بخشی از مقاله
چکیده
کشت مخلوط به عنوان یک مثال از سیستمهای کشاورزی پایدار راهی برای افزایش تنوع در اکوسیستمهای کشاورزی است. تحقیق حاضر به منظور مطالعهی اثر تنش رطوبتی و کشت مخلوط بر عملکرد و نسبت برابری زمین، انجام شد. آزمایشها به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوکهای کاملا تصادفی با 3 تکرار اجرا شد.
نسبتهای مختلف کشت مخلوط و تک کشتی %100 - نخود فرنگی؛ %33 کلزا%66 + نخود فرنگی؛ %50 کلزا%50 + نخود فرنگی؛ %66 کلزا %33+ نخود فرنگی؛ %100 کلزا - به عنوان فاکتور اول و سطح رطوبتی %100 - ، %75 و %50 رطوبت - برای دو گونه نخود فرنگی و کلزا به عنوان فاکتور دوم بودند. کشت مخلوط و افزایش رطوبت هر دو باعث افزایش عملکرد دانه معادل و مجموع شدند. نسبت برابری زمین در تمامی نسبتهای مخلوط تحت سطوح %50 و %75 و %100 رطوبت نسبت به تک کشتی هر یک افزایش داشت.
.1 مقدمه
کشاورزی پایدار یک نوع از کشاورزی است که در استفاده از منابع کارآمد تر، به نفع انسان عمل میکند، و در تعادل با محیط زیست است. اهداف برنامه کشاورزی پایدار موفق به شرح زیر است: فراهمی امنیت غذایی همراه با افزایش کیفیت و کمیت، حفاظت از آب، خاک و منابع طبیعی؛ حفاظت از منابع انرژی در داخل و خارج از مزرعه؛ حفظ و بهبود سودآوری کشاورزان. حفظ حیات جوامع روستایی و حفاظت از تنوع زیستی
اگر فعالیت های کشاورزی بر اساس اصول زیست محیطی انجام شود ، از تخریب اکوسیستم های طبیعی، جلوگیری میکند و در نتیجه باعث پایداری اکوسیستم میشود. یکی از استراتژی های کلیدی در کشاورزی پایدار بازسازی تنوع در اکوسیستم های کشاورزی، و مدیریت موثر آن است. کشت مخلوط به عنوان یک مثال از سیستم های کشاورزی پایدار راهی برای افزایش تنوع در اکوسیستم های کشاورزی است. تغییر پذیری کمتر در مقابل نوسانات عوامل محیطی و اجتناب از ریسک های مختلف نیز از برتری های کشت مخلوط نسبت به تک کشتی محسوب می شوند
اساساً تولید گیاهان تحت تأثیر تنشهای غیر زیستی قرار میگیرد. خشکسالی مشکل شایعی است که به صورت جدی کمیت و کیفیت تولیدات کشاورزی را تحت تأثیر قرار میدهد و از طرفی، با توجه به گسترش روز افزون مسئله تغییر اقلیم موقعیت کشاورزی آینده را دشوارتر مینماید
تنش آبی عامل مضر عمده در مناطق خشک و نیمه خشک در سراسر جهان به حساب میآید - 19 - که سطح زیر کشت و عملکرد محصولات را محدود می کند. . بیشتر محصولات به خصوص در مرحله گلدهی و دانه بندی به استرس کمبود آب حساس هستند, حتی گیاهان مناطق خشک و نیمه خشک نیز متاثر از تنش خشکی میباشند
زنده ماندن گیاهان و قدرت تولید محصولات را تا حد زیادی قابلیت دسترسی به آب تعیین میکند و کاهش این عامل حیاتی رشد آنها را تحت تاثیر قرار میدهد
.1 پیشینه تحقیق
زومبر و همکاران، - 2007 - گزارش دادند که تنش ، باعث کاهش تعداد پنجه، سطح برگ، تجمع ماده خشک، ، وزن هزار دانه، در نهایت از طریق جلوگیری از انتقال املاح و مواد غذایی به گیاه و کاهش در فتوسنتز منجر به کاهش عملکرد میشود.
فنایی و همکاران - 2004 - نیز با بررسی تاثیر تنش خشکی در مراحل مختلف رشد گیاه کلزا مشاهده کردند که تنش خشکی در مرحله پر شدن دانه بیشترین کاهش محصول را ایجاد کرده و بیشترین مقدار عملکرد در تیمار های با آبیاری کامل و تنش در مرحله رشد رویشی بدست آمد
هنگامی که دو گونه مختلف با ارتفاع بوته، پوشش گیاهی و الگوی رشد متفاوت به صورت همزمان در کشت مخلوط قرار گیرند، کمترین رقابت را با یکدیگر ایجاد میکنند و این موضوع باعث افزایش عملکرد کشت مخلوط در مقایسه با کشت خالص میشود
کشت مخلوط گیاهان روغنی با حبوبات می تواند کارایی استفاده از منابع را در مقایسه با کشت خالص افزایش داده و منجر به بهبود عملکرد شود
درمیان گیاهان زراعی، حبوبات توانایی و قابلیت سازگاری زیادی در الگوهای کاشت مختلف دارند و می توانند ظرفیت تولید را افزایش دهند . - 9 - در این راستا محفوظ و میگور - 2004 - گزارش کردند که کشت مخلوط کلزا با نخود اثر معنی داری بر اجزای عملکرد مانند ارتفاع بوته، تعداد غلاف، وزن دانه، عملکرد بیولوژیک و عملکرد دانه کلزا و نخود داشت و در این بین نسبت کاشت 75:25 - کلزا - نخود - ضمن تولید بیشترین عملکرد در بین نسبتهای مختلف کشت مخلوط از بالاترین نسبت برابری زمین - 1/05 - نیز برخوردار بود. محاسبه شاخص غالبیت نیز نشان داد که گیاه کلزا در بین نسبتهای مختلف کاشت گونه غالب و گیاه نخود گونه مغلوب بوده است.
میاکا و همکاران - 2006 - نیز بر افزایش قابل توجه عملکرد در کشت مخلوط در محیطهای نسبت به تک کشتی تاکید کردند.
انصاری و همکاران - 2014 - اظهار داشتند، با استفاده از کشت مخلوط میتوان خطر افت عملکرد و یا شکست محصول در سیستم رایج و سنتی تک کشتی، را کاهش و از شدت غیر قابل پیش بینی تنش خشکی و طول دوره آن کاست.
رایج ترین روش استفاده شده برای ارزیابی سودمندی عملکرد در کشت مخلوط این روش است. به وسیله این شاخص معلوم میشود که چه مقدار زمین به صورت تک کشتی مورد نیاز است تا همان مقدار محصول به دست آمده در کشت مخلوط به دست آید - داریوش و همکاران, . - 2006 یا به عبارتی LER راندمان استفاده از منابع محیطی را برای کشت خالص در مقایسه با کشت مخلوط نشان میدهد
.3 مواد و روشها
این آزمایش در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه شهرکرد در سال زراعی 1390 و 1391 به اجرا در آمد. آزمایش به صورت فاکتوریل، در قالب طرح بلوک کامل تصادفی با سه تکرار انجام شد. نسبتهای مختلف کشت مخلوط و تک کشتی %100 - نخود فرنگی؛ %33 کلزا%66 + نخود فرنگی؛ %50 کلزا%50 + نخود فرنگی؛ %66 کلزا %33+ نخود فرنگی؛ %100 کلزا - به عنوان فاکتور اول و میزان رطوبت مصرفی %100 - ، %75 و %50 رطوبت - برای دو گونه نخود فرنگی و کلزا به عنوان فاکتور دوم بودند. نیتروژن کل مورد نیاز برای کلزا و نخود فرنگی، به ترتیب 150 و 80 کیلوگرم در هکتار از منبع اوره در نظر گرفته شد. که یک سوم نیتروژن همزمان با کاشت در شیارهایی روی خطوط کاشت، یک سوم بعدی، در مرحله ساقه رفتن و یک سوم باقیمانده قبل از گلدهی، به صورت سرک به کار برده شد.
هر کرت شامل 6 خط کاشت به فاصله 30 سانتیمتر در نظر گرفته شد. نخود فرنگی نیمه دوم مهر و کلزا نیمه دوم اسفند با تراکم بالا کشت شد. در نهایت گیاهچهها برای رسیدن به فاصله روی ردیف 2 و 7 سانتی متر به ترتیب برای کلزا و نخود فرنگی تنک شدند. وجین علفهای هرز با دست انجام و در طول رشد گیاه تا بسته شدن کانوپی ادامه یافت. وجین علفهای هرز و سلهشکنی در تمام دوره رشد در مواقع ضرورت و به صورت دستی انجام گرفت. در طول مراحل رشد کلزا و نخودفرنگی آفتی مشاهده نشد و هیچگونه علف-کش و آفتکشی استفاده نگردید. برداشت هر دو گیاه به طور همزمان و در اواسط تیر ماه انجام گرفت. با حذف اثر حاشیهای از هر کرت آزمایشی، مساحت برداشت و دانه ها جدا شدند. سپس نمونههایی از عملکرد هر کرت تا رسیدن به وزن ثابت، در دمای 60 درجه سانتیگراد آون خشک گردیدند و عملکرد دانه بر پایه رطوبت 14درصد محاسبه شد.
دادههای حاصل از آزمایش و میانگین شاخصهای اندازهگیری شده با استفاده از نرم افزار آماری SAS مورد تجزیه واریانس قرار گرفتند. اثرات متقابل معنیدار تیمارهای آزمایشی نیز توسط نرم افزار MSTAT-C مقایسه شدند. مقایسه میانگین تیمارها با آزمون LSD در سطح احتمال 5 درصد انجام شد
برای ارزیابی کارایی و سودمندی کشت مخلوط از معیارهای نسبت برابری زمین - 12 - استفاده شد:
نسبت برابری زمین مجموع LER - T - = LER - c - + LER - p -
نسبت برابری زمین کلزا نسبت برابری زمین نخود فرنگی
.4 نتایج و بحث
LER - c - =Y - cp - /Y - c -
LER - p - =Y - pc - /Y - p -
همانطور که در جدول 1-4 مشاهده میشود عملکرد دانه معادل در نخود فرنگی و عملکرد مجموع تحت تاثیر تیمار تنش رطوبتی و تیمارهای متفاوت کشت مخلوط قرار گرفت. اثر متقابل تنش رطوبتی و نسبت مخلوط نیز معنی دار بود.در مورد کلزا نیز عملکرد دانه معادل تحت تاثیر تیمارهای متفاوت کشت مخلوط و تنش رطوبتی قرار گرفت ولی اثر متقابل معنیدار نبود.
