بخشی از مقاله
چکیده
از زمان پیدایش تمدن، انسان ها با احتمال خسارت روبه رو بوده اند. اجداد ما با محیطی سرشار از خطرات و مخاطرات مواجه بوده اند. نخستین خطرات که طبیعت و حیوانات وحشی بودند، موجب ریسک می شدند و این خطرات نه تنها حیوانات وحشی بلکه شامل انسان ها نیز می شد .به تدریج انسان ها آموختند که به صورت جمعی و فردی، اتفاقات ناخوشایند را پیش بینی و خود را برای مقابله با آن آماده کنند. این آموخته ها امروزه در حیطه ی علم مدیریت به عنوان مدیریت ریسک مطرح می شود.
مدیریت ریسک عبارت است از فرایند مستند سازی تصمیمات نهایی اتخاذ شده و به کار گیری معیارهایی که می توان از آنها جهت رساندن ریسک تا سطحی قابل قبول استفاده کرد . به عبارت دیگر فرآیند شناسائی ، ارزیابی ، انجام اقدامات کنترلی و اصلاح ریسک های اتفاقی بالقوه ای که مشخصآ پیشامدهای ممکن آن خسارت با عدم تغییر در وضع موجود می باشد
ریسک مجموعه ای را قادر می سازد که به نحو بهتری ریسک های متداول در فعالیتهای روزمره را مدیریت نموده و با خیالی آسوده از خسارات تصادفی ، بطور جامعتر و مؤثرتر فعالیتهای روزمره خود را ادامه دهد ، ضمن اینکه ما را قادر می سازد به نتایج قابل قبول با حداقل هزینه نایل گردیم . این تئوری خطر را در زمان وقوع حادثه تاکید می کند و بهتر آن است که در جهت تکامل این تئوری آمادگی برای مواجهه با خطر نیز مورد بررسی قرار گیرد
ساختار ها و پایه هایی که بر اساس مقاومت و ظرفیت واکنشی جامعه به بلایا و خطرات باشد. این در حقیقت ابزاری سازمانی و اطلاعاتی است که بر پایه خصیصه های هر بلای طبیعی میزان خطر و آسیب پذیری را بر اورد می کند. در این مطالعه سعی شده است پس از بررسی کامل مدیریت خطر با ارائه مدل جدید مدیریت، فرآیند گذار از این مبحث جهت رفع کاستی های آن معرفی شود.
مقدمه
هرچند پدیده های طبیعی مصیبت بار امری دائمی نیستند، اما منجر به مرگ و میر، خسارت های بزرگ و اختلال های مهم در محیط زیست می شوند. سالی نبوده است که رخدادی مصیبت بار به وقوع نپیوسته باشد و خسارات کلی حاصله رشدی قابل توجه داشته اند. این روزها تغیرات آب و هوایی بسیار نمایان هستند و پدیده های متعددی ثبت و ضبط شده اند مثل: دماهای بسیار بالا، اختلال در زمان و میزان رسوبات و سیل و زلزله.س از هر حادثه، فعالیت ها و تصمیمات متعددی توسط دولت به انجام می رسد و تحقیقات بیشتری مد نظر قرار می گیرند.
معمولا این تحقیقات و تصمیمات برای کاهش پدیده های مصیبت بار، حذف عواقب جانبی، کاهش آسیب پذیری نسبت به خطرات، تغییر قوانین و رسوم استفاده ی از زمین، اعمال استاندارد های ساختمان سازی، پیش بینی شدت پدیده، سازماندهی کمک ها و پرداخت غرامت به خسارت دیدگان می باشد.[1] در زمان بحران، مدیران مسئول سازماندهی موقعیت های حاد مربوط به فضا های محیطی حساس هستند و بنابراین با حجم عظیمی از داده ها سر و کار خواهند داشت. تا اکنون مدیریت بحران توسط روش های کلاسیک و به یمن برآورد های مربوط به پس از حادثه انجام شده است.
میزان ابزارهای سه بعدی برای مدلسازی محیط را در دسترس نداشته اند و سیستم های حمایتی در کار نبوده است تا برای تصمیم گیری به آنها کمک کند.[2] علاوه بر این کمبود هایی در زمینه ی راهبرد های ارزیابی خطر قبل از رخداد وجود داشته اند: آسیب پذیری، وسایلی برای تعیین مکان نواحی ای که مستعد رخداد ها هستند، درجه ی خسارت های ممکنه اشخاصی که در خطر هستند و تخمین و تجزیه ی خسارات ممکنه که می تواند یک سیستم شهری را که در معرض خطر است ویران سازد. هر بار که حادثه ای رخ می دهد واکنش ها و مشارکت ها ضعیف، فاصله زمانی اجرا طولانی و هدف های اولیه و در اولویت به درستی تعریف و شناسایی نمی شوند.
در این مطالعه مدلی معرفی می شود که فهرست مناسبی از منابع، مکان آنها و اطلاعات جزئی مربوط به آنها را ایجاد می کند. این امر تعیین مکان منابع موجود و کنترل آنها را تسهیل کرده و به انتقال آنها در صورت نیاز شتاب می بخشد. برای مثال تعیین مکان، گزینش تیم چند منظوره برای هر بخش، گزینش مدیران و کارکنان، و استفاده کنندگان از تجهیرات آسان تر انجام می گیرد و این از طریق انتخاب نزدیک ترین افراد به محل میسر می شود. بدین طریق هر فرد می تواند نقشی کارآمد تر در محل خویش داشته باشد. این مساله می تواند طرح های دوره ای را در مشارکت با جمعیت حاضر اجرا کند. طرح هایی که مناسب و متناسب زمان مورد نظر باشند
مدیریت خطر
مدیریت خطر فرآیندی است که به شناسایی زودهنگام مشکلات احتمالی و در نتیجه انجام اقدامات لازم جهت جلوگیری از تبدیل آنها به مشکلات و مسائل واقعی در آینده پروژه کمک میکند.[2] شناخت ریسک ها مستلزم شناخت هر یک از نقاط این زنجیره است که عوامل خسارت آفرین - حادثه ها و .... - ، منابع خسارت پذیر - پرسنل ، اموال ، مسئولیتها و درآمدها - و نوع تأثیر عامل اول برعامل دوم - انواع خسارت ها - را بطور دقیق در بر می گیرد . مدیریت ریسک کمک به انسانها برای حفاظت مستمر از خود ، داراییها و فعالیتها یشان در برابر حادثه هایی است که در طول تاریخ زندگی انسانها ، همواره او را با مخاطره روبرو کرده است .
این علم ضابطه ها وروشهایی را بدست داده است که اشخاص ، مؤسسه ها ی اقتصادی - صنعتی و تجاری - و غیر انتفاعی و دولتها با استفاده از آنها می تواند وظیفه آینده نگری را در ارزیابی ، کنترل و تأمین مالی خسارتها انجام دهند . براین پایه مدیریت ریسک برخوردی نظام یافته با ریسک ها را سامان می دهد . بدین منظور همواره در کار پاسخ گفتن به دو پرسش اساسی در باره پیش آمدهای احتمالی آینده است . نخستین پرسش اینکه - - چه خواهد شد ؟ - - و دوم اینکه - - چه باید کرد ؟ - - .
مدیریت ریسک همواره در کنار برنامه ریزی برای رویارویی با رویدادهای احتمالی آینده است . بنابر ضابطه هایی که مدیریت ریسک بدست داده است ، ایمن کردن سازمانها و سرمایه گذاریها در برابر خطرها و خسارتها نیازمند شکل گیری نظامی فکری و عملی است که بوسیله آن سیاست گذاری در برابر ریسکها یکپارچه شود . چنین نظامی به شکل مستمر در کارشناسی مشکل های مؤسسه های در معرض خطر و یافتن راه حل های مناسب و مؤثر برای حل آنهاست . بر این پایه ، نظام یادشده باید مشکل های موجود را تشخیص دهد ، تعریف کند و تحلیل ساختاری از آنها بدست دهد و با گردآوردن اطلاعات مربوط و طبقه بندی شده ، مناسبترین شیوه های پیشگیری ، کنترل و تأ مین مالی ریسکها را ارائه دهد.
فرآیند مدیریت ریسک
فرآیند مدیریت ریسک در اصل دارای 5 مرحله است:
-1 برنامهریزی -2 شناسایی -3 ارزیابی -4 اداره کردن -5 نظارت و گزارشدهی.
برنامهریزی
برنامهریزی مرحلهای است که در آن نحوه مدیریت خطرهای احتمالی در پروژه مشخص شده و با توسعه طرح مدیریت ریسک برای پروژه، تکمیل میشود. این طرح، تیم مدیریت ریسک را مشخص کرده، نقشها و مسوولیتهای افراد را تعریف میکند و معیار ارزیابی ریسکهای شناسایی شده را مستند مینماید .
شناسایی
مرحله دوم شناسایی ریسکها میباشد. دراین مرحله افراد تیم دور یکدیگر جمع شده، ریسکهای احتمالی را شناسایی میکنند و آنها را در لیست ریسکهای پروژه، ثبت میکنند. ریسکها میتوانند در اشکال مختلفی همچون فرآیند تولید، کاربرد ابزارآلات، کارمندیابی، برنامه و بودجه و غیره وجود داشته باشند، همین طور ممکن است از تجربه و درسهای گرفته شده از پروژههای گذشته ناشی شوند.
ترتیب دادن جلسات توفان فکری گروهی، روش خوبی برای شناسایی ریسکها است. این امر افراد را وادار به تفکر کرده و به آنها اجازه میدهد تا تفکرات و تجربههای یکدیگر را توسعه دهند و باید به خاطر سپرد که شناسایی ریسکها، تنها در یک جلسه به اتمام نمیرسد، چرا که ریسکهای جدید و مختلفی در طول عمر یک پروژه سر بر میآورند. در شناسایی ریسک بهتر است تا از عبارت »اگر» - «آنگاه« استفاده شود: اگر شرایط این باشد، آنگاه پیامدهایش این خواهد بود. استفاده از یک چنین عبارتی ریسک را به طور واضح، توضیح و تبیین نموده و طرز بیان ما را در مورد آن استاندارد مینماید .
ارزیابی
مرحله سوم ارزیابی ریسکهای شناسایی شده با استفاده از معیار تعریف شده در طرح مدیریت ریسک میباشد. ریسکها باید براساس احتمال وقوع و پیامدهای احتمالیشان ارزیابی شوند. ارزیابی پیامدهای ریسک از نظر هزینه، برنامهریزی و تکنیک و نیز انتخاب پیامدی که میتواند بیشترین تاثیر را داشته باشد، بسیار حائز اهمیت است. برای مثال ارزیابی یک ریسک از نظر هزینه ممکن است نشاندهنده تاثیر کم آن بر پروژه باشد، حال آنکه این ارزیابی از نظر برنامهریزی، میتواند حاکی از تاثیر بالای آن بر پروژه باشد، پس باید سطح بالایی از ریسک را در برنامهریزی درنظر گرفت .
اداره کردن
مرحله چهارم در فرآیند مدیریت ریسک، اداره آن است .
4روش برای اداره کردن ریسکها وجود دارد:
*کاهش؛ که به معنایایجاد طرحهایی عملیاتی برای کاهش احتمال ریسک و پیامدهای آن است .
*اجتناب؛ که به معنای ایجاد تغییر در چیزی برای اجتناب کامل از ریسک میباشد، برای مثال ایجاد تغییری در طرح برای اجتناب کامل از یک ریسک.
