز4000000 ریال بوده است. بنا بر این در شرایط این مزرعه روش نیترات پای بوته نسبت به در روش دیگر کاملا برتری داشته است.
پای بوته
در منطقه مشهد مصرف کود اوره بر اساس روش نیترات پای بوته در مقایسه با روش عرف زارع علاوه بر صرفه جویی در مصرف کود اوره به میزا ن 210 کیلوگرم در هکتار، سبب افزایش قابل توجه عملکرد و عیار چغندر قند و در نتیجه افزایش سود نا خالص از 75420000 ریال در هکتار به 82900000 ریال در هکتار یعنی 7480000 ریال افزایش سود ناخالص در هر هکتار شده است. افزایش سود ناشی از تیمار توصیه کودی نسبت به عرف زارع نیز 11350000 ریال بوده است. بنا بر این در شرایط این مزرعه روش توصیه کودی نسبت به در روش دیگر کاملا برتری داشته است. و روش نیترات پای بوته هم بهتر از روش عرف زارع بوده است.
