بخشی از مقاله
چکیده: جهت گیری کسبوکار در تعامل با محیط و فرصتها و تهدیدات نهفته در آن از مهمترین عوامل موثر بر عملکرد کسبوکار به شمار می رود. پژوهش حاضر با تحلیل تاثیر وجوه گوناگون گرایش استراتژیک بر عملکرد و ایجاد ارتباط میان ابعاد گرایش استراتژیک و متغیرهای زمینهای؛ میکوشد تا مبنای نظری ارتقای عملکرد کسبوکار را از منظر گرایش استراتژیک تبیین کند.
به منظور فراهم آوردن شواهد تجربی، پرسشنامه پژوهش بر اساس چارچوب و مفاهیم نظری موجود در خصوص گرایش استراتژیک طراحی گردید و در اختیار نمونهای تصادفی از مدیران شرکتهای داروسازی قرار گرفت. تحلیل آماری دادهها به وسیله آزمون همبستگی و روش معادلات ساختاری، منجر به حصول سه مدل برای تبیین تاثیر وجوه گرایش بازار بر سازه عملکرد از طریق تعدیل فشار رقابتی، گرایش فناورانه از طریق انطباق با پویاییهای تکنولوژیک و گرایش کارآفرینانه از طریق غلبه بر عدم اطمینان محیطی گردید.
-1 مقدمه
سنجش و ارزیابی عملکرد از جمله موضوعاتی است که حجم قابل توجهی از تحقیقات را در حوزه مدیریت استراتژیک به خود اختصاص داده است. رویکردهای متنوعی برای شناسایی عوامل موثر و سازههای مقدم بر ارتقای عملکرد کسبوکار از سوی محققان مورد استفاده قرار گرفته است که تبیین رابطه میان گرایش استراتژیک و عملکرد یکی از متداولترین نمونههای این دسته از پژوهشها به شمار می آید .
با وجود تعدد مطالعات در این حیطه، نیاز به پژوهش برای دستیابی به شناخت جامع تری از تعامل میان دو سازه گرایش استراتژیک و عملکرد، شناخت در هم تنیدگیهای درونی ابعاد گرایش استراتژیک و تکامل بنیاد نظری وابسته بدان، همچنان از سوی محققان مورد اشاره قرار دارد - Grinstein, . - 2008 پژوهش حاضر در پی فراهم آوردن مبنایی برای ارزیابی تاثیر وجوه گوناگون گرایش استراتژیک بر عملکرد شرکتهای فعال در صنعت داروسازی است.
به منظور دستیابی بدین هدف، مفهوم سازی گرایش استراتژیک با چهار وجه گرایش بازار، گرایش فناورانه، گرایش کارآفرینانه و گرایش یادگیرنده و بر مبنای نگرش ابزاری نسبت به ابعاد چهارگانه صورت پذیرفته است و رابطه میان این ابعاد با عملکرد کسبوکار با در نظر گرفتن تاثیر متغیرهای زمینهای فشار رقابتی، پویایی تکنولوژیک و عدم اطمینان محیطی مورد بررسی قرار گرفته است.
انتخاب چهار وجه یاد شده برای مفهوم سازی گرایش استراتژیک از جمله ابعاد نوآورانه این پژوهش به شمار می رود که به همراه تحلیل نقش متغیرهای زمینهای و انتخاب صنعت داروسازی به عنوان بخش راهبردی نظام سلامت کشور بر اهمیت و ضرورت انجام این پژوهش می افزاید. سازماندهی این مقاله بر حسب الگوی متداول مطالعات علمی- پژوهشی است، بدین منظور پس از مروری بر پیشینه نظری مرتبط با گرایش استراتژیک، تعاریفی از ابعاد چهارگانه و ارتباط آنها با عملکرد کسبوکار ارائه می گردد. سپس با توجه به اتکای این پژوهش بر شواهد تجربی، روش تحقیق شرح داده خواهد شد و مقاله با گزارش یافتههای حاصل از تجزیه و تحلیل دادههای گردآوری شده ادامه خواهد یافت و با ارائه جمع بندی و نتیجه گیری حاصل از تحلیلهای آماری پایان می یابد.
-2 مبانی نظری
گرایش استراتژیک در معنای کلی برای اشاره به اصول، سبکهای تصمیم گیری، فرایندها و فعالیتهایی به کار می رود که جهت گیری کسبوکار را به ویژه در تعامل با محیط پیرامونی تعیین می گردانند - Morgan & Strong, 2003; Wiklund & Shepherd, 2005; . - Li, Wei & Liu, 2010 عنصر کلیدی در مفهوم سازی گرایش استراتژیک، نحوه تعامل کسبوکار با محیط پیرامونی است.
این تعامل می تواند در قالب تاثیر بر راه اندازی کسبوکارهای جدید - - 2011؛ سودآوری کسبوکارهای موجود - Baker & Sinkula, 2009 - ؛ ورود به بازارهای فراملی - Armario, Ruiz & Armario, - 2008؛ شکل گیری استراتژیهای سازمانی - Slater , Olson & Hult, 2006 - ؛ و یا پیاده سازی استراتژیهای سازمانی - Dobni & - Luffman, 2003؛ نمود پیدا کند. اتخاذ گرایشهای گوناگون به تفاوت در واکنش کسبوکارهای همسطح نسبت به فرصتها و تهدیدات همسان محیطی و در نتیجه، تغییر مسیر کسبوکار و حصول نتایج غیرهمسان می انجامد.
محققان رابطه میان گرایش استراتژیک و عملکرد را با جهات مختلف و گاه متضاد گزارش نموده اند . - Hakala, 2011 - تایید رابطه میان این دو سازه به معنای لزوم وجود همبستگی مثبت نیست، اتخاذ گرایشهای نامتناسب با ویژگیهای کسبوکار، محصول، بازار، روند تکنولوژیک و محیط می تواند ضمن تهدید عملکرد کسبوکار، موقعیت رقابتی آن را با تزلزل روبرو سازد.
رویکردهای مختلف در توسعه مبانی نظری مدیریت استراتژیک، منجر به معرفی طبقه بندیهای متفاوتی از مفهوم گرایش استراتژیک شده است. طبقه بندی مایلز و اسنو - 1978 - از گرایش استراتژیک شرکتها در چهار گروه فرصت جویان، تحلیل گران، مدافعان و منفعلان و طبقه بندی ونکاترمن - 1989 - از گرایش استراتژیک در شش گروه تهاجمی، تحلیلی، تدافعی، آینده نگری، پیش فعالی و ریسک پذیری دو نمونه از طبقه بندیهایی هستند که از سوی محققان برای توصیف ابعاد گرایش استراتژیک به کار گرفته شده اند . - Morgan & Strong, 2003 -
ارزیابی عملکرد کسبکارو بر مبنای دو طبقه بندی یاد شده به کراّت در نمونههای پژوهشی موجود است - Slater , Olson & Hult , 2006; . - Armario, Ruiz & Armario, 2008; Avci , Madanoglu & Okumus, 2011; Lau & Bruton, 2011 در سوی دیگر، برخی از محققان نیز با در نظر گرفتن درون مایه جهت گیری کسبوکار، گرایش استراتژیک را با ترکیبهای متنوعی از ابعاد گرایش بازار، گرایش فناورانه، گرایش کارآفرینانه، گرایش یادگیرنده و مانند آن تعریف می نمایند.
- Zhou, Yim & Tse, 2005; Li, 2005; . - Marinova, Ye & Singh, 2008; Ruokonen & Saarenketo, 2009 استفاده از این رویکرد برای ارزیابی عملکرد کسبوکار، تحلیل رفتار کسبوکار را از زوایای عملیاتی مختلف امکان پذیر می گرداند. با توجه به رویکردهای متفاوت محققان برای تبیین ابعاد گرایش استراتژیک؛ فارغ از چیستی عناوین در نظر گرفته شده، چگونگی جهت گیری کسبوکار در محیط تحت آن عناوین از اهمیت برخوردار است.
در پژوهش حاضر، گرایش استراتژیک با چهار وجه گرایش بازار، گرایش فناورانه، گرایش کارآفرینانه و گرایش یادگیرنده تبیین گردیده است. سه نگرش اصلی نسبت به مطالعه گرایش استراتژیک از این منظر، شامل نگرش توالی محور - Zaharieva, Gorton & Lingard, 2004 - ، نگرش ابزاری - Kirca , Jayachandran & Bearden, 2005 - و نگرش مکمل - Hakala, 2011 - هستند.
بسیاری از محققان اشاره به عدم کفایت در توجه به تنها یک وجه از گرایش استراتژیک نموده اند و توازن میان ابعاد مختلف گرایش استراتژیک را برای دستیابی به عملکرد بهتر مورد تاکید قرار داده اند . - Atuahene -Gima & Ko, 2001 - این توازن زمانی با بیشترین اثربخشی همراه است که تناسب لازم میان گرایش استراتژیک و شرایط برآمده از محیط یا بازار برقرار باشد . - Hakala, 2011 - بنابراین نگرش ابزاری نسبت به ابعاد گرایش استراتژیک می تواند به بهترین وجه، اهداف کسبوکار را از موضع گیری در شرایط محیطی متفاوت برآورده سازد.
-1-2 گرایش بازار
گرایش بازار منبع اصلی کسب مزیت رقابتی برای کسبوکارها به شمار می رود . - Morgan, Vorhies & Mason, 2009 - بیشترین حجم تحقیقات در میان ابعاد چهارگانه گرایش استراتژیک، به مفهوم سازی گرایش بازار و تبیین رابطه آن با متغیرهای مختلف سازمانی اختصاص دارد . برخی از محققان گرایش بازار را با تعهد کسبوکار برای تخصیص منابع به تصمیم گیریهای استراتژیک معطوف به مشتری تعریف نموده اند.
از این دیدگاه، یادگیری در خصوص مشتری، عوامل تاثیرگذار بر مشتری و عوامل تاثیرگذار بر توانایی کسبوکار برای تامین رضایت مشتری حائز بالاترین اولویت است . - Baker & Sinkula, 2009 - هنگامی که بازار با سطح بالاتری از فشار رقابتی روبروست، مشتریان حق انتخاب بیشتری را بدست خواهند آورد و این امر با افزایش ریسک کسبوکار به از دست دادن مشتریان منجر می گردد - Song & Parry, . - 2009 به همین دلیل ارتقای توان عملیاتی کسبوکار برای خلق و انتقال ارزش بیشتر به مشتری به واسطه بهره گیری از گرایش بازار از اهمیت بیشتری برخوردار می شود .
- Zhou, Yim & Tse, 2005 - بخش دیگری از محققان با وسعت بخشیدن به مفهوم گرایش بازار، علاوه بر تاکید در خصوص شناخت مشتریان و تامین رضایت آنان، به آگاهی نسبت به استراتژی و اقدامات رقبا و محیط کسبوکار نیز اشاره نموده اند . - Morgan, Vorhies & Mason, 2009 - از این منظر گرایش بازار با کسب آگاهی از سه جز مشتریان، رقبا و بازار یا محیط تعریف می گردد .
- Shoham, Rose & Kropp, 2005 - فشار رقابتی سبب می شود صاحبان کسبوکار نیاز و تمایل بیشتری برای اتخاذ گرایش بازار به منظور ارزیابی مستمر قابلیتها و استراتژیهای رقبا، ارائه واکنشهای بهنگام در برابر تصمیمات و اقدامات رقبا، و رسانیدن توان کسبوکار به سطح توان رقبا داشته باشند . - Gao, Zhou & Yim, 2007 - با وجود اهمیت گرایش بازار در پایش محیطی و ارتقای توان کسبوکار برای تعامل با محیط خرد و کلان پیرامونی، برخی از محققان معتقدند بکارگیری گرایش بازار به تنهایی نمی تواند تضمین کننده موفقیت کسبوکار باشد و نیاز است تا از دیگر وجوه گرایش استراتژیک با توجه به ویژگیهای کسبوکار و متغیرهای زمینهای بهره گرفت .
- Marinova, Ye & Singh, 2008 - مروری بر پژوهشهای به چاپ رسیده در خصوص رابطه گرایش بازار و عملکرد، نشان دهنده گزارشهای متعددی در خصوص رابطه مثبت و مستقیم میان این دو سازه است - Cano, Carrillat & Jaramillo, 2004; Kirca, - Jayachandran & Bearden, 2005; Morgan, Vorhies & Mason, 2009؛ همچنین برخی از مطالعات به تاثیر غیرمستقیم گرایش بازار بر عملکرد از طریق نوآوری - Baker & Sinkula, 2009 - ، قابلیتهای بازاریابی - Morgan, Vorhies & Mason, 2009 - و یا پیاده سازی استراتژیهای سازمانی - Dobni & Luffman, 2003 - اشاره نمودهاند.
-2-2 گرایش فناورانه
گرایش فناورانه مفهومی برای اطلاق به تمایل کسبوکار برای بهره گیری از تکنولوژیهای نوین، پدید آوردن نوآوری و یا معرفی محصولات و روندهای تکنولوژیک تازه است . - Hult, Hurley & Knight, 2004 - با توجه بدین تعریف، گرایش فناورانه در برخی از مطالعات تحت عنوان گرایش نوآورانه یا گرایش محصول نیز مفهوم سازی گردیده است . - Grinstein, 2008 - به نظر می رسد خلق ارزش پایدار برای مشتریان و دستیابی به عملکرد برتر در بازار، به بهترین وجه با تعهد به پدید آوردن نوآوری قابل دسترسی است . - Hakala, 2011 - گرایش فناورانه می تواند مبنایی برای دستیابی به مزیت رقابتی از طریق تمایز محصولات در بازار یا موضع گیری در قیمت مناسب تر نسبت به رقبا، به واسطه بکارگیری تکنولوژیهای جدید باشد.
توانمندیهای فنی، ظرفیت تحقیق و توسعه و پیش زمینه تکنولوژیک؛ عناصر اصلی در طراحی و توسعه محصولات جدید و برتر هستند و به علاوه نقشی کلیدی در تجاری سازی و معرفی محصولات به بازار ایفا می نمایند - Jeong, Pae & . - Zhou, 2006 تاثیرگذاری گرایش فناورانه بر عملکرد کسبوکار هم در قالب مثبت - Jeong, Pae & Zhou, 2006; Mu & Di - Benedetto, 2011 و هم در قالب منفی - Gao, Zhou & Yim, 2007 - مورد گزارش قرار گرفته است و به نظر می رسد رابطه میان گرایش فناورانه و عملکرد بیش از آن که برآمده از ذات مفهوم گرایش فناورانه باشد، وابسته به شرایط محیطی کسبوکار است.
