بخشی از مقاله
چکیده:
اکوتوریسم یکی از فعالیتهای شناخته شده مهم در نواحی مختلف دنیا است که فرصتهای زیادی برای کسب تجربه درباره طبیعت برای بازدیدکنندگان فراهم میکند. ازمیان انواع توریسم، اکوتوریسم با توسعه پایدار2 همخوانی بیشتری دارد.
اکوتوریسم پایدار توریسمی است که از نظر اکولوژیکی پایدار باشد، یعنی به نیازهای فعلی اکوتوریستها پاسخ دهد و به حفظ و بسط فرصتهای اکوتوریستی برای آینده بپردازد. در این مقاله با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی قابلیتهای اکوتوریسم در منطقه "خبر" و "روچون" از استان کرمان بررسی و ضمن ارزیابی ویژگیهای اکوتوریسمی، فرصتها و مشکلات منطقه توصیف گردید و راهکارهایی جهت توسعه گردشگری ارائه داده شد.
-1 مقدمه
امروزه از صنعت جهانگردی به عنوان یک بازوی قدرتمند جهت افزایش درآمد و فقرزدایی کشورهای در حال توسعه نام برده میشود. محدود بودن بسیاری از منابع همچون نفت، گاز و کانیهای معدنی، دولتها را به تفکر واداشته تا از منابع پایداری چون میراث فرهنگی و طبیعی خود بهرهبرداری شوند و با برنامهریزیهای گوناگون، این جذابیتها را تبدیل به منابع درآمد اقتصادی نمایند و علاوه بر این، به حفظ آنها کمک کنند
ماهیت فعالیتهای گردشگری به گونه ای است که توسعه این صنعت مستلزم ارتباط نزدیک با محیط است. به طوری که محیط فیزیکی یکی از منابع اصلی گردشگری است. منظور از محیط فیزیکی زمین،هوا،آب،گیاهان،حیات وحش ودست ساخته های بشری است
باتوجه به نقش محیط در توسعه صنعت گردشگری3 و همچنین روند رشد سریع آن طی سالهای اخیر، ادامه این صنعت و حفظ منابع موجود، تنها درصورت تغییر نگرشها درباره محیط و تعامل بین آنها میسر خواهد بود، چراکه توسعه بی رویه این صنعت براساس نگرشهای سنتی، باعث ایجاد آثار مخرب بر محیط شده و تغییر در آنها موجب رونق گردشگری به عنوان دوستدار طبیعت بهطوریکه آسیبی به آن وارد نشود، میگردد. امروزه پایداری و تثبیت بهشکل گسترده، یک رویکردی اساسی برای پیشرفت و رونق بخشی به هر صنعت پذیرفته شده و توسعه پایدار گردشگری نیز از این مقوله مستثنی نیست و بدون برنامهریزی و مدیریت امکانپذیر نمیباشد. گردشگری پایدار هدفش حفاظت تنوع وکیفیت محیط، حفظ اکولوژیک آن، افزایش درآمد و ... است. به گونهای که آثار ناخواسته به حداقل رسیده وآثار مثبت گردشگری تقویت شود
-2بیان مساله
امروزه گردشگری یکی از بزرگترین صنایع درآمد زا در دنیا محسوب میشود و محیط زیست، متمرکز ترین نقطه و در رأس برنامههای توسعه این صنعت میباشد. گردشگر نهتنها نیروی مهم اقتصادی بلکه مهمترین عامل فیزیکی مؤثر در محیط زسیت میباشد. با گذر زمان هر روز اهمیت و توجه بیشتری به محیط زیست می شود.
طرح واژه محیط زیست1 در صنعت گردشگری از نظر اقتصادی زمانی مطرح میشود که زیبایی و پاکی آن مورد توجه باشد و محیط زیست به عنوان هسته مرکزی در بخش تولیدات و مصرف گردشگری قرار بگیرد. گردشگری سودآور به تکتک اجزاء جذب گردشگر از جمله محیط زیست نگرش ویژهای دارد و توان بالابردن پتانسیلهای محیط، حفاظت از آنها و جذابیت پایدار در فراهم سازی زیر بناها را مطرح میکند. همچنین اگر این صنعت بهصورت برنامهریزی منسجم مطرح و تمامی جوانب کار در نظر گرفته نشود، خود میتواند مشکلساز شده و باعث تخریب پوشش گیاهی، جامعه حیوانی و تجمیع ضایعات پلاستیکی وکاغذی گردد
در ادبیات فارسی، جهانگردی زیست محیطی2، طبیعتگردی نام دارد .[9] اکوتوریسم نوعی گردشگری است که ریشه های آن به طبیعت و محیطهای باز بر میگردد. نخستین کسانی که حدود نیم قرن پیش از سرنگیتی3 بازدید و یا ماجراجویانی که در هیمالایا کوهپیمایی کردند، را میتوان از نخستین اکوتوریست ها به شمار آورد. زیباییهای طبیعت بکر، مشاهده آنها، زندگی حیات وحش و ماجراجویی گردشگران، بسیاری را به اقصی نقاط جهان از قطب جنوب تا قلب جنگلهای استوایی میکشاند.
این سفر ها ضمن آشنایی با زندگی مردم مختلف جهان و تمدن آنها، جاذبه هایی نیز داشته که شوق دیدار از اقصی نقاط جهان را همواره با انگیزه طبیعتگردی و آشنایی با فرهنگهای بومی شدت می بخشد. اصطلاح گردشگری برای اولین بار توسط میلر4 وارد ادبیات گردشگری شد و راه خود را به سوی جنبش توسعه پایدار گشود. در گام اول این دیدگاه، اکوتوریسم ناظر بر ملاحظات زیست محیطی - مفهوم توسعه پایدار - است و در گام دوم طبیعتگردی معنا پیدا میکند
اولین تعریف جامع توسط انجمن بین المللی اکوتوریسم در سال 1991 ارائه گردید که بر اساس آن، اکوتوریسم سفری مسئولانه به نواحی طبیعی است که به حفظ محیط زیست و پایداری رفاه مردم محلی می انجامد [13] و بهترین روشی است که میتواند برای منطقه و ساکنین آن مفید بوده و منجر به حفاظت از طبیعت شود. استفاده از منابع طبیعی به عنوان جاذبههای گردشگری و بدون آسیب رساندن به آن، مقوله ای ایدهآل در راستای توسعه پایدار است.
در تعریف اکوتوریسم، هدف حفظ محیط زیست است. ضمن اینکه در نظر گرفتن مشارکت جوامع محلی و توسعه اقتصادی میتواند در این امر مهم بوده و نقش بهسزایی را ایفا کنند. از اهداف اکوتوریسم میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
-1 اعتلای هویت بالقوه طبیعی و فرهنگی سرزمینها وکشف غنای زیبایی بصری و حفاظت ازآنها.
-2 درآمد زایی جایگزین، برای مردم روستای میزبان از راه اشتغال، ازجمله افراد راهنما، کرایه مسکن و اسب، اداره رستوران، فروش تولیدات کشاورزی، فروش صنایع دستی و هنری.
-3 تشویق به سرمایهگذاری در مناطق کوهستانی دورافتاده، محرومیت زدایی و فقرزدایی از مردم و جوامع محلی.
-4 ایجاد زیرساختها، توسعه ارتباطات و امکان دسترسی به اطلاعات برای مردم و جوامع محلی و روستاهای محروم.
اکوتوریسم فرصتهای زیادی را در یک منطقه ایجاد میکند
شکل :1 فرصتهای ایجاد شده به وسیله اکوتوریسم
-2-1ارکان اصلی اکوتوریسم
-1 استفاده پایدار از تنوع زیستی و منابع طبیعی
-2 بهحداقل رساندن تأثیرگذاری بر محیط زیست طبیعی و فضاهای اجتماعی-فرهنگی، به ویژه از نظر تغییرات آب و هوایی، مصرف انرژی و فرهنگهای سنتی.
-3 مشارکت مؤثر و همهجانبه از طرفهای دارای نفع، به ویژه اجتماعهای محلی و بومی
-4 افزایش آگاهی و آموزش زیست محیطی طرفهای دارای نفع، به ویژه گردشگران و میزبانهای آنها.
منافع اقتصادی پایدار برای همه فعالان این عرصه.
-2-2 توسعه پایدار
اولین بار اصطلاح توسعه پایدار توسط گزارش برانتلند1 عنوان شد. بر اساس این گزارش، توسعه پایدار نیازهای نسل کنونی را بدون مخاطره انداختن توانایی نسلهای بعدی برای برآوردن نیازهایشان، تامین میکند. این مفهوم علاوه بر مسائل زیست محیطی، منابع انسانی و عوامل فرهنگی، عرضه مواد غذایی، انرژی صنعت و توسعه شهری در سطح جهانی را نیز در نظر میگیرد
توسعه پایدار نوعی راهبرد توسعه است که تمام داراییها و منابع طبیعی و انسانی را به خوبی منابع مالی و فیزیکی برای افزایش ثروت در درازمدت مدیریت میکند و مخالف هر نوع سیاست و عملکردی است که به نوعی منافع نسلهای بعدی را به خطر بیندازد
