بخشی از مقاله
چکیده:
مجموعه» هفت قصّه جاده - 1349 - « نوشته اکبر رادی یکی از مجموعههای انتقادی- اجتماعی در دهه چهل شمسی است. شاخصه اصلی این اثر، رویکرد رئالیستی با تکیه بر ادبیات اقلیمی است. رادی در این مجموعه با دیالکتیک مناسبات مسئلهدار و افراد درگیر در آن کیفیت متقابل اجتماعی را بازتاب میدهد.مطابق دیدگاه باختین گفتگومداری در ذات هر اثر هنری نهفته است، در این مقاله فضای گفتگویی حاکم بر کیفیت زندگی انسان در مجموعه داستان اکبر رادی با روش تحلیلی - اسنادی و بر مبنای تلفیق عنصر »خوداز« نظریّه منطق گفتگویی باختین وکنش متقابل نمادین هربرت بلومر بررسی شده است.
خوانشثرا در قالب گفتمان غیریّتساز بیانگر نشانههای متفاوت از وجوه چند پاره انسان معاصر، پایگاهها و طبقههای مختلف اجتماعی - شهری و روستایی - در روابط اجتماعی است. صیرورت گفتگوی تعاملی با تمهید چندگونگی صدا دربینشخصیّت های مجموعه داستانی هفتقصّه »جاده«اکبر رادی بر پایه منطق کنشهای نمادینی شکل گرفتهاست که تابع تحوّلات تکنیکی و اندیشگانی و دوره حیات نویسنده بوده است.
مقدمه
»دیالوگیسم«، »منطق مکالمه« یا »منطق گفتگویی« باختین گرایش به سمت تعامل میان زبانهای مختلف سخنگو و زبانهای شنونده است و به همین دلیل سخنها در مرز میان خود و زمینه دیگری و بیگانه زندگی میکنداهمیّ.ت آرای باختین در ادامه تاریخی جنبش فرمالیستی است. وی با طرح دگر مفهومی، نفی اقتدار، مکالمهگرایی چندصدایی و چندآوایی بر وجه اجتماعی زبان تأکید کرد. مکالمه برای باختین مفهومی کلیدی و بنیادین بود که در سراسر آرا و دیدگاههای وی پراکنده است
او در ساحت اقتدار و تحکّم حاکمیّتبه، دنبال هویّت مغفول ماندهای بود که در سایه بزرگ جلوه دادن خود فراموش شدهمحقّق میشد. در واقع درک بنیادین باختین از جامعه شوروی منجر به مطالبه مفهومی شد که به زعم او بنیان همزیستی اجتماعی به شمار میرفت. » او منطق مکالمه را بنیان سخن معروفی کرد و اعتقاد داشت، همانگونه که اساس گفتار، کاربرد شخصی زبان به منظور ایجاد مکالمه است، هر شکل بیان ادبی نیز گونهای سخن ادبی به منظور گفتگوست
باختین در تقابل با دو جریان زبانشناسی ساختارگرای سوسوری و طرح-های زبانی و هنری کسانی چون واسلر، هومبولت و اسپیتزر قرار داشت. او این دو جریان را در فهم واقعیّت های کلامی ناتوان میدید
بنابراین برای برونرفت از این تنگنا، به گفتار انسانی - - Utterance، به عنوان عمل متقابل لانگ و زمینه گفتار روی آورد - همان - هویّ.ت بخشی به تعاملات انسانی با پذیرش دیگری - - Other به عنوان اندیشهای مستقل از خود شکل گرفت. در این راه اندیشمندان روانشناسی و جامعهشناسینیز به بررسی وجوه هویّتمند انسان در خویش و جامعه توجّه نشان دادند.
»کنش متقابل نمادین« از جمله آرایی است که بر پویایی کنش متقابل اجتماعی بین فرد با خویش و فرد باجامعه و نتایج این فرآیند تأکید دارد. توجّه به خود در مناسبات اجتماعی وقابلیّتفرد برای به تصوّر درآوردن خویشتن در نقشهای دیگر اجتماعی و پذیرش دیگران در گفتگوی با خود درنظریّه کنش متقابل نمادیناهمیّت دارد.
در ایران، بخشی از مهمترین نمونههای تعامل در روابط انسانی بر پایه منطق مکالمه به ویژه گفتمان انتقادی، اجتماعی و چندصدایی را میتوان در آثار نویسندگان دهه سی و بعد از آن به ویژه در آثار »اکبر رادی« یافت. جامعه تک صدایی - مونوفونیک - و فرهنگ شبه مدرنیستی آن سال ها به همراه انحطاط اجتماعی پس از کودتای شهریور - - 1320، بررسی آثار پدید آمده در این دوران را دو چندان مینماید. نویسندگانی مانند اکبررادی از جامعهای با بافت روستایی برخاستهاند، لذا تصاویر آنان از روستا خالص و درونی است و مطالبهمنویّات حاکمیّت نیست. بنابراین با بررسی چنین آثاری میتوان تضادهای طبقاتی و بیگانگی انسانها از خود و دیگران را نشان داد.
مهمترین ویژگی مجموعه داستانهای اکبر رادیتوجّه به دگردیسیهای ایجاد شده در فضای ذهنی نویسنده - کنش خود - است که زمینههای گفتمان چندآوایی - پلی فونیک - شخصیّتهای داستان را با توجه بهوضعیّت اجتماعی - کنش متقابل - دورهای ترسیم مینماید و علیرغم چند صدایی، دارای چند معنایی - پلی سمیک - نیز می باشد؛ این چند معنایی خود را در خوانش به چند صدایی نزدیک می کندو دیالوگ ها به ما اجازه می دهد همراه با داستان برداشت های خودمان را از آن داشته باشیم و با خواندن آن احساسات خود را بیان کنیم و این به خاطر چند معنایی بودن آثار رادی است.
مجموعه هفت قصّه - جاده - اکبر رادی از نمونه آثار انتقادی- اجتماعی در حوزه ادبیات معاصر است. در این داستانها نویسندهوضعیّت روستاها و تقابل آن با شهر را به شیوهای واقعگرایانه مورد کاوش قرار میدهد. درمجموعه داستانهای جاده جنبهای اقلیمگرایانه وجود دارد، این فضا به نویسنده کمک میکند تا روابط دراماتیکشخصیّت ها به خوبی شکل بگیرد و در خلال داستانها به درون زندگی و روحیّهشخصیّت های شهری نیز نفوذ کند. رادی در کنار روایت حرکت اجتماعی و مناسبات نمادین مردم شهر و روستا را به تصویر میکشد.
روش این پژوهش تحلیلی - اسنادی است و واحد تحلیل دو داستان »جاده« و» باران « از مجموعه هفت داستان کوتاه از اکبر رادی شامل: جاده - - 1339، باران - 1338 - ، مه - - 1337، مرثیه، فانوس - - 1341، تاووس - - 1343 میباشد. در استناد به این اثر اکبر رادی، نسخه زیر مورد استفاده قرار گرفته است:
رادی، اکبر - - 1349، مجموعه هفت قصّه » جاده ،« چاپ اوّل، تهران: مروارید.
پیشینه تحقیق:
تا آنجا که بررسی شد، مجموعه داستان اکبر رادی کنونتا با شیوه ترکیبی نظریّه » منطق مکالمه« میخائیل باختین و »کنش متقابل« بلومر مورد تحلیل قرار نگرفته است. برخی پژوهشگران به بررسی آثار این داستاننویس و نمایشنامهنویس معاصر پرداختند و به قابلیّتهای زبانی و ادبی آثار وی و تغییرات ایجاد شده در دورههای مختلف حیات داستانی و نمایشی او اشاره داشتهاند
