بخشی از مقاله
چکیده
بهمنظور ارزیابی مهم ترین پهن برگان علوفه ای مرتعی استان اردبیل اکسشن های دو گونه Astragalus lilacinus، Sanguisorba minor که از لحاظ علوفهای در تغذیه دام ارزش ویژهای دارند، در عرصه ایستگاه سا میان اردبیل در - ارتفاع 1350 متری از سطح دریا - کیلومتر 10 جاده اردبیل به مشگین شهر در اراضی دشتی شمال واقع گردیده است این تحقیق درقالب طرح بلوکهای کامل تصادفی باسه تکراردر سه سال در شرایط دیم کشت شدند و صفات زندهمانی، تولید علوفه، تولید بذر، ارتفاع بوته و تاچ پوشش مورد ارزیابی قرارگرفتند.
نتایج نشان داد اختلاف معنیداری از نظر صفات مورد بررسی در بین اکسشنهای هر گونه وجود داشت. در گونه Sanguisorba minor بیشترین درصد زندهمانی - 72/78 - به اکسشن مشگین شهر و بیشترین ارتفاع بوته 23/41 - سانتیمتر - ، تاج پوشش - 1209 سانتیمترمربع - ، تولید علوفه 26/36 - گرم در بوته - و تولید بذر 26/36 - گرم در بوته - به اکسشن3 - خلخال - تعلق داشت.
در گونه Astragalus lilacinus بیشترین درصد زندهمانی - 66/11 - به اکسشن3 - خلخال - ، بیشترین ارتفاع بوته 65/22 - سانتیمتر - ، تاج پوشش 1998 - سانتیمترمربع - ، تولید علوفه با 21/98 - گرم در بوته - به اکسشن 1 - مشگین شهر - تعلق داشت. در مقایسه بین گونه ها Sanguisorba minor در شرایط کاشته شده هر چند از نظر عملکرد تولید علوفه و بذر ضعیف است اما از نظر ارتفاع بوته وتاج پوشش نسبت به سایر گونهها برتری داشت. پیشنهاد میگردد جمعیتهای که از نظر تولید بذر و تولید علوفه نتایج مطلوبتری نشان دادند در احیاء و اصلاح مراتع نیمه مرطوب و نیمه خشک مورد استفاده قرار گیرد.
مقدمه
ثبات تعادل و پایداری اکوسیستم های طبیعی متأثر از رابطه متقابل عوامل اقلیمی، خاکی و موجودات زنده است. در این راستا مدیریت رابطه متقابل دام و گیاه معرف مدیریت منابع آب، خاک و گیاه است. به طوریکه چرای مناسب دام ضامن حفاظت از منابع و عامل افزایش کمی و کیفی ترکیب گیاهی و تولید در اکوسیستم های مرتعی است. بنابراین تعادل و ثبات اکوسیستم های مرتعی در گذشته مرهون تعادل نسبی بین تعداد دام و ظرفیت مراتع بوده است که هم اکنون با افزایش روز افزون های نامعقول، تعادل آن به هم خورده و موجب تخریب منابع آب، خاک، کاهش قدرت جمعیت و نیازهای غذایی و نیز دخالت رویشی و زادآوری گونه های با اهمیت مرتعی، فشردگی خاک، افزایش جریانات سطحی و تشدید فرسایش است. مراتع از جمله اکوسیستم های زنده در بخش منابع طبیعی تجدید شونده هر کشوری محسوب می شود که در ابعاد مختلف اقتصادی،اجتماعی و زیست محیطی به ویژه از نظر تولید آب و تنظیم گردش آب در طبیعت، حفاظت خاک، جلوگیری از فرسایش، مورد نیاز دامها نقش مهمی ایفا میکنند. از این روی دام چرنده نیز در مقاطع زمانی مختلف فصل چرا علوفه معینی برای مصرف در اختیار دارد.
فلاحی و فراهانی - - 1382 بررسی سازگاری کشت مستقیم چهار گونه از بذور مرتعی شامل:گون علفی -
- stevenious، آتریپلکس - - Atriplex leucoclada، شال دم - Stipa hohenackeriana - و درمنه - Artemisia - sieberi را در منطقه بیجین تهران انجام دادهاند، نتایج آن نشان داد که در بین گونهها گون علفی و آتریپلکس با دو گونه دیگردر سطح احتمال 0/1 اختلاف معنی داری داشته و بهترین استقرار بوته را در سه سال نشان دادند ولی بین گون علفی و آترپلکس در سطح 0/05 اختلاف معنی دار وجود داشته وگون استقرار بهتری داشته است، از نظر زمان کاشت اول آذر 22 - نوامبر - نسبت به دو مرحله دیگر - دهم اسفند و دهم فروردین - اختلاف معنیداری در سطح احتمال 0/01 داشته و بهترین زمان کاشت آن محسوب میشود.
خصوصیات اکولوژیکی گون علفی Astragalus brachyudontus - شریفی و همکاران - - 1389 درحوزه آبخیز قره سو استان اردبیل بررسی نموده و نتایج تحقیقات ایشان نشان داد که کشت بذر با غلاف خورد شده نسبت به روشهای دیگر موفقیت آمیز بوده است.
60 - Roger et al., - 2001 - اکسشن از گراس های مربوط به فصل گرم و سرد در دو ایستگاه در ویومینگ امریکا مورد ارزیابی قرار دادند و میزان تولید هریک به تفکیک مشخص شده است، عوامل نامساعد متعدد محیطی و بهرهبرداری بیرویه و بدون برنامه ریزی موجب نابودی گیاهان مرتعی گردیده غالباًو تعادل زیست محیطی را برهم زده و در بسیاری از مناطق در نتیجه انحطاط اراضی و میکرو کلیما این تعادل به هیچ وجه دوباره برقرار نشده است، انتخاب اکسشنهایی که دارای پتانسیل بالایی از نظر کمیت و کیفیت علوفه هستند در برنامههای اصلاح و احیاء مراتع در شرایط مختلف اکولوژیک و در نتیجه جلوگیری از تخریب پوشش گیاهی مراتع دارای اهمیت زیادی است.
صفری و جعفری - - 1391 ارزیابی مقاومت به خشکی بر مبنای عملکرد علوفه اکسشنهای گونه مرتعی Agropyron trichophorum با استفاده از شاخصهای مقاومت به خشکی را در مزرعه تحقیقاتی ایستگاه تحقیقات اسلام آباد غرب - کرمانشاه - بررسی نمودند، با استفاده از عملکرد علوفه خشک دو محیط آبیاری نرمال و دیم، نتایج بدست آمده از مقایسه میانگین عملکرد علوفه خشک محیط تنش و آبی نشان داد که اکسشن های 10 - سمیرم - ، 23 - مازندران - ، 24 - گرگان - ، 5 - چهارمحال - ، 27 - یاسوج - و 9 - اقلید - برتر بودند .با توجه به شاخصهای مقاومت به خشکی اکسشنهای10 - سمیرم - ، 23 - مازندران - ، 24 - گرگان - ، بیشترین مقاومت به خشکی را نشان دادند. البته نتایج تجزیه خوشهای و تجزیه به مؤلفه های اصلی نیز نتایج بدست آمده را تأیید نمود.
قربانی و همکاران - 1392 - بررسی خصوصیات اکولوژیک گونه Festuca ovina L در مراتع جنوب شرقی سبلان را در استان اردبیل مطالعه نمودند، نتایج تحقیقات آنها نشان داده که این گونه مناسب برای احیاء و اصلاح مراتع با بارندگی حدود 300 تا 565 میلیمتر و شرایط خاکی و پستی و بلندی فوق میباشد، بهترین زمان آمادگی چرا با توجه به نتایج فنولوژی، تجزیه شیمیایی و بذر در ارتفاعات پائین از اوایل خرداد تا اواسط خرداد ماه و به ازای افزایش هر 1000 متر 7 تا 15 روز با توجه به سال تأخیر در چرا باید منظور گردد
مواد و روش ها
ابتدا بذور دو گونه مورد مطالعه از مناطق خلخال، اردبیل و مشکین شهر جمع آوری شد - جدول . - 1 و سپس درصد جوانهزنی بذرها قبل از کاشت مورد آزمایش قرار گرفتند، بدلیل محدود بودن بذور، ابتدا بذور گونههای مذکور در سینیهای پلاستیکی - شکل 1 و - 2 مشبک کشت شدند، و بعد از سبز شدن و دوره کوتاه عملیات داشت، در اوایل شهریور پس از آماده سازی بستر کاشت در پایگاه تحقیقاتی سامیان اردبیل، روی سه خط به طول 6 متر طوری کشت شدند که 20پایه از هر اکسشن روی خط کشت قرار گرفتند، فاصله آنها روی ردیفهای کاشت 0/50 متر و فاصله خطوط از یکدیگر یک متر در نظر گرفته شد. در سال اول و دوم به منظور استقرار گیاه از صفات یادداشت برداری انجام نشد، ارزیابی مقدماتی از بهار سال 1392شروع گردید، معیارهای ارزیابی برای انتخاب گیاه شامل ، ارتفاع گیاه در زمان تکمیل شدن رشدرویشی سطح پوشش تاجی، تولید علوفه و تولید بذر به شرح زیر بود.. ارتفاع گیاه در زمان تکمیل شدن رشدرویشی، ارتفاع گیاه با استفاده از خط کش از پایه های متعدد از سطح خاک و از یک نقطه ثابت تا انتهای بلندترین ساقه گیاه اندازه گیری گردید.سطح پوشش تاجی: پس از استقرار گیاهان، سطح پوشش تاجی تک تک پایه ها - سطحی را که قطعات یا ردیفهای کاشت به وسیله تاج پوشش گیاه اشغال میشود - با استفاده از خط کش تاج پوشش اندازهگیری و برحسب سانتی متر مربع تعیین شد.:
تولید علوفه: میزان تولید علوفه برحسب تولیدگرم در بوته محاسبه شد، بدین ترتیب هر سال پس از خشک شدن گیاه اندامهای هوایی کلیه پایهها بطور جداگانه برداشت و با ترازوی حساس توزین گردد. وزن بذور: پس از خارج کردن بذر از غلاف وزن بذر های حاصل بر حسب گرم در بوته تعیین شد. دیر زیستی: پایداری و طول عمر گیاه به عوامل متعدد محیطی بستگی دارد در صورت ضعیف شدن، خشک شدن، کاهش تولید از امتیازهای 1 تا 5 استفاده شد که عدد 1 کوتاهترین و عدد 5 طولانی ترین عمر را نشان میدهد. داده های بدست آمده در طول سالهای اجرای طرح را با استفاده از برنامه Excel طبقه بندی نموده و در محیط SPSS مورد تجزیه آماری و آنالیز چند متغیره در محیط تحلیل قرار گرفتند.
جدول -1 مناطق جمع آوری بذور در استان اردبیل
شکل-1تصویرگونه Sanguisorba minor در عرصه ایستگاه سامیان اردبیل
شکل-2 کاشت گونه Astragalus lilacinus در سینی ایستگاه تحقیقاتی سامیان اردبیل
