بخشی از مقاله
چکیده
شناسایی و معرفی تنوع گونه های گیاهی یک منططقه به عنوان بستر تحقیقات زیست محیطی با هدف حفظ گنجینه ژنی و امکان استفاده اصولی از آنها اهمیت ویژه ای دارد. هدف از اجرای این تحقیق گردآوری گیاهان دارویی منطقه جهمان در استان چهارمحال و بختیاری واقع در محدوده زاگرس مرکزی و شناسایی و تکمیل اطلاعات علمی در زمینه گیاهان دارویی این منطقه بود.
به این منظور با مراجعه به منطقه نسبت به جمعآوری گیاهان دارویی موجود و گیاهان مورد مصرف افراد محلی اقدام شد و ضمن تهیه نمونه هرباریومی از نمونههای جمعآوری شده، موارد مصرف آنها ثبت گردید. نتیجه این پژوهش گردآوری و شناسایی 149 گونه گیاهی، 116 جنس، 41 تیره که از این تعداد 59 گونه گیاه دارویی بود. بیشترین گونه های دارویی موجود در منطقه به ترتیب متعلق به تیرههای Asteraceae با 8 گونه و Lamiaceae و و Brassicaceae هر کدام با 7 گونه بود.
.1 مقدمه
وجود 11 اقلیم از 13 اقلیم شناخته شده و جهان، برخورداری از 300 روز آفتابی در سال و اختلاف دمای 40 تا 50 درجه سانتی گرادی میان گرمترین و سردترین نقطه در کشور شرایط مساعدی را برای کشور پهناور ایران به لحاظ بهرهمندی از یک شرایط اکولوژیکی منحصر به فرد فراهم کرده است، این شرایط زمینه رشد و نمو گیاهان وحشی و دارویی را در کشور مساعد کرده است .[1]
وجود فلور متنوع گیاهی در حدود 8000 گونه گیاهی و پیشینه درخشان کشور در زمینه گیاهان دارویی و داروی گیاهی که در آثار به جا مانده از دانشمندان ایرانی مانند بوعلی سینا، رازی، فارابی و جرجانی موجود است ضرورت معرفی علمی گیاهان دارویی کشور را آشکار می کند. براساس گزارش سفیدکن - 1387 - حدود 66 هزار هکتار از اراضی کشور به کشت گیاهان دارویی اختصاص دارد و بیشترین اقلام صادراتی گیاهان دارویی، از عرصههای منابع طبیعی جمعآوری میشوند، شناسایی و کشت و اهلی کردن گونههای مهم در جهت کاهش فشار به منابع طبیعی و حفاظت از منابع ژنتیکی، اقدامی اصولی است .[2]
شناخت گیاهان دارویی در عرصههای منابع طبیعی هر منطقه یکی از گامهای بنیادی در زمینه توسعه پایدار گیاهان دارویی بوده و میتواند پایهای مهم را در اختیار محققان گرایشهای مختلف این حوضه تحقیقاتی و کاربردی قرار دهد. در صورتی که کار شناسایی، همراه با گرفتن اطلاعات از مردم و دانش بومی آن منطقه صورت گیرد، می توان گونههای جدیدی را به فهرست گیاهان دارویی اضافه کرد .[3] با توجه به اهمیت شناخت وضعیت موجود گیاهان دارویی، مطالعه پوشش گیاهی منطقه جهمان با هدف معرفی فهرست گیاهان دارویی این منطقه انجام گرفت.
.2 مواد و روشها
.1-2 معرفی منطقه مورد مطالعه
منطقه جهمان با مساحت 2900 هکتار در استان چهارمحال و بختیاری در شهرستان کیار قرار گرفته است. نزدیکترین شهرستان به این منطقه شهرستان بروجن و اردل می باشد و همچنین فاصله شهر شلمزار 47 کیلومتری از شهرکرد واقع شده است. منطقه مورد نظر بین طول جغرافیایی 50 درجه و27 دقیقه و12 ثانیه تا 50 درجه و 43 دقیقه و 35 ثانیه و عرض جغرافیایی 32 درجه و 32 دقیقه و 12 ثانیه تا 32 درجه و 40 دقیقه و 8 ثانیه قرار گرفته است. ارتفاع متوسط منطقه از سطح آزاد دریا 2583 متر است.
.2-2 روش کار
مطالعه فلور منطقه به روش پیمایش صحرایی انجام شد. در این روش با مراجعه مستقیم به نواحی مختلف منطقه مورد بررسی جمع آوری نمونههای گیاهی صورت گرفت. جمعآوری نمونهها در بهار 1398 انجام شد و در این فاصله زمانی، با مراجعه مکرر به منطقه، نسبت به جمعآوری گیاهان اقدام گردید. آن دسته از گونه هایی که شناسایی آنها در عرصه مقدور نبود، پس از جمعآوری، پرس و خشکشدن به هرباریوم دانشگاه شهرکرد منتقل شدند. همچنین با توجه به سایر منابع موجود[4] و [5]، خواص دارویی گیاهان مورد بررسی قرار گرفت. لازم به ذکر است که اختصار اسامی مولفان تاکسونها با سایت - IPNI - International Plant Name Index به آدرس اینترنتی www.ipni.org تطبیق و یکسانسازی شد.
.3 نتایج و بحث
فلور منطقه مورد مطالعه نشان داد که در این منطقه 41 تیره، 116 جنس و 149 گونه گیاهی وجود دارد. از این تعداد 50 گونه دارویی بوده است. علاوه بر جستجوهای محلی سوال از کارشناسان خبره و عطاریهای شهرکرد، بررسی مقالات و متون علمی با تاکید بر اثرات بالینی گیاهان دارویی شناسایی شده به شکل جامع صورت گرفت و از بین گونههای گیاهی شناسایی شده در منطقه انواع دارویی آنها استخراج گردید که نتایج حاصل از آن در جدول 1 آمده است. در این جدول اطلاعاتی از قبیل نام علمی، نام فارسی، موارد استفاده، قسمت مورد استفاده و خواص درمانی ذکر شده است.
نتایج نشان داد که بیشترین گونههای دارویی موجود در منطقه به ترتیب متعلق به تیرههای Asteraceae با 8 گونه و Lamiaceae و و Brassicaceae هر کدام با 7 گونه بود. بررسیهای انجام شده بر روی گیاهان منطقه مورد مطالعه نشان داد که از بین 149 گونه شناسایی شده، 50 گونه دارویی وجود دارد بنابراین باتوجه به اینکه حدود 33/5 درصد گیاهان دارویی منطقه جهمان به صورت خودرو در مراتع، یا حاشیه مزارع و باغات رویش دارند، توصیه میشود متولیان عرصههای منابع طبیعی، ضمن حفظ این ذخایر ارزشمند، آگاهی لازم را به همه مردم در زمینه عدم برداشت مستقیم گیاهان دارویی از عرصههای منابع طبیعی به ویژه در مورد گیاهان در معرض خطر ارایه دهند.
با توجه به تعدادنسبتاً فراوان گیاه دارویی، این منطقه دارای استعداد مناسبی در جهت تولید گیاهان دارویی و مواد موثر آنها میباشد. با شناسایی و معرفی گونههای دارویی، ضمن اینکه ترویج استفاده از آنها گسترش مییابد، سرمایهگذاری در زمینه استخراج مواد موثر آنها و تبدیل آنها به فرآوردههای دارویی باعث ایجاد فرصتهای شغلی و جلوگیری از خروج ارز، از کشور خواهد شد. نکته قابل توجه در این زمینه اتخاذ تدابیر لازم جهت جلوگیری از برداشت بیرویه گیاهان از زیستگاههای طبیعی آنها میباشد و برای ممانعت از انقراض گونههای گیاهی و دارویی لازم است ضمن حفاظت از رویشگاههای طبیعی، به جای برداشت از آنها گونههای مورد نظر کشت و پرورش یابند.
