بخشی از مقاله
چکیده
شناسایی ویژگیهای زیستی و مطالعه آنها به عنوان اولین قدم برای حفاظت از گونهها و ارزیابی زیستگاههای آنهاست. فلس یکی از ساختارهای سخت است که میتوان به آسانی و به تعداد زیاد مورد بررسی قرار گیرد و اطلاعات مفید و با ارزشی برای طبقهبندی ماهیان فراهم آورد. در این مطالعه، گوناگونی فلس در گونهی Saurida tumbil از کیجارماهیان مورد بررسی قرار گرفت. بدین منظور، نمونهها از سواحل خلیج فارس صید و در الکل %96 تثبیت و به آزمایشگاه منتقل شد.
فلس ها پس از جداسازی، با استفاده از محلول KOH یک درصد تمیز و بر روی لام قرارداده شد. سپس با استفاده از دوربین متصل به استریو میکروسکوپ تصویر برداری و ویژگی های ریختی آن ها مورد بررسی قرار گرفتند. نتیجه بدست آمده از پژوهش حاضر نشان داد که فلس این گونه از نوع کتنوئید میباشد. شاخص طول فلس - به طول استاندارد - در ناحیه سر، خط جانبی نواحی دم و تنه، نواحی ساقه دمی و زیر باله پشتی به ترتیب 3، 2/45، 3/20، 3/50، 3/55 ، شاخص عرض - به طول استاندارد - به ترتیب شامل 2/63، 3/26، 3/01، 2/23 ، 3/06 و شاخص طول فلس - به طول کل ماهی - به ترتیب بالا2/21، 1/80، 3/36، 2/58، 2/62 و شاخص عرض فلس - به طول کل ماهی - 1/94، 2/40، 2/22، 1/64، 2/26 میباشند.
مقدمه
شناسایی ویژگیهای زیستی و مطالعه آنها به عنوان اولین قدم برای حفاظت از گونهها و ارزیابی زیستگاههای آنهاست. همچنین، در مطالعاتی از جمله علوم شیلاتی، برای انجام برنامه های ارزیابی ذخایر و حفاظت از ماهیان، شناسایی گونهها و خصوصیت زیستی آنها در اولویت قرار دارد. برای شناسایی ماهیان، از اندامهای مختلف داخلی و خارجی - صفات آناتومیکی - و نیز صفات مورفومتریک و مریستیک آنها استفاده میشود. مطالعات گذشته نشان داده است که ساختارهای سخت ماهیان از جمله فلس، نقش بسزایی در شناسایی و معرفی گونهها و زیستگاههای آنها دارد.
این ساختار به عنوان یکی از برجستهترین و مهمترین ساختارهای پوستی ماهیان می باشدکه به صورت ساختاری سخت و استخوانی شده روی هم قرارگرفته و بدن ماهی را پوشش میدهد و آن را از آسیبهای خارجی شامل آلودگی زیستگاه، انگل، شکارچیان و غیره محافظت میکند. تحقیقات پیرو فلس ماهی میتواند در مطالعات فیلوژنتیکی، تعیین سن، شناسایی ماهی و طبقهبندی آنها به عنوان ابزاری کم هزینه مورد استفاده قرار گیرد
علاوه بر ویژگی های ماکروموفولوژیکی مانند شکل شعاعها و فوکوس، فلس دارای میکروساختارهایی است مانند دندانکهای فلس - لپیدونت - و دوایر رشد که می توانند در مطالعات دقیق تر فلس مورد استفاده قرار گیرند. ریز ساختارهای سطح فلس میتواند در شناسایی گروههای اصلی ماهیان و حتی شناسایی در سطح گونه مورد استفاده قرار گیرد
کیجار یکی از ماهیان تجاری محسوب میشوند که از این لحاظ از اهمیت بالایی برخوردار است. این ماهیان کفزی هستند و بر روی پهنههای وسیع یا آب سنگها تا عمق بیش از 500 متر یافت میشود و درآنجا بیحرکت در انتظار طعمه باقی میمانند و طعمه را با حرکت ناگهانی و سریع میربایند. گوشت آنها طعم و کیفیت خوبی دارد. سه گونه از این ماهیان در آبهای ایرانی خلیج فارس شناسایی شدهاند. پراکنش کیجار بزرگ - Saurida tumbil - مربوط به سراسر خلیج فارس، دریای عمان، اقیانوس هند، غرب آرام، دریای سرخ، و سواحل شرقی آفریقا بجز کنیا میباشد
زیستگاه آن بسترهای گلی، صخرههای دریایی و سطحهای هموار است. آنها از سخت پوستان و اسکوئیدها تغذیه می کنند - ستاری و همکاران، . - 1382 هدف از این پژوهش بررسی ریخت سنجی و ریخت شناسی فلس اینگونه در نواحی مختلف بدن میباشد تا مشخص گردد که آیا شکل و اندازه فلس در نواحی مختلف بدن ماهی کیجار بزرگ تفاوتی دارد.
مواد و روشها
نمونههای مورد مطالعه - شکل - 1 با استفاده از تورترال متصل به لنج از سواحل خلیج فارس صید شده و بلافاصله در الکل %96 تثبیت و به آزمایشگاه منتقل شدند. در آزمایشگاه با استفاده از پنس ریز فلس ها از پنج ناحیه مختلف بدن شامل؛ سر، خط جانبی دم، خط جانبی تنه، ناحیه بالای خط جانبی دم و ناحیه بالای خط جانبی دم تنه جدا شده و به ترتیب با KOH یک درصد،گلیسیرین و الکل %70 تمیز و بین دولام تثبیت گردید. در نهایت و پس از خشک شدن با استفاده از استریومیکروسکوپ و دوربین Dino-Line عکسبرداری، اندازه گیری و مطالعه شدند. سپس با استفاده از عکس های گرفته شده از فلس ماهیان، چهار شاخص نسبی طول و عرض فلس با در نظر گرفتن طول استاندارد و طول کل ماهیان توسط فرمول زیر محاسبه قرار گرفت. شاخصهای نامبرده بین نواحی مختلف بدن مورد مقایسه قرار گرفتند.
* 100 - طول استاندارد ماهی/طول فلس - = شاخص نسبی طول فلس
* 100 - طول استاندارد ماهی/عرض فلس - = شاخص نسبی عرض فلس
* 100 - طول کل ماهی/طول فلس - = شاخص نسبی طول فلس
* 100 - طول کل ماهی/عرض فلس - = شاخص نسبی عرض فلس
شاخصهای مورد مطالعه در نواحی مختلف بدن ماهی و با استفاده از آزمون تحلیل واریانس یکطرفه و آزمون دانکن - p<0.05 - مورد مقایسه قرار گرفت.
شکل .1 تصویری از ماهی کیجار بزرگ که در این تحقیق مورد مطالعه قرار گرفت
نتایج و بحث
شکلهای فلس مربوط به نواحی مختلف بدن در شکل 2 نشان داده شده است. فلس این گونه از نوع کتنوئید است. ناحیه قدامی دارای زبانههای مشخص و بزرگ است. مقایسه ریخت شناسی فلس ناحیه خط جانبی دم و تنه نشان میدهد تعداد شعاع ها در 2 ناحیه دم وتنه به صورت یکسان است. اندازه فلس در ناحیه دم کوچکتر وکشیده تر، فوکوس آن نامشخص و شعاع فلس اغلب از نوع اولیه است. در فلس ناحیه بالای خط جانبی شعاع دوم دیده می شود. دوایر رشد در ناحیه پشتی فلس یعنی در ناحیه ای از فلس که بیرون قراردارد، دیده نمیشوند.
دراین قسمت فلس در بعضی از آنها دارای منافذی است که قسمت خلفی را پر کرده است که این منافذ در فلس سر نیز دیده میشود. فلس سر دارای تعداد 5-6 شعاع که به تعداد بیشتری نسبت به نواحی دیگر است. شعاعها فشرده و فرو رفتهاند و برجستگی فلس به صورت واضح دیده میشود. عرض فلس بیشتر است. در قسمت خلفی فلس که درزیر فلسهای دیگر ماهی قرار نمیگیرد دارای رشتههای نازکی است که به آنها شانه میگویند که طویل و نازک هستند. نتایج حاصل از ریخت سنجی فلس در جدول 1 نشان داده شده است. ریخت سنجی فلس نشان داد که اندازه فلس هرناحیه با طول کل و طول استاندارد ماهی مطابقت دارند - جدول . - 2کوچک بودن اندازه فلسهای دم نسبت به تنه در اندازهگیری هم اثبات شد.
شکل کلی فلس میتواند متأثر از جنسیت، اندازه، وضعیت بدن باشد. علاوه برآن فاکتورهای محیطی نیز، مثل محل سکونت، تنشهای محیطی و محیط استرسزا نیز در شکل این ساختار مؤثرند . - Farrell et al., 2011 - این مطالعه نشان داد که فلس در ناحیه دم کشیده تر، شعاع ها فشردهتر و به هم نزدیکتر است و طول آن نسبت به عرض آن بیشتر است. با توجه به اینکه ماهی در زیستگاه گلی و شنی حضور دارد و از آنجا که در این زیستگاه تلاطم امواج بالاست و ماهی برای درک بهتر ارتعاشات نیاز به حساسیت بیشتری است، احتمال داردکه وجود منفذ خط جانبی کشیده در این ماهیان به این دلیل باشد.
در ناحیه تنه، شعاعهای فلس از هم فاصله گرفته است و فاصله بین دوایر رشد در قسمت های دم و تنه زیاد است که فاصله بین این دوایر نشان دهنده رشد کند ماهی است. در سیکلید ماهیان دریاچه مالاوی، فلسهای خط جانبی از نوع کتنوئید و در بالای خط جانبی از نوع سیکلوئید است
در گونه مورد مطالعه که از سواحل گلی و شنی صید شدهاند دوایر رشد محدب هستند همانند گونه بالا اما محدب بودن آن به حدی زیاد است که سطح آن را برجسته کرده و شعاعهای آن نیز فرورفتگی زیادی دارند که این دو درکنار هم به فلس حالت سه بعدی دادهاند بطوریکه میتوان فلس این گونه را از دیگر گونهها تشخیص داد.
