بخشی از مقاله
چکیده
در ادبیات مربوط به فساد، گونه شناسی های متنوعی از فساد ارایه شده است، برای مثال فساد سیاه، خاکستری، سفید؛ فساد فعال، فساد منفعل؛ فساد فردی، فساد نهادی؛ فساد تصادفی، فساد نظامند و ... - حسینی هاشم زاده، :1394 در دوگراف و دیگران - . تعدادی از محققین نیز انواعی از فساد در اموزش عالی را دسته بندی کرده یا مصادیق آن را برشمرده اند.
فساد در آموزش عالی را نیز می توان در گونه شناسی های پیش گفته مورد بحث قرارداده و گونه شناسی ها را بسط داد. هدف اول این مقاله ارایه یک گونه شناسی ویژه برای مطالعه ی فساد در آموزش عالی است-چنین گونه شناسی تاکنون انجام نگرفته است-. فساد در نظام آموزش عالی را میتوان حداقل در سه قالب گونه شناسی کرد:
-1 تعامل فاسد میان کنشگران نهاد علم، شامل استادان، مدیران، دانشجویان، و کارمندان. - البته میتوان خارج از چارچوب آموزش عالی، کنشگرانی را در عرصه علم تعریف کرد، مانند پژوهشگران منفرد، موسسات پژوهشی و ... - ؛
-2 تعامل نهادی فاسد؛ -3فساد در تولیدات علمی؛
و در دل هر یک از گونه ها می توان مقولههایی را مورد شناسایی قرارداده و مصادیق هر یک را مورد بحث قرار داد. هدف دوم این پژوهش تلاش برای تطبیق مصادیق گونه شناسی های ارایه شده در این مقاله، با برخی از مهم ترین گونه شناسی های مطرح در ادبیات فساد2 از یکسو و مقایسه آن با مبحث مطرح شده در ادبیات مربوط به فساد آموزشی از سوی دیگر است.
یکی از روش های مورد استفاده در نگارش این مقاله روش کتابخانهای است که در آن تلاش شده است ادبیات و سوابق مسأله و موضوع تحقیق، مورد مطالعه و بهره برداری قرار گیرد. اما بخش دوم و اصلی مقاله مبتنی بر تاملات و تجارب زیسته محقق در ربع قرن فعالیت در دانشگاه است. یکی از دستاوردهای مهم ارایه شده در این مقاله ارایه ی گونه شناسی منحصربه فرد و جدیدی از انواع فساد در آموزش عالی است، تا از این طریق چارچوبی برای مطالعه فساد در آموزش عالی فراهم شود. همچنین در تطبیق با گونه شناسی های رایج از فساد، بیشتر اشکال فساد در آموزش عالی، از نوع فساد نظام مند، خاکستری، فردی و خرد است.
مقدمه:
از گذشته های دور تا امروز نهاد علم و دانشگاه یکی از اصلی ترین و مهم ترین نهادها در جوامع بوده است، به-ویژه در قرن 20 و 21 نقش دانشگاه ها در توسعه جوامع بشری، نقشی بی بدیل است. دانشگاه با تولید علم، نقد اندیشه ها، تعلیم و تربیت نیروی انسانی متخصص مورد نیاز جوامع، عهده داری نقش جامعه پذیری به عنوان یکی از نهادهای اصلی جامعه پذیری برای ایفای نقش های مورد انتظار در حوزه های اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و ... نقش مهمی در توسعه همه جانبه، و فراگیر می تواند ایفا کند.
جامعه شناسان متعددی درباره ی نقش و کارکردهای دانشگاه بحث کرده اند، به اعتقاد هابرماس رسالت دانشگاهها عبارت است از " انتقال دانش از نظر فنی قابل بهرهبرداری؛ تولید، گسترش و اشاعهی چنین دانشی، همچنین دانشگاه مسئولیت تضمین این امر را بر عهده دارد که فارغالتحصیلان آن از حداقل ویژگیهای لازم در حوزهی توانیهای فوقکارکردی یا خارج از حد وظیفه برخوردار باشند.
رسالت دیگر دانشگاه عبارت است از انتقال، تبیین و اشاعهی سنت فرهنگی جامعه. و در نهایت، این دانشگاه است که خودآگاهی سیاسی دانشجویان را شکل میدهد"
از نظر بوردیو نیز آموزش وسیله ای است که جامعه مدرن برای انتقال سرمایه فرهنگی اختراع کرده است." از این نظر، آموزش و به ویژه آموزش عالی بر تثبیت مکانیسم های انتخاب، مشروعیت بخشیدن و اعتبار بخشیدن، تربیت اخلاقی، احترام به آزادی، حرمت فرد و انضباط به منظور ایجاد نظم و وفاق اجتماعی، مهم تلقی می شود"
یکی از عناصر لازم و ضروری برای ایفای نقش های مورد بحث از سوی دانشگاه، سلامت نظام دانشگاهی، و فقدان فساد در نظام دانشگاهی است. در واقع فساد مسئله و معضلی است که هر سازمانی را در دستیابی به اهداف و کارکردهای آن، دچار مشکل اساسی می کند، به نحوی که در شرایطی که فساد، گسترده و عمیق می شود، مسیر سازمان به کلی تغییر میکند و حتی در جهت مقابل اهدافی که برای آن بوجود آمده، حرکت می کند. به بیان دیگر فقدان آموزش عالی سالم، کارآمد و کیفیتگرا، یکی از مهمترین موانع توسعه محسوب می-شود.
"بهطور کلی آموزش کیفی یکی از ابزارهای اصلی است که توسط آن هر جامعه بشری را میتوان به طور کامل تغییر داد. زیرا که زمانی که فرد آموزش کیفی دریافت میکند، به یک موجود خلاق و مولد و به عامل توسعه یا تغییر تبدیل میشود. بدین خاطر است که ماجاسان - 1998:1 - تایید کرد که برخی جوامع چنین اقداماتی را انجام دادهاند و به میزان زیادی به پیشرفت انسانی کمک کردهاند. بدین معنا که بدون آموزش کیفی، جامعه محکوم به پسرفت است"
از دیگر وظایف مهم آموزش عالی، تربیت مدیران و رهبران آینده کشور است. "در واقع، برخی دانشجویان رهبران آینده خواهند بود و به آنها بایستی نگرش ها و رفتارهای مناسب از طریق هر فرایندی از آموزش تا آمدن به سطح فارغ التحصیلی آهسته آهسته آموخته شود. شایستگی های آنها بایستی از طریق اموزش مناسب در مدارس و رویه های سخت آزمودن حاصل شود؛ به جای اینکه توسط امتیازات شخصی ویژه یا نظم و ترتیب خصوصی با نهادهای اموزش عالی، محقق شود.
سلامت آکادمیک در تربیت رهبران و دانشمندان آینده برای اینکه توانایی هدایت ملت را برای رشد و پیشرفت داشته باشند، اهمیت دارد. این رهبران بالقوه، باید نسبت به تاثیر مخرب فساد در اموزش آگاه باشند و از آن اجتناب کنند تا استعدادها و تواناییهایشان را برای جلوگیری از هر نوعی از فساد در کارراهه های آتی شان، توسعه بخشند - هینمان، اندرسون و نورالیوا3،. - 2008 در حقیقت، اگر دانشجویان اعتقاد پیدا کنند که تلاش و صلاحیت فردی، هیچ اهمیتی ندارند و موفقیت نه از طریق درستکاری، بلکه از طریق تبعیض و رشوه خواری به دست می آید، اساس جامعه فروخواهد ریخت"
همچنین از نظر تعدادی از متفکران در فعالیت های آموزشی که نیازمند یک محیط سالم برای آموزش، یادگیری و تحقیق می باشد، فساد مانع توسعه علمی است. در واقع فساد تهدیدی بی سابقه برای آموزش عالی جهان محسوب می شود. - التباخ 2005 ؛ هالک و پوشن 2007 به نقل از . - Rena, 2012 این تهدید هم به دلیل رو به گسترش بودن فساد در آموزش عالی است و هم به دلیل پیچیدگی، چندلایه گی آن است که در صور مختلفی بروز و ظهور می یابد، در این مقاله تلاش خواهد شد صور مختلف فساد دانشگاهی در چارچوب های معناداری دسته بندی و مورد بحث قرار گیرد.
طرح مسئله
فساد در تمام عرصه های حیات بشری به درجات مختلف، تاثیر مخرب دارد. صاحبنظرانی مانند تانزی - Tanzi 1997 - بر این عقیدهاند که فساد به علت تاثیر چشمگیری که بر فرایند تخصیص منابع دارد، بر تولید و مصرف اثرگذار است. پژوهشهای اخیر در زمینه اقتصاد سنجی، وجود نوعی همبستگی منفی بین سطوح بالای فساد و رشد اقتصادی را نشان میدهد. مطالعات موردی در کشورهای جهان نشان میدهد که رشوه و رشوهخواری میتوانند هزینهها را افزایش و کیفیت پروژههای عمومی را کاهش دهند و از این طریق ریسک و هزینه بزرگی بر جامعه تحمیل کنند
به باور بسیاری از محققین، فساد اکنون یک مسئله اجتماعی جهانی به شمار میرود، زیرا افزون بر آنکه از منظر نخبگان علمی چنین نگاهی به آن میشود، از نظر مردم عادی در سراسر دنیا نیز چنین تلقیای از آن وجود دارد. پژوهشهای انجام شده توسط سازمان شفافیت بین الملل در سال 2007 بین 60 کشور نشان میدهد مردم جهان فساد را یک مسئله و مشکل بزرگ میدانند که بهطور گستردهای زندگی آنان را تحت تاثیر قرار داده است
آمار، اطلاعات و نتایج یافتههای تحقیقات و نظر سنجیهای ملی و بهویژه بینالمللی از جمله سازمان TI، UNODC، و بانک جهانی حاکی از آن است که کشور ایران همانند بسیاری از کشورهای اسلامی بهرغم داشتن آموزهها و تعالیم اسلامی، ارزشی و اخلاقی در زمینه ی مقابله با فساد از رتبه و جایگاه مناسبی برخوردار نیست. اطلاعات مندرج در نگاره شماره - - 1 نتایج بررسی سازمان شفافیت بین الملل درباره ی ایران را از سال 2003 تا 2016 نمایش می دهد. نتایج این بررسی ها با در نظر گرفتن تمام جوانب و احتیاطهای ممکن، از نظر سیاسی، فرهنگی و علمی به ویژه از بعد روششناسی به کار گرفته شده و ... به نظر عاری از واقعیت نباشد
