بخشی از مقاله
چکیده
شهرگردی یا گردشگری شهری بعنوان یکی از زیرشاخههای صنعت گردشگری در حوزههای متنوعی از جمله آیینها و سنتها، سلامت، دین، خوراک و نوشیدنیها، رویدادها، تفریحات، هنر و تاریخ دستهبندی میشود. باعنایت به ویژگیهای اقلیمی و جغرافیایی، پیشینه تاریخی و مذهبی، معماری بومی و آیینهای کهن جاذبههای مختلف شهری میتوانند به عنوان وجه مشخصه شهرها و پتانسیلهای جذب گردشگر مطرح شوند.
امروزه گردشگری بعنوان یکی از سودآورترین حوزههای صنعت در جهان شناخته شده که چرخههای اقتصاد جهان را با فراهم آوردن زیرساختهایی که از الزامات زندگی مدرن امروزه است به گردش در میآورد و ارزش افزوده چشمگیر مشتاقان ورود به دنیا کشورهای توسعه یافته را به سرمایهگذاری و فعالیت در این عرصه فرا میخواند. به عبارت دیگر حفاظت از میراث تاریخی- فرهنگی و ایجاد تجهیزات و امکاناتی که برای توسعه کشورها ضرورت دارد به خودی خود امکان توسعه این صنعت را فراهم میآورد.
از سوی دیگر سیاستگذاری درست و بهرهمندی بهینه از بستر صنعت گردشگری، با توجه به جایگاهی که در ارتقاء سطح آگاهی ساکنان شهر و ایجاد هویت و حس تعلق به مکان در مردم جامعه دارد میتواند راهکار اصلی توسعه جوامع علیالخصوص دستیابی به توسعه پایدار فرهنگی باشد.
و در این مسیر شناخت ویژگیها و پتانسیلهای فرهنگی هنری و بهرهمندی از تکنولوژیهای نوین جهت معرفی و ارائه مفاهیم از الزامات میباشد. در این مقاله با نگاهی به مستندات سازمان جهانی گردشگری مروری بر ادبیات موضوع صورت گرفته و با مطالعه نمونههای موردی از جمله شهر نیویورک به عنوان پایتخت گردشگری هنری دنیا به ارائه راهکارهایی برای بهبود وضعیت شهرگردی هنری در کشورمان پرداخته شده است.
تعریف شهر و گردشگری شهری
عموما شهر شکل تکامل یافته هستههای سکونتی اولیه انسانی است و در بعضی موارد محدوده از پیش طراحی شده که مردم در آن اسکان داده شدهاند؛ بدین ترتیب چه با شهرهای تاریخی روبرو باشیم چه از شهرهای جدید که با برنامهریزی دقیق و همهجانبهنگرانه طراحی شده یا بصورت الگوی کپی شده ساخته شده باشند در هرصورت موجودیتی که شهر نامیده شده لازم است ویژگیهایی داشته باشد که از لحاظ شبکههای دسترسی و ارائه خدمت به ساکنان، مشخصات زیستی و برآورده کردن نیازهای اولیه ساکنان از لحظه فضای سبز حائز استانداردهای نامگذاری به شهر باشد. اما مستقل از همه آنچه گفته شد؛ بنا به تعریف سازمان جهانی گردشگری شهر بخشی از فرهنگ، تاریخ و فصل مشترک سنتهای ماست.
ما در شهر زندگی میکنیم کار میکنیم و دیگر ساکنان شهر را ملاقات میکنیم. در جامعهای پایدار، شهرها در تلاش برای هماهنگ شدن و فراهم کردن نیازهای ساکنان و مسافرها هستند تا مقصد جذابی برای بازدیدکنندگان آینده باشند. این شرایط اقتصادی و فرصت اجتماعی منحصر بفرد به همراه پویایی و توانمندی، رشد و توسعه، به عنصر ارزشمندی در زندگی مردم تبدیل میشود.
هدف نهایی از برنامهریزی شهری باید ارائه پاسخ منطقی به نیازهای ساکنان خود در جهت افزایش کیفیت زندگی آنها شامل رفاه، کیفیت محیط زیست و حفظ هویت فرهنگی باشد. شهرها به عنوان پل فرهنگ رفتار نموده و همیشه موتورهای نوآوری، انتقال ایدهها، اطلاعات و دانش بودهاند بنابراین گردشگری یک عنصر بسیار مهم در تمام سیاستهای مربوط به توسعه شهری از فراهم آوردن زیرساخت گرفته تا پاسخگویی به همه نیازهای مهمانان و ساکنان شهراست.
گردشگری شهری به سفر کوتاهی گفته میشود که مسافران به هستههای متراکم شهرها برای آشنایی با فرهنگ، هنر، موسیقی و ادبیات محلی و صد البته دیدار معماری و طراحی شهری آن محدوده برنامهریزی میکنند گفته میشود. با توجه به رشد شهرها و توسعه خدمات ارزان سفر مثل خطوط هوایی با قیمت مناسب تمایل به سفر به قصد تماشای شهرها رشد چشمگیری داشته و بازار جدیدی برای گردشگری ایجاد شدهاست. بازاری که گردشگری شهری نامیده میشود.
پرسش کلیدی این است که گردشگری برای شهرها چه میکند؟
گردشگری شهری میتواند اقتصاد پایدار را همراه خود آورده و چشم اندازهای شهر را دگرگون کند. شهرها بطور مدام در حال رشد و توسعه و به همان نسبت در حال فراهم آوردن تجارب و محصولات برای مسافرانشان هستند و همه اینها باعث یک سرمایهگذاری ثابت در زیرساختها میشود که درنهایت گردشگران و ساکنان محلی از آن بهرهمند شده و کیفیت زندگی جوامع ارتقاء مییابد. مواردی از تاثیر متقابل گردشگری بر شهر را میتوان به شرح ذیل برشمرد:
- گردشگری به محصولات و پیشرانههای شهر نیازمند است و شهر برای رسیدن به اهداف اجتماعی و اقتصادی خود به گردشگری نیاز دارد.
- گردشگری شور و نشاط و پویایی به شهر میبخشد اما این شور و انرژی با خود الگوهای جدید و چشمانداز شهر متفاوت را به ارمغان میآورد.
- گردشگری مردم را بهم مرتبط میکند با ایجاد روابط جدید به انسآنها میآموزد چگونه نزدیکتر به یکدیگر زندگی کنند.
- گردشگری یکی از مهمترین ارکان اقتصاد بیشتر کشورهاست و نقش مهمی در اشتغال، درآمدزایی و تامین و نگهداری از زیرساختهای شهری و خدمات عمومی ایفا میکند.
- گردشگری موجب یک رویکرد رقابتی اما انعطاف پذیر متمرکز بر ارائه محصول و دگرگونی شهر میشود.
- صنعت گردشگری با پیادهسازی استراتژیهای نوآورانه تصویر پایدار برای شهر ایجاد کرده و درآمد قابل توجه و موقعیت ارزشمند برای ساکنان شهر فراهم میکند.
بنابراین به استناد مواردی که گفته شد، فرصت بینظیری در اختیار شهرهاست تا با ادامه این مسیر و تمرکز بر چالشهای شهرها در جای جای جهان به این سوالات پاسخ دهند:
- چگونه میتوان آمار رو به رشد گردشگران ورودی را مدیریت کرده و راهکار پایداری برای آن یافت؟
- چگونه از گردشگری شهری برای بهبود کیفیت زندگی مردم محلی استفاده شود؟
- چگونه میتوان مطمئن شد برنامه عملیاتی گردشگری و توسعه شهری بخشی از پروسه تصمیمسازی هستند؟
- چگونه میتوان از فناوری اطلاعات و ارتباطات برای توسعه شهرهای هوشمند استفاده کرد بطوریکه برای مردم موثرتر، دردسترستر و پایدارتر باشند؟
- چگونه میتوان اثر اقتصادی گردشگری را بر شهرها اندازهگیری نمود؟
- چگونه میتوان اثرگذاری منفی شهرها بر محیط زیست را کاهش داد و گردشگری سبز را ترویج کرد؟5
گردشگری شهری برای بازدیدکنندگان معنی و مفهومی معادل هویت شهر را به ذهن متبادر میکند. شهر به عنوان مکان اجتماعی تحرکات و ارتباطات انسانی متأثر از ویژگیهای فرهنگی و اجتماعی انسانها شکلگرفته و توسعه مییابد؛ موجودیت شهر بدون توجه به الگوهای رفتاری ساکنان و ادراک ذهنی مردمان قابل فهم نیست. شهرها در طول تاریخ توجه به حس تعلق به مکان طراحی شده و شکل گرفتهاند و فضای شهرهای تاریخی در کنار اثرپذیری از فرهنگ، نمونه و شاهدی برای نمایش هویت جمعی ساکنان شهر هستند.
از دیدگاه روانشناسی محیطی نیز، انسانها به تجربه حسی، عاطفی و معنوی خاص نسبت به محیط زندگی نیاز دارند. این نیازها از طریق تعامل صمیمی و نوعی همذات پنداری با مکانی که در آن سکونت دارد، قابل تحقق است. در تفسیرهای امروزی حس مکان چیزی است که افراد در دوره زمانی خاص می آفرینند و نتیجه رسوم و اتفاقات تکراری است و حال و هوای محیط را توصیف می کند. بعضی از مکانها آنچنان احساسی از جاذبه دارند که به فرد نوعی احساس وصف نشدنی القا کرده و او را سرزنده، شاداب و علاقه مند به بازگشت به آن مکانها می کنند این حس که حس مکان نامیده میشود میتواند انگیزه ماندگاری افراد را در یک محیط خاص تقویت کند
بدین ترتیب تقویت حس تعلق به مکان یکی از رموز بازگشت گردشگر به شهرهاست. تجربه حس و حالی که فضا به بازدید کننده منتقل میکند و موجب میشود او خود را در شرایط و حال و هوای زمان شکلگیری آن مکان تاریخی ببیند آنچه تاثیر چشمگیری دارد که میتواند سایر بخشهای سفر را تحت تاثیر قرار دهد یا سبب گردد گردشگر آن حس و حال را مدتها با خود داشته چه بسا در سفرنامه خود منعکس نماید و دیگران را به این تجربه ترغیب کند.
حوزههای مرتبط با گردشگری شهری
از فرهنگ بومی که شامل گستره وسیعی از رویدادهای ملی، آیینهای مذهبی و سنتی، جشنهای قومی، وزرشهای بومی محلی، جشنوارههای خوراک سنتی میشود تا فضاهای ساخته شده، باستانشناسی، هنر، توسعه شهری، هنرهای نمایشی، بوستانها و فضاهای سبز شهری از حوزههای مرتبط گردشگری هستند و در همین راستا نقش حفاظت و مرمت بافتهای شهری تاریخی و بازآفرینی شهری با درنظر داشتن عناصری که حافظه تاریخی شهر را در بردارند حائز اهمیت است. امروزه شاخهای تحت عنوان گردشگری پزشکی و سلامت بسیار در صنعت گردشگری پر رونق است که شامل دو بحث امکانات و تجهیزات پزشکی برای ارائه خدمات و همچنین پتانسیلهای طبیعی درمانی مانند چشمههای آبگرم یا شرایط اقلیمی خاص برای درمان بیماری خاص میشود.
