بخشی از مقاله
چکیده
گردشگری در جهان کنونی به عنوان صنعتی پاک و سومین پدیده ی اقتصادی پویا، پررونق و رو به توسعه پس از صنایع نفت و خودروسازی، توجه بسیاری از کشورها را به خود جلب کرده است. صنعت گردشگری یکی از انواع فعالیتهایی میباشد که در سواحل توسعه چشمگیری یافته است. رونق گردشگری در هر مکان جغرافیایی در کنار پیامدهای مثبت و منفی اقتصادی، اجتماعی، اثرات زیست محیطی به همراه دارد که در صورت ادامه یافتن میتواند خسارتهای جبران ناپذیری را به بار آورد.
این پژوهش از نظر هدف، توصیفی- تحلیلی است و از نظر نوع کاربردی میباشد، روش تحقیق به صورت میدانی و مطالعات کتابخانهای و اسنادی میباشد. در همین راستا این تحقیق با هدف بررسی اثرات زیست محیطی حاصل از توسعه گردشگری بر سواحل شهر رویان تهیه و تنظیم شده است.
منطقه مورد مطالعه سواحل دریای خزر و محدوده شهر رویان است که هر ساله پذیرای گردشگران فراوان داخلی است، یافتههای میدانی و تکمیل پرسشنامه که توسط ساکنین پرشده است بیانگر این است که توسعه این نوع گردشگری اثرات زیست محیطی فراوانی را بر جای گذاشته است که مهمترین آنها تخریب پوشش گیاهی، آلودگی آب های ساحلی و از بین رفتن چشم انداز ساحلی است.
مقدمه
گردشگری هم اکنون به یکی از صنایع مهم در دنیا تبدیل شده است. بسیاری از تحلیلگران اقتصادی براین باورند که صنعت گردشگری با ایجاد 110 میلیون شغل مستقیم، پس از صنایع نفت و خودروسازی در ردیف سوم صنایع مهم جهان قرار گرفته است و حتی انتظار میرود با افزایش حجم مسافرتها و رونق گردشگری در کشورهای مختلف، در سالهای آینده بر اهمیت این صنعت بیش از پیش افزوده شود
در حال حاضر صنعت گردشگری جایگاه خاصی در اقتصاد کشورها پیدا کرده و نقش فعال و مؤثری در ارتقاء ساختار اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به خصوص در کشورهای رو به توسعه ایفا میکند؛ به طوریکه حجم مبادلات بینالمللی گویای آن است که بیش از 10 درصد مبادلات با جریان گردشگری آغاز میگردد و در برخی کشورها درآمدهای ناشی از آن یکی از منابع عمده در جهت تقویت اقتصاد ملی است
گردشگری فعالیتی چندمنظوره است که در مکانی خارج از محیط عادی گردشگر انجام میگیرد و مسافرت گردشگر بیش از یک سال طول نمیکشد و هدف تفریح، تجارت و یا فعالیتهای دیگراست - سازمان گردشگری جهانی، . - 2006 گردشگری به تنهایی پنج درصد از فعالیتهای اقتصادی را به خود اختصاص داده است و به سرعت در حال رشد میباشد
کشور ایران با توجه به اینکه جزو پنج کشور جهان از نظر تنوع اقلیمی وجزو ده کشور جهان از نظر تاریخی و فرهنگی است. ولی درآمد ایران، علی رغم دارابودن پتانسیل های بسیار بالای گردشگری، معادل 1/777 میلیارد دلار یعنی تنها حدود یک هشتم درآمد کشور ترکیه گزارش شده است. مناطق ساحلی به خصوص سواحل ماسهای به دلیل اینکه حد فاصل بین انبوهی از آب و خشکی میباشد، دارای اهمیت ویژهای است، به پیوست این اهمیت این ناحیه بطور ذاتی برای انسانها جاذب و از پتانسیل لازم جهت اجتماع گردشگران برخوردار میشود.
در واقع گردشگری ساحلی از مهمترین زیر بخش های طبیعت گردی به عنوان یک منبع جهت ارزش افزوده و درآمد ویژه برای شهرهای ساحلی مورد توجه قرارگرفته است، امروزه درکنار انواع گردشگری، اکوتوریسم با تاکید بر سواحل اهمیت فراوانی یافته است، اما نکتهای که نباید فراموش شود این است که » اکولوژی محیط زیست ساحلی خیلی حساس و آسیب پذیر بوده، و فشار ناشی از فعالیتهای توریستی می تواند تعادل اکولوژیکی محیط را برهم زند -
در این راستا استان مازندران بخصوص شهرستانهای غربی آن مانند نور، رویان، رامسر، تنکابن، چالوس و نوشهر در کنارجاذبههای گردشگری فراوان مانند جنگل های سرسبز، کوهپایهها و کوههای قابل دسترس، رودخانههای فراوان، چشمه-های آبگرم و معدنی، آثار تاریخی و تاسیسات رفاهی مناسب از دریا و سواحلی بهرهمند است که یکی از انگیزههای مهم گردشگران برای سفر به این استان به ویژه در فصول گرم محسوب میشود. در میان شهرهای غربی استان مازندران شهر رویان با داشتن سواحل زیبا و اقلیم مناسب و دیگر جاذبههای طبیعی یکی از مقاصد گردشگران داخلی به شمار میآید.
در بین جاذبههای گردشگری شهر رویان، ساحل دریا شاید تنها محیطی باشد که اکثر گردشگران برای استراحت و رفع خستگی، شنا، لذت بردن از چشم انداز زیبا و رسیدن به آرامش و... بر آن پای مینهند و از آن استفاده می کنند. علت این امر دسترسی آسان است بطوری که راههای ارتباطی در امتداد سواحل کشیده شده است و فاصله شبکه ارتباطی تا سواحل بسیار کم و گاهی به 200 متر هم میرسد. به هر جهت سواحل رویان با وجود برخورداری از تاسیسات اقامتی و تفریحی امروزه پذیرای گردشگران زیادی است. حجم بالای گردشگر در سواحل این شهر در کنار اثرات مثبت پیامدهای منفی نیز به همراه داشته است، بر این اساس این مقاله سعی دارد تا اثرات منفی زیست محیطی گردشگری را از دیدگاه ساکنین سواحل و مسئولین مرتبط مورد بررسی قرار دهد.
شناسایی اثرات زیست محیطی، تاثیر متقابل اثرات و بالاخره بررسی کمی و کیفی اثرات و بحث و نتیجه گیری در مورد تغییرات اساسی در ویژگی های زیست محیطی و همچنین تعیین روشهای اصلاحی برای کاهش اثرات زیست محیطی و مدیریت پایش این گونه اثرات درمراحل بعدی قرار میگیرد. هدف نهایی از انجام موارد فوق دسترسی به نوعی پروژه است که جوابگوی حد بهینه از اهداف طرح بوده وهمچنین نشان دهنده بهترین انتخاب از نظر اندازه و ظرفیت، تکنولوژی و مهندسی، طراحی، مواد اولیه، منابع انرژی و نحوه اجرا، مدیریت و بهرهبرداری باشد.
اثرات و پیامدهای زیست محیطی فعالیتهای پیشنهادی در این بخش باید به طور منطقی مورد بحث و بررسی قرار گیرد. منظور از اثرناشی از پروژه تغییر در ویژگیهای زیست محیطی به صورت سریع و آنی است و منظور از پیامدهای ناشی از پروژه تغییرات مستقیم و غیرمستقیم خصوصیات و ویژگیهای زیست محیطی موجود در طول زمان میباشد.
آثار و پیامدها ممکن است مثبت یا منفی بوده و منافع یا مضراتی را در برداشته باشد. این موارد باید مورد شناسایی قرار گرفته و اهمیت هرنوع اثر با پیامد مشخص شده و منافع و مضار آن به طور مستند و منطقی تشریح گردد. توجه به تجزیه و تحلیل دقیق و منطقی اطلاعات بسیار مهم است. در صورت عدم توجه به این مورد نتایج بررسیها منجر به تهیه گزاراشی فنی خواهد شد کهصرفاً به گردآوری اطلاعات پایه به جای آنالیز آنها متکی میباشد. به عنوان مثال در مورد سطح تمرکز آلودگی و مواد زائد در صورت انجام یک پروژه، پیش بینیها با تاکید بر احتمال تجاوز سطح تمرکز آلودگیها و مواد زائد از یک حد قابل قبول و استاندارد تعیین شده انجام میگیرد و به ارزیابی پیامدهای احتمالی آن برای انسان و اکوسیستم توجهی نمیگردد.
بنابراین باتوجه به مطالب بیان شده، مسئله اساسی در این پژوهش این است که مدیریت گردشگری ساحلی و دریایی در مازندران با چه نقاط ضعف و قوتی همراه است؟ فرصتها و تهدیدهای آن کدامند؟ و راهبردهای مناسب جهت مدیریت گردشگری ساحلی چه مواردی میباشند؟
اهمیت و ضرورت مسئله
شهر رویان در توسعه گردشگری منطقهای خود، بهویژه در ساحل دریای خزر جایگاه ویژهای دارد. به دلیل فاصله کم و امکان دسترسی سریع شهر و همچنین برخورداری از منابع گردشگری مناسب و احداث تأسیسات اقامتی و پذیرایی مناسب، در فصول مختلف سال پذیرای گردشگران داخلی بیشماری و حتی توریست بینالمللی میباشد. بدیهی است که بهرهگیری مناسب از ظرفیتهای گردشگری ساحلی و دریایی استان مازندران به ویژه ساحل شهر رویان نیازمند مطالعه، بررسی و برنامهریزی دقیق است.
درواقع، تدوین یک برنامهی جامع و منسجم که جایگاه و وضعیت موجود این صنعت را مشخص نماید و راه کارها و راهبردهای مناسبی را برای رسیدن به وضعیت مطلوب ارائه دهد، لازم و ضروری بهنظر میرسد. ازاین رو، در پژوهش حاضر به بررسی راهکارهای مناسب جهت مقابله با شرایط موجود: تدوین مقررات زیست محیطی محلی، جلوگیری از پیشروی فعالیتهای عمرانی در سواحل و کرانه های آن، عقب نشینی ساخت و سازهای غیر اصولی در سواحل، مجهز شدن جزیره به شبکه فاضلاب، پیشنهاد ساخت مراکز گردشگری در سواحل مطلوب و گسترش گردشگری پایدار با استفاده از مؤلفههای گردشگری سبز - اکوتوریسم - پرداخته میشود.
چارچوب نظری -1گردشگری؛ تعاریف و دیدگاهها
در دنیای کنونی، که کشورها برای رشد و توسعه اقتصادی و به تبع آن، افزایش درآمد ناخالص ملی خود از طریق بسط و گسترش صنعت گردشگری برنامه ریزی کردهاند، معتقدند که این صنعت در اشتغالزایی مولد و سودمند است و قابلیتهای بسیار بالایی را دارد. اما واقعیت این است که هر فرصتیمعمولاً تهدیدهایی را نیز در کنار خود دارد و صنعت گردشگری نیز از این قاعده مستثنی نیست. رشد پر شتاب صنعت گردشگری در دهههای اخیر، آسیبهای فراوانی را به محیط زیست وارد ساخته است و تحقیقات نشان میدهد تمایل روزافزون دولتها به کسب منافع اقتصادی ناشی از توسعه این صنعت، برهم خوردن معادلات توسعه پایدار را به دنبال داشته است
گردشگری معادل فارسی واژه ی Tourism در زبان های انگلیسی، فرانسه و آلمانی است که بهصورت مصطلح در زبان فارسی بهصورت جهانگردی ترجمه شده است. ریشه ی این واژه از اصطلاح Tornus یونانی و لاتین گرفته شده که یکی از معانی آن گردش کردن و یا گشتن است و با پسوند ISM به صورت اسم مصدر توریسم یا گردشگری درآمده است. سازمان جهانی گردشگری، توریسم را اینگونه تعریف میکند: گردشگری یک صنعت خدماتی است که شامل تعدادی از ترکیبات مادی و غیرمادی میباشد. عناصر مادی شامل سیستمهای حمل و نقل - هوایی، راهآهن، جادهای، آبی و امروزه فضایی - ، پذیرایی - مسکن، غذا، تورها - و خدمات مربوط به آن نظیر خدمات بانکی، بیمه و خدمات بهداشتی و ایمنی میشود. عناصر غیرمادی شامل استراحت، آرامش، فرهنگ، ماجراجویی و تجربیات جدید و متفاوت میباشد
