بخشی از مقاله
چکیده
ساخت بناهای آرامگاهی از دیرباز در ایران رواج داشته و در هر دوره بناهایی از این دست با ویژگی های خاص خود ساخته می شده است. به عبارتی، روند شکل گیری مجموعه های آرامگاهی در طول دوران اسلامی ایران یکنواخت نبوده و طی دوره های مختلف دارای فراز و نشیب های فراوان بوده است. به طور کلی، در دوره صفویه معماری بناهای آرامگاهی شکل متفاوتی به خود گرفت. پراکندگی آثار این دوره در نواحی و مناطق ایران متفاوت است.
استان خراسان جنوبی از جمله مناطقی از ایران است که دارای آرامگاه های فراوان برای شخصیت های تاریخی، مذهبی و سیاسی با قدمت زیاد است که ساخت اکثر این آرامگاه ها به دوره صفویه باز میگردد. هدف از این پژوهش، شناخت معماری بناهای آرامگاهی متعلق به دوره صفویه در خراسان جنوبی است. روش مطالعه در این پژوهش با توجه به موضوع مورد بحث به صورت توصیفی تحلیلی انجام شده و شیوه گردآوری اطلاعات از طریق مطالعات کتابخانه ای و تحقیقات میدانی می باشد.
در طی پژوهش ، شش بنای آرامگاهی متعلق به دوره صفویه در خراسان جنوبی با نام های آرامگاه امام زاده زیدبن موسی در قاین، آرامگاه سلطان زید، آرامگاه شهدای دره شیخان و مقبره القور در بیرجند، آرامگاه ابن حسام خوسفی در خوسف و آرامگاه امام زاده احمد در فردوس شناسایی شد. نتایج نشان می دهد که چگونگی معماری و ساخت بنای آرامگاهی این دوره در خراسان جنوبی تا حد زیادی تحت تاثیر وضعیت اقلیمی منطقه بوده است. بناهای آرامگاهی در خراسان جنوبی همانند سایر بناهای این دوره، اکثرا بناهای مذهبی هستند و شیوه پوشش مشترک در اکثر این بناها، استفاده از گنبد عرقچین است. علاوه بر این، تزئینات مختصری مانند گچبری و آجرکاری در آن دیده می شود.
-1 مقدمه
اهمیت معماری آرامگاهی مرهون ارتباط تنگاتنگ با فرهنگ عامه است. این گونه معماری ارتباط مستقیم با جهان بینی، ایدئولوژی و اقتصاد جامعه خود دارد.در این پژوهش تلاش شده است تا ضمن بررسی بناهای آرامگاهی متعلق به دوره صفویه و ثبت طول و عرض جغرافیایی بناها به سوالات زیر پاسخ داده شود:
• شاخصه های نقشه - پلان - در معماری بناهای آرامگاهی متعلق به دوره صفویه در این منطقه چیست؟
• رایج ترین مواد و مصالح به کار رفته در ساخت بناهای آرامگاهی این دوره در خراسان جنوبی چیست؟
• تزیینات معماری رایج در این بناها چیست؟
-2 پیشینه پژوهش تا کنون پژوهشی که به طور خاص به بررسی بناهای آرامگاهی خراسان جنوبی در دوره ای مشخص بپردازد صورت نگرفته است. البته، برخی پژوهش ها به بررسی این دسته از بناها در سایر نقاط کشور پرداخته و یا یک بنای آرامگاهی شاخص در دوره ای مشخص به ویژه مربوط به دوره صفویه را مورد مطالعه قرار داده اند که از مهم ترین آنها می توان به پژوهش های صورت گرفته زیر اشاره نمود:
ولی بیگ و سعادتی - 1392 - در پژوهشی، تزیینات معماری آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی که یکی از شاخص ترین بناهای آرامگاهی در ایران می باشد را با تاکید بر آرایه های تنگ بری چینی خانه، تکنیک های اجرایی و فرم های به کار رفته مورد مطالعه قرار داده و ویژگی های آن را بررسی کرده اند. با توجه به مطالعات صورت گرفته، استفاده از چوب به جای گچ در تقسیم بندی های داخلی، به کار بردن فراوان نقش های محرابی، عمق بسیار زیاد تنگ بری ها رابطه مستقیم با جنبه کاربردی آنها در چینی خانه دارند.
به کارگیری آرایه های گچی دیگر در کنار تنگ بری ها و همچنین افزودن کتیبه به نگاره ها از مهمترین ویژگی های چینی خانه آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی می باشد. همچنین فرم های تنگ بری بررسی شده، شامل فرم های محرابی - پهن و کوتاه - نقوش تلفیقی و نقوش ظرفی هستند. نتایج این تحقیق بر پایه آمیزه ای از مطالعات کتابخانه ای، میدانی و مصاحبه با استادکاران گچ کار به دست آمده است.
مرادی، موسوی حاجی و عمرانی - 1395 - در پژوهشی به بازشناسی فرم معماری: آرامگاه »غازان« در مجموعه ابواب البری غازانیه و نقش آن در روند تحولات شهرسازی ایرانی پرداخته اند. در این پژوهش هدف بازشناسی فرم معماری آرامگاه غازان، کهن ترین نمونه تدفینی مغول بوده است. این پژوهش به روش تحلیل محتوایی متون به تبیین ویژگی های شهری مجتمع غازانیه و بازآفرینی فرم آرامگاه غازان پرداخته است.
نتیجه به دست آمده آن است که، برخلاف ذهنیت موجود، طرح مقبره غازان نه یک منشور دوازده وجهی، بلکه، همانند اکثر مقبره های تدفینی ایلخانی موجود در آذربایجان، استوانه حجیم گنبد داری است که تناسبات معماری آن با نمونه های شاخص مشابه، از جمله مقبره سلطان محمد خدابنده در سلطانیه هم به لحاظ تناسبات و هم به لحاظ ساختار فضایی قابل انطباق است. نوراللهی و علی لو - - 1395 نیز در پژوهشی با موضوع بناهای آرامگاهی شهرستان تفرش، ضمن بررسی و ترسیم پلان ها به بررسی مصالح و تزیینات معماری بناهای آرامگاهی این منطقه پرداخته اند.
