بخشی از مقاله
چکیده :
اهمیت روزافزون تامین پایدار منابع آب و استفاده بهینه از آن ، بخصوص در کشورهای کم باران ، امری اجتناب ناپذیر است . از سویی روشهای تامین واستحصال آب به شرایط طبیعی ، اقلیمی و اجتماعی هر منطقه بستگی دارد در برخی از مناطق استان کرمان که در حاشیه کویر واقع اند و تبخیر بالا می باشد بخشی از جریانات زیرسطحی نیز یا از دسترس خارج شده و یا بدرون حوضه های کویری تخلیه و شور می شوند ، که علاوه بر اثرات زیست محیطی نامطلوب هدررفت آب را در پی دارند. در اینگونه مناطق حیات و زندگی وابسته به قطره های آب می باشد که می توان با احداث سدهای زیرزمینی جریانات زیربستری را کنترل و با مدیریت بر آنها به توسعه وبهبود وضع زندگی مردم کمک کرد .
مقدمه :
رودخانه میان رود واقع در شرق راور زهکش روانĤبهای سطحی حوزه ای به مساحت 1720/455 کیلومتر مربع می باشد - نقشه شماره - 1 این روانĤبها از ارتفاعات حتکن سرچشمه گرفته و پس از عبور از شهر راور وروستاهای ده میان و ده پائین به درون کویر تخلیه شده و شور و بلااستفاه می گردند . روستاهای ده میان و ده پائین درحاشیه رودخانه میان رود و درحاشیه کویر واقع شده و مرز سکونت و آبادی می باشند.
این روستاها ، دارای اراضی کشاورزی و باغی زیادی می باشند که بخش اعظم آنها با مشکل کم آبی مواجه بوده وبخشی از اراضی به دلیل نبود آب کشت نمی شوند .با احداث سد زیرزمینی در بالادست این روستاها جریانات زیربستری کنترل و بصورت مدیریت شده به روستاها انتقال می یابندکه اشتغالزائی و افزایش درآمد مردم را در پی خواهد داشت .
ضرورت اجرای سد :
رودخانه میان رود دارای ای بستری متشکل از مواد درشت آبرفتی - Sw, Gw در طبقه بندی متحد - می باشد این رودخانه پس از عبور از شهر راور وارد کویر شده و هرچه به سمت کویر پیش می رود آب آن شورتر شده وکیفیت آن نامطلوبتر می شود .در فاصله 12 کیلومتری شرق شهر راور روستاهای ده میان وده پائین درحاشیه این رودخانه قرار دارند که بخش زیادی از اراضی و باغات آنها با کمبود محرزآب مواجه بوده و بخشی نیز کشت نمی شود.
این درحالی است که از درون آبرفت های رودخانه، قریب 30 - 40 لیتر در ثانیه آب دارای کیفیت نسبی مناسب ، از مجاور این روستاها عبور کرده و بدرون کویر تخلیه می شود و تحت پروسه تبخیر تبدیل به قشرهایی از نمک شده و اثرات زیست محیطی نامطلوبی ایجاد می کند .
با ایجاد سد زیرزمینی در بالادست این روستاها می توان آبهای زیرگذر را مهار و بخشی از آبرفت بالادست سد را اشباع کرد وحجمی ازآب را درون آن ذخیره کرد، که در موارد لازم آبهای ذخیره شده بصورت ثقلی و به اسانی از محل سد به روستاها منتقل و مورد استفاده قرار می گیرند و هنگامی که نیاز آبی کم باشد، یا آب مورد نیاز نباشد، می توان با بستن شیرفلکه های خروجی آب مازاد را درون آبرفتهای حوضچه سد ذخیره کرد
شرایط عمومی منطقه :
محل مورد نظر برای اجرای سد زیرزمینی در نقطه ای از رودخانه میان رود با مختصات جغرافیایی 56 57 طول شرقی و 18 31 عرض شمالی واقع شده است . در این گزینه عرض دره 70 متر و دیواره های دره خیلی مرتفع و بلند می باشند. جنس مواد سازنده زمین شامل مجموعه ای از شیل و مارن و ماسه سنگ می باشد. شیل و مارنها که دارای فشردگی مناسب بوده و فاقد درزه و شکستگی عمیق می باشند، جناحین دره در محل احداث سد را تشکیل میدهند. ماسه سنگهای قرمز رنگ و ضخیم لایه که ضخامت زیادی هم دارند ، برروی واحدهای مارنی و شیل واقع شده اند .سنگ کف - Bed Rock - در مجل اجرای سد از همان شیل و مارنهای فشرده جناحین تشکیل شده است .
نتایج بررسی و مطالعات :
قبل از اجرای سد، مطالعات، اکتشافات و آزمایشات لازم انجام وتحلیل نتایج حاصله منجر به تجویز اجرای سد زیرزمینی گردید . این مراحل به شرح زیراند:
الف - بررسیهای عمومی :
این مطالعات شامل برآوردهای هیدرولوژیکی ، زمین شناسی ، اقتصادی و اجتماعی و منطقه ای می باشند،که در نهایت آورد مناسب آبهای سطحی ، شرایط مناسب تشکیلات زمین شناسی جناحین و پی دره و ضرروتهای اقتصادی واجتماعی و زیست محیطی مورد تحلیل و بررسی قرار گرفت و نتایج آنها نشان داد که اجرای سد زیرزمینی بسیار مفید ولازم می باشد .
ب - مطالعات اکتشافی جهت تعیین عمق سنگ کف :
در این مرحله از مطالعات ابتدا با حفر یک حلقه چاه دستی، شناسایی های اولیه انجام شد وسپس با استفاده ازمطالعات ژئوالکتریک و انجام سونداژهای الکتریکی، مطالعات زیرسطحی صورت گرفت و عمق سنگ کف در نقاط مختلف حوضچه سد بدست آمد و در نهایت نقشه سنگ کف رسم گردید.
نتایج این مرحله اهمیت زیادی دارند، زیرا عمق سنگ کف از پارامترهای مهمی است که اجرا یا عدم اجرای سد را تجویز می کند. نتایج این مرحله عمق متوسط 10 متر برای سنگ کف را نشان داد که برای اجرای سد را تجویز کرد .
ج - مطالعات و بررسی های مربوط به خصوصیات فیزیکی و هیدرودینامیکی آبرفت :
در این مرحله از مطالعات با حفر چهارگمانه پیزومتری و لوله گذاری و تجهیز پیزومترها عمق دقیق سنگ کف وعمق آبرفت مشخص شد وجهت پی بردن به شرایط فیزیکی ومکانیکی آبرفت، با تهیه لوگ گمانه ها ، انجام آزمایش SPT ، دانه بندی و وزن مخصوص، مشخص شد که شرایط عمومی آبرفت برای ذخیره و انتقال آب مناسب است. بعلاوه در این مرحله با استفاده از آزمایش صحرائی لوفران ضریب هدایت هیدرولیکی در محل نیز سنجیده شد .
د - برای مشخص شدن خصوصیات هیدرودینامیکی سفره با انجام آزمایش پمپاژ در محل و تحلیل نتایج مقادیر T, S محاسبه شدند
جدول شماره - 1 - مشخصات آّبرفت بستر رودخانه
