بخشی از مقاله
چکیده
مهمترین مزیت ا ستفاده از شاخصهای زی ستی بهجای اندازهگیریهای فیزیکی و شیمیایی، صرفهجویی در هزینه و زمان استهدف. از انجام این پژوهش، تعریفِ مقادیر شاخص و بردباری - درجه حرارت و بارندگی سالانه - برای گونههای فانروفیت جنگلهای شمال ایران بود. برای این منظور، از مدلهای HOF ا ستفاده شد. در ادامه، اعتبار مقادیر شاخص و بردباری اکولوژیکی گونهها برای برآورد متغیرهای محیطی سنجیده شد.
نتایج حاکی از آن بود که گونههای تلکا و ملج بهترتیب کمترین و بیشترین مقدار شاخص بارندگی سالانه را به خود اختصاص دادهاند. بهعلاوه، مقدار درجه حرارت سالانه در محل حضور گونه تلکا و سیاهتلو، کمتر و در محل استقرار گونه خاس، بیشتر است. مشخص شد که بین مقادیر واقعی و برآوردیِ متغیرهای محیطی، روابط قوی وجود دارد. نتیجهگیری شد که گونههای گیاهی فانروفیت میتوانند بهعنوان معرف ارزشمندی جهت برآورد عوامل اقلیمیِ درجه حرارت و بارش سالانه بهکار گرفته شوند.
.1 مقدمه و هدف
مدتها ست که گونههای گیاهی بهعنوان شاخصهای بالقوه شرایط محیطی شناخته شدهاند. اکولوژی ستها قادرند با ا ستفاده از وقوع و فراوانی گونههای گیاهی مختلف در مورد شرایط محیطی غالب اظهار نظر کنند. اگر پاسخ یک گونه گیاهی ن سبت به یک متغیر محیطی، تکمدی است - با یک اپتیمم واضح - ، آن گونه میتواند بهعنوان یک شاخص یا پیشگویی کننده محیط مورد استفاده قرار گیرد. اگر پاسخهای چندین گونه گیاهی ترکیب شود،معمولاً ارزش شاخص بهبود مییابد
سیستمهای ارزش شاخص اکولوژیکی مختلفی برای گیاهان آوندی در سراسر جهان وجود دارد. از مشهورترین سیستمهای شاخص زیستی میتوان سیستم شاخص النبرگ را نام برد. توسط النبرگ - 1974 - ، نخستین لیست مقادیر شاخص اکولوژیکی برای گیاهان آوندی اروپای مرکزی منتشر شد. سیستم شاخص النبرگ، شامل مقیاسهای ترتیبی برای عواملاقلیمیِ معین - نور - L - ،برّی بودن - K - و درجه حرارت - - T - است .
تامسون و همکاران - 1993 - ، بیان کردند که اپتیمم اکولوژیکی گونهها - مقادیر شاخص - وابسته به حضور یا غیاب رقابتهای بالقوه ا ست که با مکان جغرافیایی تغییر میکند .[28] نتایج ب سیاری از مطالعات حاکی از آن ا ست که مقادیر شاخص النبرگ در خارج از اروپای مرکزی، کمتر قابل اعتمادند [29]گودِفروید. و دانا - 2007 - ، گزارش کردندکه مقادیر شاخصِ توسعهیافته برای ایتالیا و یونان نباید در خارج از منطقهای که در آن تعریف شدهاند، استفاده شوند
بهعلاوه، سیستمهای شاخص زیستی، اطلاعاتی درباره بردباری - دامنه - اکولوژیکی گونههای منحصر به فرد ارائه نمیدهند .[13] بنابراین، میتوان چنین نتیجهگیری کرد که در جنگلهای شمال ایران، مقادیر شاخص مذکور از اعتبار کافی برخوردار نی ستند و تعریف مقادیر شاخص و بردباری برای گونههای گیاهی این جنگلها ضروری است.
از روشهای ساخت سیستمهای شاخص گونه با استفاده از دادههای گرادیان اندازهگیری شده، مدل سازی پاسخ گونه در امتداد یک گرادیان محیطیِکمّی است .[20] در این روش، مقادیر شاخص و بردباری گونههای گیاهی از نظر آماری بهعنوان مقادیر اپتیممهای اکولوژیکی و آ شیانهای بالفعل گونهها در طول گرادیان محیطی تعریف می شوند .[26] تئوری آ شیان عمومی اظهار میکند که گونه یک پاسخ گوسی شکل [18] با اپتیمم و دامنه تقریبی بهترتیب با استفاده از میانگین و انحراف معیار نشان میدهد .[26] برخی از پژوهشگران تأکید میکنند که پاسخهای تکمدی چوله، فلاتمانند یا یکنواخت نیز از لحاظ فرض علمی درست هستند - بهعنوان مثال، [ - 12]و احتمالاً گاهی اوقات نسبت به پاسخهای گوسی بیشترند. بهعنوان یک نتیجه از این ملاحظات نظری، چندین مدل منحنی پاسخ مطرح شد، مانند مدلهایHOF
همانطور که قبلاً ذکر شد، مقادیر شاخصِ تو سعهیافته در ک شورهای اروپایی نمیتوانند در شمال ایران مورد ا ستفاده قرار گیرند. هدفاز انجام این مطالعه، تعریفِ مقادیر شاخص و بردباری - درجه حرارت و بارندگی سالانه - با استفاده از مدلهای HOF برای گونههای فانروفیت جنگلهای شمال ایران است. لازم بهذکر است که فانروفیتها، نباتات درختی و یا درختچهای هستند که ارتفاع آخرین جوانه انتهایی آنها از سطح خاک، بیشتر از 25 سانتیمتر است
.2 تئوری و پیشینه تحقیق
در این مطالعه فرض بر این است که گونههای گیاهی فانروفیت میتوانند بهعنوان معرف ارزشمندی جهت برآورد عوامل اقلیمی معین - درجه حرارت و بارندگی سالانه - بهکار گرفته شوند. در مناطق مختلف، پژوهشگران متعددی اقدام به تعریف مقادیر شاخص اکولوژیکی نمودهاند. در جدول 1 اسامی تعدادی از آنان آورده شده است.
جدول -1 سیستمهای شاخص اکولوژیکی در مناطق مختلف
.3 مواد و روشها
- دادههای پوشش گیاهی
ما در پژوهش حا ضر، ا سامی فانروفیتهای م ستقر در مناطق مختلف شمال ایران - ا ستانهای گیلان، مازندران و گل ستان - را از منابع مختلف استخراج نمودیم - جدول . - 2 گیاهانی که در سطح جنس شناسایی شده بودند و گونههایی که در کمتر از پنج منطقه حضور داشتند [21]، حذف شدند. بهعلاوه، حضور و عدم حضور یک گونه گیاهی در یک منطقه معین بهصورت مقادیر یک و صفر ثبت گردید.
جدول -2 منابع مورد استفاده جهت استخراج اسامی گونههای گیاهی فانروفیت
- دادههای محیطی
ابتدا لاهاییه بُرداریِ درجه حرارت و بارش سالانه - بهترتیب T و - P ا ستانهای گیلان، مازندران و گل ستان از سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری ک شور تهیه و سپس پهنهبندیعوامل اقلیمیِ T و P با ا ستفاده از لایههای مذکور و ابزار درونیابیِ IDW در نرمافزار ArcMap 10 انجام شد. در نهایت، مقدار درجه حرارت و بارش سالانه هر منطقه تعیین گردید
شکل -2 مقادیر درجه حرارت - °C - و بارش - mm - مناطق مختلف - در هر منطقه چندین نقطه بهصورت تصادفی انتخاب و میانگین درجه حرارت و بارش آنها محاسبه شد -
