بخشی از مقاله
چکیده
تولید در بخش کشاورزی با طیف گسترده ای از خطرها و حوادث طبیعی و غیرطبیعی روبروست، کار و فعالیت در بخش کشاورزی فعالیتی پرمخاطره و همراه با ریسک است. در فعالیت های زراعی، کشاورز باید یک بازی را در مقابل طبیعت انجام دهد، یک بازی دو نفره که در آن فقط کشاورز حق انتخاب دارد و طرف دیگر بازی طبیعت، که به صورت تصادفی و نه از روی عمد، تصمیم یک کشاورز را در انتخاب برنامه مالی مزرعه اش بی اثر می کند. در این بازی کشاورز تلاش می کند با اتخاذ یک استراتژی کشت ترکیبی از محصولات زراعی مختلف، ثباتی در درآمد کسب شده خود ایجاد نماید و طبیعت، ناخواسته در سال های زراعی متفاوت با ایجاد شرایط آب و هوایی متفاوت کشاورز را در رسیدن به اهداف خود دچار مخاطره می نماید.
در این پژوهش 44 الگوی کشت اجرا شده است در مجموع، باتوجه به درآمد مورد انتظار فرضی، میزان سطح زیر کشت بهینه از محصولات زراعی مختلف مورد محاسبه قرار گرفته که بر این اساس کشاورز می تواند الگوی کشت مورد نظر خود را انتخاب نماید. داده های مورد استفاده شامل سری زمانی ارزش تولید ناخالص محصولات مورد بررسی برای دوره 1380 - 1392 است که از سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان،FAO و آمارنامه وزارت جهاد کشاورزی جمع آوری گردیده است.
در این مطالعه، تحلیل داده ها بااستفاده از معیار تصمیم گیری "والد" در نظریه بازی انجام گرفته است تا میزان بالاترین درآمد انتظاری تعیین گردد. مدل نظریه بازی برای گروه محصولات استراتژیک استان شامل غلات - گندم، جو، شلتوک و ذرت دانهای - ، حبوبات - نخود و عدس - ، نباتات علوفه ای - یونجه و ذرت علوفه ای - ، سبزیجات - سیب زمینی و پیاز - استفاده شده است.
یافته های این الگو نشان می دهد، در هیچ یک از مدل ها گندم، جو، ذرت دانه ای، نخود، سیب زمینی، یونجه و ذرت علوفه ای در الگوی کشت پیشنهاد نشده است. همچنین بیشترین سطح زیر کشت مربوط به عدس و پیاز می باشد. کشت شلتوک و عدس بترتیب با با بالاترین و پایین ترین درآمد مورد انتظار بعنوان خطر پذیرترین و کم خطرترین محصولات منطقه مورد مطالعه می باشند. براساس این تحقیق الگوی بهینه کشت محصولات مختلف توسط کشاورز با رویکرد حداکثر درآمد انتظاری مورد بررسی قرار می گیرد.
1 مقدمه
کسب سود همواره با پذیرش ریسک همراه بوده است، اگر کشاورزان بخواهند شانس کسب سود داشته باشند باید ریسک را بپذیرند چرا که استراتژی مدیریتی سودآور خالی از ریسک نمی باشد.در این راستا کشاورزان باید بین زیان های ناشی از شرایط آب و هوایی و سودهای بالقوه ی معقول با استفاده از استراتژی های مدیریتی هماهنگی ایجاد نمایند. کشاورزی فعالیتی سرشار از مخاطرات است که در این فعالیت مخاطرات طبیعی، اجتماعی، اقتصادی و غیره دست به دست هم داده و مجموعه ای شکننده و آسیب پذیر را برای تولید کنندگان این بخش اقتصادی به وجود آورده است.
در چنین ساختاری مدیریت مزرعه بیش از پیش اهمیت پیدا می کند. و لزوم برنامه ریزی صحیح را در جهت بهبود پویایی عملکرد این بخش فراهم می نماید. بر این اساس و باتوجه به محدودیت های موجود، تعیین الگوی بهینه کشت، به منظور انتخاب ترکیبی از محصولات برای کشت در یک واحد زراعی مشخص باتوجه به خصوصیات کشت محصولات مختلف، پیش بینی قیمت آن ها در بازار، حجم تقاضا، منابع آب و خاک در دسترس، نیروی انسانی، سرمایه، تجهیزات کشاورزی و موارد مشابه دیگر به منظور بیشینه کردن سود امری ضروری می باشد.
-2 بیان مسئله
در اقتصاد بخش کشاورزی به عنوان تامین کننده نیازهای غذایی جامعه به شمار رفته و در زیربخش های مختلف خود از زراعت و باغبانی گرفته تا دام و آبزیان منشاء ایجاد مشاغل مولد و پایدار در سطح جامعه است و صنایع مختلفی در ابعاد تبدیلی و تکمیلی با تولیدات بخش کشاورزی چرخ های آنها به گردش در می آید.
افزایش تولید و بازده محصولات کشاورزی در گروی فناوری های نوین در این بخش است. سرمایه گذاری وقتی صورت می پذیرد که حمایت و امنیت لازم نیز با آن همراه شود. کشاورزی از دیدگاه اقتصادی فعالیتی همراه با ریسک به شمار می رود. تولید در بخش کشاورزی به خودی خود کوششی ریسک آمیز است. چنانچه کشاورزان ریسک گریز باشند که به طور معمول نیز این گونه هستند نهاده های کنترل پذیر را به گونه ای تخصیص می دهند که از اثرهای ریسک بکاهد. بنابراین منظور کردن ریسک در مدل های تحلیل رفتار کشاورزان درخور اهمیت است.
امروزه جایگاه بخش کشاورزی در مقایسه با دیگر بخش های اقتصادی از دیدگاه تامین نیاز غذایی جمعیت رو به رشد جهان اهمیت ویژه ای دارد. باور کلی بر این است که بخش کشاورزی نسبت به دیگر بخش های اقتصادی دارای ریسک و عدم حتمیت بالاتری است. یکی از تنگناها و چالش های بنیادی و مهمی که دستیابی به هدف های توسعه کشاورزی را دشوار می سازد، متغیرهای ناامن کننده طبیعی است.
وابستگی بیشتر بخش کشاورزی به طبیعت در مقایسه با دیگر بخش های اقتصادی باعث ورود متعیرهای ناامن کننده و مخاطره آمیز در تابع تولید محصولات کشاورزی خواهد شد. بیمه کشاورزی بعنوان یکی از سازوکارهای موثر در تقسیم ریسک است
درواقع روش و سیاستی است برای انتقال ریسک از کشاورز به دولت، دراصل بیمه محصولات کشاورزی از سوی دولت ها برای حل مشکل اساسی درآمد پایین و درآمد بی ثبات مورد توجه قرار می گیرد. از دیگر عوامل موثر در کاهش ریسک می توان به برنامه ریزی کشت اشاره کرد، در برنامه ریزی مزرعه استراتژی کشاور بر کشت گونه های متفاوت از محصولات زراعی با نسبت های متفاوت است به بیان دیگر کشاورز در تولید و یا عدم تولید هر یک از محصولات کشاورزی همچنین میزان تولید هر یک از محصولات زراعی خود حق انتخاب دارد. و تلاش می کند با تعیین الگوی کشت، حداکثر درآمد انتظاری را برای خود با ارمغان آورد.
در مقابل کشاورز طبیعت قرار دارد که در سال های مختلف با تاثیرات جوی و تغییرات آب و هوایی ناخواسته سعی در عدم ثبات و کاهش درآمد اکتسابی زارع دارد. بدین ترتیب دو رغیب رویاروی هم قرار می گیرند. نظریه بازی چارچوبی قابل قبول در جهت مدل سازی استراتژی های طرفین بازی ارائه می نماید .با استفاده از معیار تصمیم گیری "والد" در نظریه بازی می توان میزان بالاترین درآمد یک کشاورز را در بدترین شرایط تعیین نمود. کشاورز حیاتش به درآمد مزرعه وابسته است او می تواند با انتخاب استراتژی هایی که درآمد کمتر ولی مطمئن تر هستند بر استراتژی های پرمخاطره و ریسکی که درآمد بالاتر دارند، ثباتی در برنامه مالی خود ایجاد نماید. بنابراین کشاورز می تواند باتوجه به میزان درآمد مورد انتظار و همچنین درجه ریسک پذیر یا ریسک گریز بودن برنامه مورد نظر خود را انتخاب و عملیاتی نماید.
-3 اهمیت موضوع
تاکنون در کشور به مدیریت و برنامه ریزی مزرعه کمتر توجه شده است. این برنامه ریزی ها دربرگیرنده تقابل پیچیده بین طبیعت و اقتصاد است و تا حدود زیادی بستگی به میزان آگاهی برنامه ریزان از واکنش کشاورزان دارد. از سوی دیگر، به دلیل این که کارایی و تاثیر برنامه های کشاورزی در آینده مشخص می شود و اطمینان کاملی از آینده وجود ندارد، برنامه ها در سیستم کشاورزی با عدم حتمیت و ریسک همراه می باشد. تا کنون در برنامه ریزی کشت از برنامه ریزی خطی استفاده شده است. نظریه بازی و برنامه ریزی خطی عناصر مشترکی دارند نظیر کارکرد خظی عینی، محدودیت های خطی جانبی، شرایط غیر منفی شدن و رابطه ی آغازین و دوگان. برنامه ریزی خطی بیشترین سود را بر اساس اطلاعات داده شده تعیین می کند ولی ریسک پذیری و عدم حتمیت را در محاسبات در نظر نمی گیرد.
