بخشی از مقاله
بررسی صفات مورفومتریک چلچله در شهرستان دزفول در دو فصل زمستان1391و بهار 1392
چکیده
اندازه گیری صفات مورفومتریک پرندگان گامی اساسی دردانش پرنده شناسی و توجه به ویژگی های پرندگان است.کیفیت زیستگاه از عوامل موثر بر ویژگی های ظاهری پرندگان در مناطق مختلف می باشد . به همین منظور صفات مورفومتریک در چلچله نابالغ Hirundo rustica در دو فصل زمستان و بهار ،درشهرستان دزفول مورد اندازه گیری قرار گرفت و که میانگین وزن بدن جوجه ها در هنگام پرواز g16/5 ±1/5، طول بدن(cm)9/5±1/5، طول بال(cm)7/5±0/7،طول دم(cm)1/5±0/53 ،طول منقار(mm)3/1±0/7،وطول انگشت 1/1±0/2 به دست آمد .همچنین وزن تخمg 1/2±0/8 تخمین زده شد. نتایج حاصل از اندازه گیری جوجه ها نشان داد که میانگین طول بدن نسبت به دیگر بخش های بدن بیش تر و میانگین طول انگشت کم تر می باشد . مقایسه اندازه گیریهای صفات مورد مشاهده نشان داد نابالغین نروماده در تمام صفات مورفومتریک شباهت دارند.
کلمات کلیدی:صفات مورفومتریک،چلچله،کیفیت زیستگاه،دزفول
.1مقدمه
پرندگان به عنوان گونه های غالب جانوری در بسیاری از فضاهای سبز ،شاخص مهمی درشناسایی کیفیت زیستگاه بشمار آمده و از عناصر اغلب اکوسیستم های جهان میباشند.از این جهت ،وجود پرندگان به عنوان یک عامل متعادل کننده در یک اکوسیستم با ارزش های مختلف ،موجب شد که این گروه از موجودات در محیط مورد توجه قرار گیرند. .[4]تابه امروزنسبت به ثبت صفات ظاهری پرندگان توجه کمی شده است. این صفات به وضوح متاثرازشرایط زیستگاه از قبیل تغذیه وتغییرات اقلیمی می باشد.[10] قدیمی ترین اندازه گیری ها به ثبت اطلاعات از موزه های علوم طبیعی اشاره دارد. این در حالی است که با اطلاع ازصفات مورفولوژیک پرندگان ،می توان به مقایسه این صفات در مناطق جغرافیایی مختلف پرداخت. اختلاف بیومتریک در پرندگان متعلق به یک گونه در مناطق جغرافیایی مختلف ثبت شده است .اندازه گیری حجم توده بدن نیز یکی از صفات مورد استفاده در تجزیه و تحلیل های بیومتریک می باشد وتغییرات اندازه را در فصل های مختلف نشان می دهد. تا به امروز نسبت به ثبت صفات ظاهری چلچله توجه کمی شده است . اطلاع از صفات مورفومتریک پرندگان در هر منطقه ،و مقایسه آنها با محیط های دیگر ،به مدیران جهت برنامه ریزی بهتر کمک می کند. این تحقیق با هدف بررسی صفات مورفومتریک چلچله نابالغ در شهرستان دزفول در دو فصل زمستان 1391و بهار1392انجام گرفته است.
.2پیشینه تحقیق
خیلی از این اندازه گیری ها در موزه های علوم طبیعی کشورهای مختلف انجام شد و اختلاف اندازه در گونه های یکسان در مناطق مختلف مشاهده شد واین ناشی از عرض های جغرافیاهی مختلف است.[6] ، .[12]مطالعه برروی چلچله و ویژگی های مورفومتریک آن در برخی از
1
مناطق ایران و جهان صورت گرفته است .ازجمله این مطالعات می توان به مطالعه رفتارهای تولید مثلی این پرنده [13] [11]ورقابت درون گونه ای آن در شمال آمریکا [10] ورفتارهای تولید مثلی آن در اوراسیا اشاره کرد.[7]
.3مواد و روش ها
شهرستان دزفول با مساحت حدود 8759 کیلومتر مربع با موقعیت جغرافیایی 32 درجه و 24 دقیقه عرض شمالی و 48 درجه و 24 دقیقه طول شرقی گرینویچ واقع دراستان خوزستان،جنوب غربی ایران دارد .شکل . (1) ارتفاع آن از سطح دریا 143 متر می باشد . شهرستان دزفول دارای آب وهوایی گرم وخشک میباشد.درزمستان سرما تاپنج درجه سانتی گراد کاهش و در تابستان تاپنجاه و دو درجه افزایش می یابد.ومیانگین بارش سالانه 367/2 میلیمترمیباشد.پس از بررسی های مقدماتی و و مشورت با مسئولین محیط زیست و بازدید های اولیه سه ایستگاه مطالعاتی واقع در گاومیش آباد،مناطق مسکونی قلعه تا رودبند و منطقه احرار مشخص شد، محدوده های مشخص شده زیستگاه های مهمی برای چلچله میباشند .و سطح زیستگاه قابل دسترس گونه به حدی است انتظار می رود بتواند برخی از نیازهای زیستگاهی گونه مورد نظر را تامین کند . موقعیت جغرایایی و مشخصات کامل ایستگاه ها به صورت زیر می باشد.شکل((1جدول(.(1
جدول شماره(:(1موقعیت ایستگاه های مورد مطالعه در شهرستان دزفول
منطقه مورد مطالعه شماره مساحت موقعیت جغرافیایی درختان غالب
ایستگاه کل(مترمربع)
مناطق مسکونی قلعه تا 1 810000 23´29" 48° 24´ 1" N32° E سپستان تبریزی، اکالیپتوس، برهان،برگ
رودبند
گاومیش آباد 2 210000 35" 22´ 48° 22´ 2" N32° E اکالیپتوس، برهان،پده،کهور
منطقه احرار 3 40000 85" 23´ E 48° 23´ 20 "N32° اکالیپتوس،نارنج،ناترک،پده
شکل(:(1موقعیت شهرستان دزفول و ایستگاه های مورد بررسی
2
به منظور بررسی صفات مورفومتریک چلچله، حضور در مناطق از روزهای اول شروع آشیانه سازی با بازدیدهای میدانی بررسی آشیانه های فعال چلچله در شهرستان دزفول در زمستان 91 و بهار 92 در ایستگاه های سه گانه انجام گرفت . در شهرستان دزفول در اوایل بهمن آشیانه سازی یا آشیانه های سال های قبل را بازسازی می کنند ودر اواخر بهمن تا اوایل اسفند شروع به تخم گذاری می کنند.
پس از آغاز تخم گذاری در آشیانه های علامت گذاری شده ، برخی از پارامترهای مربوط به تخم از قبیل قطربزرگ تخم (طول تخم) و قطر کوچک تخم ( عرض تخم ) توسط کولیس و وزن تخم با کمک ترازوی دیجیتال اندازه گیری گردید .بعد از تفریخ تخم ها ، وزن جوجه ها در مراحل زیر اندازه گیری گردید :
الف) جوجه های متولد شده .
ب) :Nestling دوره ای که بدن لخت بوده و تا رشد نیمی از پرها ادامه می یابد . ( جوجه های کمتر از 7 روزه)
ج) : Post-nestling دوره ای که بدن کاملا پوشیده از پر بوده و جوجه قادر به پرواز نیست ولی می تواند حرکت نمایدو خود را به دهانه فوقانی آشیانه برساند. (جوجه های 7-14روزه) د) سن پرواز : دوره ای که جوجه پرواز نموده و آشیانه را ترک می کند . (روز (14 >
جهت تعیین همبستگی وزن جوجه های چلچله در مراحل مختلف از آزمون همبستگی پیرسون استفاده گردید. جهت ترسیم نمودارها و جداول از نرمافزارExcel 2007 و Word 7002و Spss استفاده گردید. جهت ترسیم نقشه مناطق و تعیین موقعیت جغرافیایی مناطق مورد مطالعه از نرمافزارArc- GIS 00و Google earth استفاده شد.و از ابزاری مانند دوربین عکاسیcanon ، sx720 Hs،دوربین جشمی زایس 10 50، کولیس با دقت 0,02 میلی متر، ترازوی دیجیتال با دقت 0,01 گرم، متر نواری و فلزی ونردبان استفاده شد .
.4 نتایج
بعد از بررسی آشیانه های مشخص شده در ایستگاه های سه گانه ،ویژگی های ظاهری تخم های مشاهده شده ثبت شد .فراوانی تخم در آشیانه ها یکنواخت بوده است اما وزن تخم چلچله ها تا حدودی متفاوت است . وزن تخم1/1±0/1تخمین زده شد. جهت تعیین همبستگی وزن جوجه های چلچله در مراحل مختلف از آزمون همبستگی پیرسون استفاده گردید.
چلچله ها بیشتر وقتها پس از به پرواز درآمدن جوجهها یک بار دیگر تخم گذاری میکنند. مادهها 2 تا 7 تخم سفید رنگ با خالهای قرمز متمایل به قهوهای رنگ میگذارند. اندازه تخم 14 در 20 میلیمتر است. .[9] طبق اطلاعات موجود در جدول دو تعداد تخم های موجود در آشیانه ها تقریبا یکسان است ولی وزن آنها تا حدودی متغیر است.جدول شماره((2
جدول شماره :(2)مشخصات تخم چلچله در آشیانه های مشاهده شده در ایستگاه های مطالعاتی در شهرستان دزفول
