بخشی از مقاله
بررسی کمیت هاي کیفی آب شهرستان بیرجند در محیط GIS
چکیده:
بررسی کیفیت میکروبی و اطمینان از مقبولیت بهداشتی آب آشامیدنی براي مصرفکنندگان امري حائز اهمیـت اسـت. نقشههاي کیفیت آب آشامیدنی براي 28 منبع(چاه) روستاهاي شهرستان بیرجنـد بـراي شـاخصهـاي کلسـیم، کلـرور، فلوئور، آهن، پتاسیم، منیزیم، نیتریت، نیترات، سولفات و سختی با استفاده از نرم افـزار Arc View GIS 3.3 و نتـایج آزمونهاي فیزیکی- شیمیایی مربوط به سال 85 تهیه شد. اطلاعات مکانی منابع نیز توسط دسـتگاه GPS تعیـین شـد. براي طبقه بندي کیفیت آب از استانداردهاي کیفیت آب آشامیدنی وزارت نیرو استفاده شد. با توجه به نقشهها و خطوط همتراز موجود روند تغییرات کیفی منابع آب قابل مشاهده است.
کلید واژه: کیفیت آب، بیرجند، GIS
مقدمه
دسترسی به آب آشامیدنی سالم از نیازهاي اساسی هر جامعه به شمار میرود. افزایش جمعیت، گسترش شهرها و صنایع و ... باعث آلودگی محیط زیست به خصوص منابع تامین کننده آب آشامیدنی شـده اسـت. تـامین آب آشامیدنی که نه فقط سالم بوده، بلکه از نقطه نظر ظاهري، طعم و بو گـوارا باشـد، از اولویـت بـالایی برخـوردار است. در این باره، تامین آبی که رضایت بخش نباشد، اطمینان مصرفکنندگان را کـاهش مـیدهـد ومنجـر بـه شکایات مصرفکنندگان و احتمالاً استفاده از منابعی میشود که کمتر سالم میباشند. همچنین ایـن امـر مـی - تواند باعث استفاده از آبهاي عرضه شده در بطري که گران بوده و نیز وسایل تصفیه آب خانگی کـه بعضـی از آنها اثرات زیان بخشی بر کیفیت آب دارد، شود.
طبقه بندي آب از نظر شرب
آب آشامیدنی باید فاقد رنگ، بو و طعم بوده و به لحاظ عناصر و مواد شیمیایی موجود در آن در محدوده مجـاز که توسط سازمانهاي بهداشتی تعیین شده است باشد. از نظر اسیدیته PH درآب شـرب نبایـد از 6/5 یـا 9/2 بیشتر باشد، محدوده 7 تا8/5 براي آب شرب مطلوب است. حـداکثر مطلـوب و حـداکثر مجـاز عناصـر و مـواد شیمیایی موجود در آب شرب در جدول 1 آمده است.
جدول- 1 استانداردهاي مواد شیمیایی مجلول در آب آشامیدنی
آب عبارت است از مجموع املاح کلسیم و منیزیم موجود در آن که قسمت اعظم سـختی را تشـکیل مـیدهـد. آبهاي سخت به دلیل رسوب صابون براي مقاصد شستشو نامطلوب بوده، و میتوانـد سـبب کـاهش عمـر الیـاف گردد. علاوه بر آن آبهاي سخت براي تولید یخ، نوشابههاي غیرالکلی، صنایع نساجی و شستشو البسـه و ظـروف نیز مطلوب نمیباشند. شیوع بیماريهاي قلب و عروق در جوامعی که از آبهاي آشامیدنی سـبک اسـتفاده مـی - کنند، نسبت به جوامعی که آب سخت مصرف میکنند بیشتر میباشد. علت این امر را کمبـود غلظـت منیـزیم میدانند ولی غلظت کرم و بالا بودن مقادیر مس را نیز در این امر دخیل میدانند.
سولفات
سولفاتهاي آب ممکن است به صورت سولفاتهاي سـدیم، پتاسـیم و منیـزیم و کلسـیم باشـد. سـولفاتهـاي منیزیم و کلسیم در سختی آب دخالت دارند. سولفات منیزیم در افـراد عـادي بـا غلظـت بـیش 1000 Mg/l، حالت مسهلی ایجاد کرده و در غلظت کمتر از این مقدار بی خطر میباشد. در مناطقی که ساکنین آنها ناچار به مصرف آب با غلظتهاي بالاي سولفات هستند و هیچگونه منبع آب دیگري در دسترس ندارند به غلظت بـالاي سولفات عادت میکنند و مسئلهاي براي آنها پیش نمیآید.
نیترات و نیتریت
ازت در آب ممکن است به صورت نیترات، نیتریت و آمونیاك آزاد و ملحی و ازت مواد آلی وجـود داشـته باشـد نوشیدن آبهاي حاوي مقدار زیاد نیترات در نوزادان کمتر از6 ماه که با شیر خشک تغذیه شدهاند سـبب بـروز علائمی همچون کوتاه شدن زمان تنفس و سندروم بچهي آبی میباشد.
فلوئور
فلوئور در طبیعت به مقدار جزئی در خاك و آب وجود دارد. فلوئور به عنوان یـک عنصـر جزئـی از طریـق آب و خوردن سبزیجات و برخی گیاهان از خارج وارد بدن انسان می شود. فلوئور براساس مطالعات گسـترده و انجـام شده، درکشورهاي مختلف به عنوان حفاظت کننده دندان از پوسیدگی معرفی شـده اسـت و غلظـت آن در آب مشروب، بایستی بین 0/7 تا 1/2 میلی گرم در لیتر بر حسب درجه حرارت باشد.
مواد و روشها
در مرحله اول این تحقیق به جمع آوري اطلاعات شامل اطلاعـات مکـانی و اطلاعـات توصـیفی پرداختـه شـد . اطلاعات مکانی براي تعیین محل چاهها و جانمایی آن روي نقشههـا لازم اسـت. مختصـات جغرافیـایی چـاههـا توسط دستگاه GPS با دقت 10 متر تعیین شد. اطلاعات توصیفی با تجزیه کامـل آب 28 منبـع (چـاه) آب شرب روستاهاي شهر بیرجند شامل اکبراباد، امیراباد، اوجان، بجـد، بـزقنج، بصـیران، بلنجـاب، چـاچ، چهکنـد، چهکندروشناوند، خور، ساقی، سرچاه شور، شوشود، عشق اباد، فدشک، قصبه، کوچ، گازار، گل، گـوگچین، گیـو، ماژان، ماهوك، مولید، مهموئی، نقنج و نوغاب افضل اباد در سال 85 و بر اساس روشهاي استاندارد انجـام شـد. در مرحله بعد براي ترسیم نقشههاي کیفی آب از نرم افزار ArcViwe استفاده شد. جـداول اطلاعـاتی مربـوط به عناصر و کلیه دادههاي مکانی و توصیفی مربوط به روسـتاها بـه نـرم افـزار معرفـی گردیـد. شـک لهـاي1 تـا 10نقشههاي کیفی آب آشامیدنی براي شاخصهاي کلسیم، کلـرور، فلوئـور، آهـن، پتاسـیم، منیـز یم، نیتریـت، نیترات، سولفات و سختی را نشان میدهند. موقعیـت بعضـی از روسـتاها روي نقشـههـا مشـخص شـده اسـت. همچنین خطوط هم تراز مربوط به میزان هر یک از عناصر نیز در نقشهها ترسیم شد.
شکل-1 نقشه کیفی کلرور در آب آشامیدنی شکل-2 نقشه کیفی کلسیم در آب آشامیدنی
