بخشی از مقاله
چکیده
طی تحقیقی که به منظور تعیین عوامل بیماریزای قارچی گوجهفرنگی در شهرستان اسفراین طی دو فصل زراعی 94 -95 صورت گرفت، گونهی Pleospora herbarum به عنوان عامل بیماری سوختگی استمفیلیومی برای اولین بار در ایران از روی میزبان گوجهفرنگی گزارش شد. نمونهبرداری از 51 مزرعه واقع در 4 دهستان آذری، میلانلو، رویین و زرقآباد که در چهار جهت اصلی نسبت به شهرستان اسفراین قرار گرفته اند انجام شد.
قارچها از بافتهای بیمار جداسازی و خالصسازی شدند و جدایههای بدست آمده بر اساس ویژگیهای ریختشناسی اندام رویشی و زایشی مورد شناسایی قرار گرفتند . سپس بیماریزایی جدایههای قارچی به دست آمده طبق اصول کخ مورد ارزیابی قرار گرفت.
قارچ Pleospora herbarum از قسمت برگ گیاهان دارای علائم بیماری سوختگی استمفیلیومی جداسازی گردید. سوختگی استمفیلیومی یکی از مهمترین بیماریهای قارچی گوجهفرنگی محسوب میشود که با خسارتزدن به برگ و محدود نمودن فتوسنتز، باعث کاهش تولید گوجهفرنگی در واحد سطح میشود. در بسیاری از تحقیقات Stemphylium spp. از روی میزبانهای مختلف تایید کرده است که عوامل محیط نقش مهمی در توسعهی این بیماری دارد. دمای هوا، خیسی برگ و رطوبت محیط مهمترین عوامل گسترش این بیماری هستند.
عوامل محیطی تاثیر گذار بر انتشار و گسترش بیماری با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی - GIS - و سنجش از دور مورد بررسی قرار گرفت تا علت گسترش بیماری و مناطق مستعد بیماری مشخص شوند. فراوانی قارچ در روستاهای واقع در دهستان آذری و زرقآباد که در ارتفاعات پایین تر قرار داشتند بیشتر از دو دهستان رویین و میلانلو بود. اما یکنواختی در سطح مزارع دهستانهای میلانلو و زرقآباد بیشتر بود. باد که عامل مهم انتشار این بیماری میباشد در منطقه دارای پستو بلندی کمتر بیشتر تاثیر میگذارد.
.1 مقدمه
شهرستان اسفراین در استان خراسان شمالی یکی از مناطق مهم کشت گوجهفرنگی - Lycopersicumesculentum Mill - است و سطح کشت گوجه فرنگی در این منطقه در سال 1394 به وسعت 700 هکتار بود . همه ساله بخشی از محصول به دلیل آسیب ناشی از بیماریها از جمله بیماریهای قارچی نابود میشود. حدود 30 بیماری قارچی این گیاه در دنیا شناخته شده است.
در بین این بیماری-های قارچی بیماری لکهبرگی خاکستری که اولین بار در سال 1924 در ایالت متحد مشاهده شد از عوامل محدودکننده کشت آن است و هر جا که ارقام حساس تحت شرایط گرم و مرطوب پرورش داده میشوند وجود دارد. عامل لکه برگی خاکستری گوجهفرنگی قارچ Pleospors herbarum میباشد که فرم جنسی قارچ Stemphilium botryosum میباشد.
بیماری در بسترهای بذر یا مکانهای تولید نشا یا روی گیاهچههای کاشته شده در مزرعه، اغلب هنگامی که گیاهان در مرحلهی اولین برگ حقیقی هستند، شروع میشود.بیشترین انتشار پاتوژن از طریق انتقال گیاهچههای بیمار از بستر بذر یا مکان تولید نشا به مزرعه انجام می-شود. کندیومها به وسیلهی باد در سطحی گسترده انتشار مییابند. اسپورها در حضور یک لایهی آب - مثل شبنم - و هوای گرم 27-24 - درجه سیلسیوس - به سرعت جوانه میزنند و طی فق یک شب رشد گستردهای تولید میکنند. پاتوژن در داخل میزبان به سرعت توسعه مییابد و علائم را میتوان در مدت 2-3 روز در اتاقهای رشد و در مدت 5 روز در مزرعه تشخیص داد. شهرستان اسفراین از
-1 مواد و روشها
-1-1 منطقه مورد بررسی
شهرستان اسفراین از لحاظ موقعیت جغرافیایی در گستره شمالی شرقی ایران بین 57 درجه و 30 دقیقه طول شرقی و 37 درجه و 4 دقیقه عرض شمالی واقع شده است و مساحت کل شهرستان 5192 کیلومتر مربع است. این شهرستان از لحاظ وسعت 19 درصد و از لحاظ جمعیت 16 درصد کل جمعیت استان خراسان شمالی را به خود اختصاص داده است
به علت نزدیکی به ارتفاعات رشتهکوه آلاداغ و شاهجهان، دارای آب و هوایی از نوع معتدل کوهستانی است با تابستانهای گرم و خشک و زمستانهایی سرد و مرطوب. مطابق با شکل1 بر اساس طبقهبندی اقلیمی نمایه دومارتن، منطقه اسفراین جزء اقلیم نیمهخشک و خشک است
متوسط بارندگی سالانه اسفراین در دوره شاخص آماری 10 ساله برابر 202 مم بوده که توزیع فصلی آن غیریکنواخت است بطوریکه زمستان با 44/1 درصد بیشترین و تابستان با 1/4 درصد کمترین ریزش جوی را دارا است و در بهار و پاییز به ترتیب 33/6 و 20/9 درصد است. میزان تبخیر و تعرق پتانسیل محاسبهشده با روش پنمن مانتیث بهطور متوسط 2142/2 مم در سال است که بیشترین مقدار آن 423/2 مم و مربوط به تیرماه است. متوسط بیشترین سرعت باد در ماه تیر که حدود 2/83 متر در ثانیه و کمترین سرعت باد در آبان و آذر حدود 1/05 متر در ثانیه است، همچنین متوسط سرعت باد سالانه در ارتفاع 0/5 متری از سطح زمین 1/5 متر بر ثانیه است و در ارتفاع 2 متری از سطح زمین به 2/83 متر بر ثانیه افزایش مییابد.
با توجه به آمار ایستگاه هواشناسی در اسفراین بیشترین رطوبت نسبی در ماه بهمن که حدود 93 درصد و کمترین آن در ماه تیر معادل 14 درصد گزارششده است. متوسط درجه حرارت سالانه در منطقه موردمطالعه 14/8 درجه سانتیگراد و متوسط درجه حرارت ماهانه در گرمترین ماه - تیر - 27/7 و در سردترین ماه - دی - -4/6 درجه سانتیگراد است، در جدول 1-3 خلاصه پارامترهای اقلیمی محدوده موردمطالعه آورده شده است.
شکل-1 اقلیم شهرستانهای استان خراسان شمالی بر اساس نمایه دومارتن
-2-1 نمونهبرداری
در سالهای 1394 و 1395 از مزارع گوجهفرنگی واقع در روستاهای قاسمآباد، ولیآباد، عباسآباد، اتیمز، کبوترخانه، نوشیروان، حسنآباد، اردغان، سرچشمه، پرکانلو، قزاقی واقع در چهار دهستان آذری، زرقآباد، میلانلو و رویین در حومه شهرستان اسفراین، بازدید به عمل آمد و در هر روستا به طور تصادفی از 6 مزرعه و در هر مزرعه با حرکت به صورت - wبه ازای هر یک هکتار - از 10 عدد بوته بیمار نمونهبرداری شد. هر کدام از نمونهها در داخل پاکتهای کاغذی جداگانه قرار داده شد و به آزمایشگاه منتقل گردید. نمونهها در یخچال با دمای 4 درجه سلسیوس نگهداری شدند و در عرض 24-48 ساعت عمل جداسازی قارچها از آنها انجام گرفت.
-3-1 جداسازی از بافتهای گیاهی
اندامهای گیاهی با نشانههای مشکوک به آلودگی و فاقد هاگ، ابتدا به مدت 10 دقیقه با شیر آب شسته شدند و بخشهای نشانهدار توسط اسکالپل از بخشهای سالم جدا گردیدند. این قطعات توسط محلول وایتکس 10 درصد - معادل نیم درصد هیپوکلریت سدیم - به مدت دو تا سه دقیقه ضد عفونی سطحی شدند و بلافاصله دو بار با آب مقطر سترون شستشو شدند. این قطعات روی کاغذهای صافی سترون آبگیری و بعد از بریدن آنها به قطعات کوچکتر، در تشتکهای حاوی محیطهای غذایی PDA، CMA، WA، CZA و YEA کشت شدند. تشتکها در انکوباتور با دمای 22 تا 25 درجه سلسیوس نگهداری شدند. پرگنههای رشد کرده از آنها به روش تک هاگ و یا نوک ریسه خالصسازی شدند.
-4-1 بررسی مورفولوژیک جدایههای قارچی
پس از خالص سازی، شناسایی با استفاده از منابع معتبر در دسترس قارچ شناسی اعم از بارنت و هانتر - 2006 - ، الیس 1971 - و - 1976، زیفرت و همکاران 2011 - - ، ارشاد - - 1388، فلاحتی رستگار - 1370 - ، نلسون و همکاران - - 1983، ساتون - 1980 - انجام شد. شناسایی مورفولوژیکی گونههای قارچی بر اساس معیارهای مختلفی مانند ساختار و رنگ میسلیوم، مورفولوژی کنیدی، کنیدیوفور - اندازه، رنگ، شکل و تزئینات - و سلول کنیدیزا انجام شد.
-4-1 آزمون بیماریزایی
برای اثبات بیماریزایی جدایههای بهدست آمده از برگ، آزمایش به صورت کشت گلدانی سه تکرار و به طور جداگانه برای هر جدایه انجام شد. در ابتدا برای مایهزنی سطح برگ های نهال با اتانول 70 درجه ضدعفونی سطحی شدند. قرص میسلیومی پنج میلیمتری از حاشیه در حال رشد پرگنههای پنج روزه جدایهها تهیه گردید. سپس قسمتی از سطح برگ که به دو روش، سوزن سترون و پودر کاربراندوم زخم شده بود جهت استقرار بهتر پرگنه، با توئین 20، آغشته گردید. برای مرطوب نگهداشتن سطح برگ از پنبههای سترون که با آب مقطر سترون خیس شده اند در کنار قرص میسلیومی استفاده شد. بعداز قرار دادن قرصها روی هر برگ زخمی، مجدداً سطح برگ مرطوب گردید.
در تیمار شاهد هم از پرگنهی حاوی محیط کشت برای مایهزنی استفاده گردید و در شرایطی مشابه سایر تیمارها قرار گرفت. پس از این مراحل سطح برگ توسط پارافیلم بسته شد و برگ ها پس از مایهزنی زیر کیسه پلاستیکی برای حفظ رطوبت نسبی دمای 24-23 درجه سلسیوس نگهداری گردیدند. علائم در یک دوره 15 روزه هر سه روز یکبار مورد بررسی و یادداشت قرار گرفتند
برگهایی که بعد از مایهزنی، نشانههای آلودگی به صورت لکههای قهوهای رنگ در اطراف محل تلقیح قارچ را بروز دادند، جمعآوری شده و با آب شیر به طور کامل شسته شدند. برگها توسط محلول هیپوکلریت سدیم 10 درصد به مدت 2-5 دقیقه ضدعفونی سطحی شدند و بعد از شستشو با آب مقطر سترون 3 - بار - روی کاغذ صافی استریل آبگیری و به قطعات کوچکتر بریده شده و روی محیط کشت PDA کشت گردیدند. قارچهای رشد کرده از آنها مجددا مورد مطالعه مورفولوژی قرار گرفتند.
