بخشی از مقاله
مقدمه
خلاقیت میلی ذاتی است که در وجود انسان به ودیعه نهاده شده و انسان مظهر خلاقیت الهی است - مطهري ،1358 - .گوهري که با پرورش و مراقبت جلوه نمایی می کند و هر انسانی با تلاش و ممارست می تواند به آن دست یابد.»«نجم،آیه . - 39 خلاقیت یکی از مهم ترین و اساسی ترین ویژگی هاي انسان است که تقریبا همه ابعاد و جنبه هاي زندگی متمدن وي را تحت تاثیر قرار می دهد. در واقع تمام علوم ، فنون ، هنرها و به طور کلی تمدن انسان محصول خلاقیت است - یوسفی افراشته، - 1388 در نظام هاي آموزشی تأکید عمده بر پرورش خلاقیت دانش آموزان است و معیار اساسی موفقیت این نظام ها نیز در این است که چقدر افراد با فکر و خلاق تربیت می کنند.
بیان مسئله:
امروزه فراگیران نیز براي ورود به عصر دانایی و روبه رو شدن با تحولات شگفت انگیز قرن بیست و یکم باید به طور فزاینده اي مهارت هايتفکّر انتقادي2 وخلّاق را براي تصمیم گیري هاي مناسب و حل مسائل پیچیده جامعه فراگیرند - یوسفی و اویسی، 1386 - .در زمینه پرورش خلاقیت نظام تعلیم و تربیت نقش کلیدي و اساسی ایفا می کند؛ به عبارت دیگر یکی از مهم ترین رسالت هاي تعلیم و تربیت شکوفایی استعداد ها، پرورش و تقویت روحیه ابتکار، خلاقیت و نوآوري، ارتقاء فرهنگ خلاق و به طور کلی تامین منابع انسانی پویا، خلاق ، نوآور و کارآمد است.
چرا که دانش آموان سرمایه هر کشور محسوب می شوند و در حقیقت ثروت یک ملت و کیفیت زندگی آن در چند دهه آینده را می توان براساس وضعیت کودکان امروزش و توانایی هاي آنان براي حل مشکلات خود، خانواده، جامعه و کشورشان پیش بینی کرد - طالع، - 1379دانش آموزان قسمت بسیاري از زندگی کودکی و نوجوانی خود را در نظام آموزش رسمی3 می گذرانند و طبیعی است که برنامه هاي آموزشی و درسی بر تجارب آنها بسیار اثرگذار است - قلتاش و همکاران،. - 1389 ظهور خلاقیت نیازمند پرورش آن است - حسینی، - 1382
روش بررسی:
پژوهش جاضر از لحاظ هدف یک تحقیق کاربردي و از نظر نحوه گردآوري داده ها از نوع توصیفی و از شاخه مطالعات میدانی به شمار می رود.جامعه اطلاعات نظري شامل کلیه مقالات و کتب تألیفی در زمینه خلاقیت و آموزش خلاقیت است.
مبانی نظري:
مفهوم خلاقیت4 واژه خلاقیت در واقع از سال 1950 که مفهوم آن در امریکا موضوع تحقیقات مهمی قرار گرفت معمول شد. - یوسفی افراشته،. - 1388 فرهنگ اکسفورد5 خلاقیت را این گونه تعریف می کند خلاقیت قدرت آفرینندگی است که این قدرت منوط به هوش قابلیت و تخیل است. بین محققان و روانشناسان دربارة ماهیت و تعریف آن تاکنون توافقی به عمل نیامده است . در مجموع بعضی از تعاریف ، ویژگی هاي شخصیتی افراد را محور قرار داده است و بعضی دیگر بر حسب فرآیند و محصول خلاق به خلاقیت نگریسته اند - حسینی،. - 1388
آمابیل - 1983 - 6،استرنبرگ - 1988 - 7 و ویزبرگ - 1988 - 8 خلاقیت را تولید یک ایدة نو یا حل مسئله ، با توجه به هر دو بعد فرآیند و محصول آن تعریف کرده اند - آمابیل،. - 2005 خلاقیت بر آن فرآیندهاي ذهنی دلالت دارد که به راه حل ها، ایده ها، مفهوم سازي ها، اشکال هنري، نظریه هاي منحصر به فرد و جدید منجر می شود - پارکر9، - 2008 براي درك بهترتفکّر خلاق و ویژگی هاي آن در جدول زیر ویژگی هايتفکّر خلاق باتفکّر عادي مقایسه می شود.
نظریه هاي خلاقیت:
مکاتب مختلف روانشناسی از جنبه هاي گوناگون به مفهوم خلاقیت و ابعاد آن نگریسته اند که در زیر به بیان تعدادي از این دیدگاه ها و نظریه هاي مطرح در خلاقیت می پردازیم.
دیدگاه روانشناسی اجتماعی11
براساس این دیدگاه بین فرد و محیط یا جامعه ارتباطی زنده و پویا وجود دارد. محیط می تواند تحریک فیزیکی و اجتماعی را در فرد ایجاد کند، به نحوي که باعث شود ایده هاي نوینی در ذهن فرد بوجود آید و این ایده هاي نوین نیز باعث تقویت انگیزه خلاقیت می شود - قبادي ،1384 به نقل از یوسفی افراشته،. - 1388
دیدگاه تداعی گرایی و رفتارگرایی12
طبق نظریع تداعی گرایی ارتباط دو ایده منجر بهتفکّر خلاق می گردد. وقتی ایده اي در ذهن باشد، ایده مشابه آن نیز به دنبال آن خواهند آمد؛ لذا می توان گفت خلاقیت هر چه فعال تر نمودن تداعی ها و ارتباطات ذهنی است - سام خانیان و همکاران،. - 1381
دیدگاه روانکاوي و روانکاوي جدید
به اعتقاد فروید، خاستگاه خلاقیت در نتیجه تعارضی است که در ذهن ناخودآگاه - نهاد - وجود دارد. ذهن ناخودآگاه دیر یا زود تلاش می کند تا راه حلی براي این تعارض بیابد. اگر راه حل، با بخش آگاه یا »خود« هماهنگ باشد، می تواند راه حلی خلاق آمیز باشد، اما اگر با بخش آگاه - خود - در تضاد باشد منجر به بیماري روانی می گردد - حسینی،. - 1387
نظریه هاي روان سنجی13
نظریه هاي روان سنجی به اعتبار14 و روایی 15 اندازه گیري هایی که در همه کارهاي علمی در زمینه خلاقیت منتشر می شود، مربوط است. چندین مطالعه از روایی افتراقی آزمون هاي مختلف خلاقیت ،حمایت کرده اند - والاس و کوگان16،1965به نقل از کازبلت و همکاران،. - 2010
نظریه هاي شناختی17
بنیانتفکّر خلاق از دیدگاه گشتالتی ها و شناخت گرایان مبتنی بر کل گرایی است که پدیده ها را بر ویژگی هاي کلی آنها بیان می کند. براساس نظریه گشتالت حل مسئله از طریق آزمایش و خطا صورت نمی گیرد، بلکه مبتنی بر بصیرت و بینش است. بصیرت در درك و احساس و روابط موجود در کل موقعیت به صورت ناگهانی حاصل می شود. براساس این دیدگاه خلاقیت نوعی فرآیند حل مسئله است و حل مسئله وابسته به ادراك است - حسینی،1387؛پیرخائفی،. - 1387
