بخشی از مقاله
چکیده:
گرچه دستاوردهای کشاورزی صنعتی در تولید مواد غذایی قابل انکار نیست اما پیامدهای منفی آن را نباید نادیده گرفت. آلودگی منابع آب و خاک، آلودگی مواد غذایی به بقایای مواد شیمیایی، فرسایش خاک و منابع ژنتیکی، افزایش گازهای گلخانهای و گرمایش زمین تنها بخشی از پیامدهای آن است. افزایش شیوع بیماریها، همراه با ظهور آگاهی عمومی از خطرات ناشی از فرآوری مواد غذایی نگرانی نسبت به روشهای ایمنتر و سالمتر در تولید مواد غذایی و تولید محصولات ارگانیک را مطرح کرده است.
محصول ارگانیک محصولی است که در فرایند تولید آن از هیچ نوع ماده شیمیایی مصنوعی اعم از کودها، سموم شیمیایی، آنتی بیوتیکها و هورمونها استفاده نشده است. گسترش کشاورزی ارگانیک به جای کشاورزی صنعتی نقش موثری در حفظ محیط زیست و زیست بوم کشاورزی، سلامت غذایی و ارتقاء اقتصاد کشاورزی دارد.
اصلیترین منافع کشاورزی ارگانیک عبارتند از: حفاظت و حاصلخیزی خاک در بلند مدت، سلامت و تولید محصولات گیاهی و دامی، بالابردن کیفیت و امنیت غذایی، بازار مناسب و صرفه اقتصادی. در ایران با توجه به شرایط خشک محیطی و فراوانی نیروی کار، امکان تولید محصولات ارگانیک اقتصادی-تر و آسانتر از بسیاری از مناطق جهان به نظر میرسد و از پتانسیلهای بالایی در این زمینه برخوردار است.
1. مقدمه
در دهه 50 میلادی دو عامل افزایش جمعیت و محدودیت منابع اولیه تولید، موجب بروز انقلاب سبز در دنیا شد. انقلابی که به موجب آن کشاورزی سنتی به سوی کشاورزی صنعتی حرکت کرد. استفاده از نهاده های شیمیایی مانند کود و سم از ارمغان های کشاورزی صنعتی بود. اما استفاده بی رویه از این نهاده ها موجب شد تا در کمتر از دو دهه مشکلات و معضلاتی مانند آلودگی های آب، خاک، هوا و فرسایش خاک، مقاومت آفات به سموم در فرآیند تولید به سلامت محصولات کشاورزی و به تبع آن سلامت مصرف کنندگان به مخاطره بیافتد
با افزایش پیوسته جمعیت دنیا، نیاز به مواد غذایی روز به روز با سرعت شگرفی در حال افزایش است. با وجود پیشرفتهای قابل توجه در سه دهه اخیر، مصرف سالانه مواد غذایی در حدود 20 درصد افزایش یافته است و بر اساس برآوردهای موجود تا سال 2025 باید مقدار تولید محصولات غذایی در کشورهای در حال توسعه 70 درصد بیشتر از تولید فعلی آن ها باشد
یکی از مهمترین دغدغههای متولیان سلامت جامعه و مصرفکنندگان محصولات کشاورزی و غذایی اطمینان از سلامت آنهاست. آثار نامطلوب استفاده از سموم و کودهای شیمیایی روزبه روز زندگی انسان را با خطر بیشتری مواجه کرده و سلامتش را تحت تأثیر قرار داده است. هرچند استفاده از سموم و کودهای شیمیایی عملکرد محصولات کشاورزی را افزایش داده و رویکردی مطمئن در راستای امنیت غذایی جهان به شمار میرود ولکن باقیمانده سموم و کودهای شیمیایی در محصولات کشاورزی معضلی است که براساس اعلام مجامع علمی در چندساله اخیر بیماریهای لاعلاجی نظیر سرطان را افزایش داده است.
2. امنیت غذایی
میزان مصرف کود در ایران در بخش کشاورزی سالانه حدود 4,5 میلیون تن است که 87 درصد آن را کودهای اوره -فسفره تشکیل می دهد؛ استفاده زیاد از این کودها به دلیل داشتن کادمیوم و نیترات، باعث سرطانزایی میشود .در ایران سرطان سومین عامل مرگ و میر بشمار می آید سالانه بیش از 30000 نفر از هموطنان ما در اثر سرطان جان خود را از دست میدهند.
از طرفی با پیشرفت تکنولوژی و دور شدن سبک زندگی از محیط پاک، و افزایش آلاینده های سرطانزای صنعتی انتظار می رود موارد بروز سرطان در دو دهه آینده به دو برابر افزایش یابد . تهیه و توزیع کودهای شیمیایی در سال 1381 بالغ بر 239 میلیارد و 145 میلیون تومان برای دولت هزینه در بر داشته است - کاوسی کلاشمی و حیدری شلمانی، . - 1393 رشد آمار مرگو میر در بین کشورهای مختلف بالاخص کشورهای درحال توسعه موید این امر است که سلامت غذایی مردم با چالشهای جدی مواجه شده است.
امنیت غذایی که به مفهوم دسترسی به غذای کافی در حال حاضر و آینده می باشد با رشد سریع جمعیت جوامع موجودیت خود را از دست داده است و در بخشهایی از کره زمین اوضاع سیاسی، اقتصادی و اجتماعی ویژهای پدید آورده است که نه تنها سرنوشت سیاسی کشورهای نیازمند بوسیله کشورهای صنعتی رقم می خورد بلکه زندگی روزمره آنها به تصمیمات کشورهای سلطهگر بستگی یافته است و رهایی از این وابستگی و رسیدن به استقلال ملی و پیشرفت اجتماعی جز با توسعه پایدار میسر نیست و محور توسعه پایدار، توسعه کشاورزی است توسعه کشاورزی جز با بهره گیری از روشهای علمی و دستاوردهای تکنولوژی امکانپذیر نیست
افزایش شیوع بیماری ها، همراه با ظهور آگاهی عمومی از خطرات ناشی از فرآوری مواد غذایی نگرانی نسبت به روش های ایمن تر و سالم تر در تولید مواد غذایی و تولید محصولات ارگانیک را مطرح کرده است، به همین دلیل، بسیاری از دولت ها کشاورزان را به رفتن به سمت کشاورزی ارگانیک از طریق نوآوری، بازاریابی و ارتباطات و با همکاری مصرف کنندگان برای دستیابی به شیوه زندگی سالم تر و پایدارتر تشویق می کنند. از این رو مجامع علمی کشاورزی با توجه به مشکلات به وجود آمده و جهت نیل به کشاورزی پایدار شیوههای نوینی را معرفی کردهاند تا ضمن حفظ عملکرد مطلوب، کیفیت نیز در سطح قابل قبولی باشد.
3. کشاورزی زیستی - ارگانیک -
کشاورزی پایدار یک شاخه مهم از توسعه پایدار است که به عنوان رویکرد مناسب قرن21 جهت پایداری این بخش مهم اقتصادی مورد توجه قرار گرفته است - نجفی و زاهدی،. - 1384 کشاورزی پایدار، انواع کشاورزی که به کاهش تاثیرات منفی عملیات کشاورزی منجر شود و شامل؛ کشاورزی بیولوژیک، کشاورزی اکولوژیک، کشاورزی کم نهاده و کشاورزی ارگانیک است
به عنوان یک راه حل، کشاورزی ارگانیک نسخه ی پیشنهادی بسیاری از دغدغه مندان توسعه و کشاورزی پایدار است. روشی که در آن از مصرف کودهای معدنی مصنوعی، مواد شیمیایی، تنظیم کننده های رشد و افزودنی های خوراک دام اجتناب میشود در مقابل از روش های برخاسته از طبیعت مانند تناوب زراعی، استفاده از بقایای گیاهی وکودهای دامی، تناوب با بقولات، پسماندهای آلی و کنترل بیولوژیک استفاده میشود. در این روش بین خاک، گیاه
و انسان یک تعادل مناسب و سازنده ایجاد میشود و به طور کلی باید گفت در این روش تضادی بین منافع اقتصادی، انسانی و زیست محیطی به وجود نمی آید و هدف اصلی آن بهینه سازی تولید، افزایش کیفیت محیط زیست و رفاه جامعه است
وجود اقلیم های مختلف آب و هوایی از یک سو و تنوع بالای محصولات زراعی و دامی از سویی دیگر ظرفیت ها و توانمندی های فراوانی برای استقرار و گسترش کشاورزی ارگانیک در ایران به وجود آورده است. همچنین حفظ سلامت جامعه با توجه به افزایش بیماری های مرگباری نظیر سرطان که در چند ساله اخیر در کشور رشد سه برابری داشته، مصرف محصولات ارگانیک را به عنوان یک ضرورت حیاتی و اجتناب ناپذیر مطرح میکند.
باقیمانده سموم و کودهای شیمیایی آثار و تبعات ناگواری برای سلامت جامعه به همراه داشته است. بروز نقص های مادرزادی، تولد نوزادان با وزن کم، اختلال در سیکل ماهیانه زنان، سقط جنین، بلوغ زودرس و یا دیررس، یائسگی پیش رس، کاهش باروری و یا ناباروری، تغییر در سرعت متابولیسم، اختلال در سیستم غدد داخلی، ضعف عضلانی، کاهش حافظه، آسیب به سیستم عصبی و مغز، کاهش کارآیی سیستم ایمنی بدن و سرطانزایی را میتوان از جمله آثار منفی استفاده از این گونه مواد شیمیایی دانست.
محصولات ارگانیک از ارزش غذایی بالاتری نسبت به محصولات تولید شده در سایر روشها برخوردارند. رونق کشاورزی ارگانیک در جهان افزایش سطح زیر کشت و بالطبع افزایش درآمد حاصل از این محصولات را در بازارهای جهانی به دنبال داشته است. ارزش فروش محصولات کشاورزی ارگانیک بیش از 50 میلیارد دلار برآورد شده است. علیرغم قیمت 2 تا 10 برابری محصولات ارگانیک نسبت به محصولات غیرارگانیک این محصولات به سرعت در حال تصاحب بازارهای مصرف در کشورهای پیشرفته هستند.
از ایرادهای که به کشاورزی ارگانیک وارد میشود عدم خریداری محصولات ارگانیک توسط مصرف کنندگان به دلیل قیمت بالا، بیاطلاعی از کیفیت، چگونگی تولید و در نهایت عدم اطلاع از وجود چنین محصولاتی در بازار فروش است. ایراد دیگر کاهش عملکرد نسبت به کشاورزی رایج است.
در بررسیهای انجام شده کاهش عملکرد محصولات کشاورزی ارگانیک در سطح جهانی 10 درصد گزارش شده است که این رقم با توجه به کیفیت بالا، وجود عناصرغذایی کم مصرف و متابولیتهای ثانویه موجود در محصولات ارگانیک و نیز کاهش مصرف انرژی و نهادههای شیمیایی قابل چشم پوشی است. همچنین مشخص شده است هزینه تولید غلات و حبوبات در کشاورزی زیستی 50 تا 60 درصد کمتر از کشاورزی رایج بوده و این رقم برای محصولاتی چون سیبزمینی 10 تا 20 درصد و برای محصولات دامی 20 تا 50 درصد است
ایران از پتانسیل بالایی در تولید محصولات ارگانیک برخوردار است و باید از این پتانسیل به عنوان یک امتیاز در تولید محصولات ارگانیک استفاده شود. در ایران با توجه به شرایط خشک محیطی و فراوانی نیروی کار، تولید محصولات ارگانیک اقتصادی تر و آسان تر از بسیاری از مناطق جهان به نظر می رسد . به طور مشخص به عنوان چند از مهم ترین پتاسیل های ایران می توان به برخورداری از مزارع کوچک، نظام بهره بردای زارعین خرده پا و اقبال درونی مردم اشاره کرد. این موارد از مزیت های ذاتی کشاورزی ارگانیک است
