بخشی از مقاله
بررسی مزایا ومعایب الحاق روستای دهلکوه به شهر بیرجند( با تاکید بر مسائل محیط زیستی)
چکیده
از جمله پیامد های عمده شهرنشینی، گسترش فضایی شهرها و ادغام روستاها و اراضی پیرامون شان در آنهاست. این پدیده در بردارنده آثار متعددی برای روستاهای ادغامی و شهرهاست.گسترش فیزیکی شهر و همچنین جذب جمعیت مهاجر به روستاهای حاشیه شهر و توسعه فیزیکی روستاها به سوی شهر به مرور زمینه الحاق و سپس ادغام روستاها را در شهر فراهم ساخته است. در این پدیده روستا تحت تاثیر اثرات زیادی از جانب شهر قرار می گیرد و به عنوان یک منبع غنی محیط طبیعی و دست نخورده به تدریج ماهیت خود را از دست می دهد و به موازات آن مدیریت شهری نیز با چالش های جدیدی روبرو خواهد شد. در این تحقیق ابتدا با بررسی کتابها ،اسناد ومقالات داخلی وخارجی به تبیین سیاست های توسعه منطقه ای در جهان وایران پرداخته وسپس با توجه به رویکردهای توسعه منطقه ای واهداف با روش توصیفی تحلیلی به بررسی و آثار محیط زیستی ومزایا ومعایب الحاق روستای دهلکوه به شهرستان بیرجند پرداخته شده است. گسترش شهرستان بیرجند وبه عبارتی کاهش تراکم در عین حال که باعث سست شدن پیوندهای اجتماعی می گردد، با افزایش سطح، فاصله دسترسی ها نیز زیاد می شود وانرژی بیشتری برای جابه جایی به مصرف می رسد.همچنین با کاهش آستانه جمعیت مورد نیاز خدمات ،توجیه اقتصادی زیر ساختهای شهری از دست می رود وهزینه خدمات شهری نیز افزایش می یابد.
واژه های کلیدی:
شهرنشینی،الحاق،آثارمحیط زیستی،بیرجند.
مقدمه
روستا اولین شکل از حیات جمعی انسان در یک عرصه طبیعی است که از ویژگی های طبیعی ،اقتصادی ،اجتماعی - فرهنگی ،تـاریخی و کالبدی خاصی برخوردار است. نقش وجایگاه روستاها در فرایند های توسـعه اقتصـادی واجتمـاعی وسیاسـی در مقیـاس محلـی ،منطقـه ای،ملی ،بین المللی وپیامدهای توسعه نیافتگی مناطق روستایی چون فقر،نابرابری فزاینده،رشد سریع جمعیت،بیکاری و... موجـب توجـه جدی به توسعه روستایی وتقدم آن برتوسعه شهری گردیده است.در سالهای اخیر توجه به برنامه ریزی کالبدی سکونتگاه های روستایی به منظور یافتن مطلوب ترین وضعیت سازگاری بین فضا وجامعه در دستور کار سازمانها ونهادهای توسعه روستایی قرار گرفته است.تجربیات بسیاری از کشورهای توسعه یافته ودر حال توسعه جهان نشان میدهد که برنامه ریزی توسعه کالبدی مناطق روستایی عمـدتا بـا رویکـرد سرزمینی ودر بستر توسعه پایدار به انجام می رسدوپیوند ابعاد پایداری در برنامه ریزی توسعه پایدار مناطق روستایی یک مسئله مهم است از انجا که محیط کالبدی با در نظر گرفتن رویکردهای محیط گرایی ،حفاظت گرایی وجامعه گرایی امری حیاتی است. (2)
.در فرآیندهای توسعه کالبدی به نظر می رسد که مولفه ها وسازنده های اصلی توسعه کالبدی سکونتگاه های روسـتایی در بسـتر توسـعه پایدار به طور مستقیم وغیر مستقیم از عوامل اقتصادی ،اجتماعی ،محیطی متاثر شده است بدین ترتیب متناسب بـا ابعـاد توسـعه پایـدار روستایی،شاخص های توسعه کالبدی سکونتگاه های روستایی در سه بعـد محیطـی -کالبدی،اقتصـادی -کالبـدی واجتمـاعی -کالبـدی سازمان یابی شده اند.توسعه روستایی راهبردی است که به منظور بهبودکیفیت زندگی از بعد اقتصادی واجتماعی ،کاهش سـطح بیکـاری ،توسعه امکانات وتسهیلات ،دگرگونی در اقتصاد کشاورزی وتامین نیازهای اساسی افراد (رفع فقر)در مناطق روستایی تعریف شده است به عبارتی توسعه روستایی توسعه ای برای ایجاد زندگی پایدار از طریق تامین حداقل نیازهای لازم (خوراک ،پوشاک،مسکن)پایداری محـیط زیست وبه دست آوردن درآمد ،اشتغال)است. (2) سکونتگاه های انسانی همواره در معرض تحولات اقتصادی ،اجتماعی-فرهنگی وکالبدی قرار دارند.در سکونتگاه های روسـتایی بـه دلیـل
ویژگی های خاص خود(خردی،رابطه تنگاتنگ با طبیعت ،تاثیر پذیری از روستاهای پیرامون شـهرها وماننـد ان)تحـولات نمـود بیشـتری داشته ودر زمینه های متعددی می توان این تحولات را مشاهده کرداز جمله : تحول ودگرگـونی در فعالیـت هـا ،ویژگـی هـای اجتمـاعی واقتصادی وکالبدی ،افزایش یا کاهش کارکردها ،تخلیه جمعیت،افزایش جمعیت ،تبدیل به شهر یا ادغام در شهر در شهرهای ایران به علت نبود برنام ریزی دقیق وکارآمد در زمینه کاربری زمین ودر نتیجـه عـدم بهـره گیـری متناسـب از ظرفیـت هـا
واستعدادهای موجود در شهر وعدم رعایت صحیح الگوی استقرار جمعیت ،شاهد گسترش بی حد ومرزافقی شهرودر نهایت به وجود آمدن مشکلات زیست محیطی هستیم.
توسعه فضایی شهری در ایران در طی چند دهه اخیر به طور عمده به سه شکل رشد سریع شهرها به نواحی پیرامونی وروستاهای اطـراف به صورت ادغام روستا در شهر،رشد شهرها در ارتفاع وایجاد شهرهای جدید بوده است((5 گسترش فیزیکی شهرها وروستاها به سوی یکدیگر سبب الحاق وادغام سکونتگاه های کوچکتر (روستا) در سکونتگاه های بزرگتـر (شـهر)
میشود.سیاست الحاق روستاها به شهر با اهداف خاصی همچون .1دستیابی شـهر بـه فضـای بیشـتر .2ایجـاد پیونـد میـان شـهر وروسـتا .3افزایش امکانات در سکونتگاه های ادغامی به اجرا در می آید((1 براین اساس بررسی آثار وپیامدهای ادغام روستاها در شهر ها به عنوان یکی از فرآیندهای اساسی تحول سـکونتگاه هـا از اهمیـت زیـادی
برخوردار استدر این تحقیق برمبنای دستیابی به توسعه پایدار شهری به بیان آثار وپیامدهای الحاق روستای دهلکـوه بـه شهرسـتان مـی پردازد تا زمینه لازم برای اصلاح فرآیند الحاق وتقویت آثار وپیامدهای مثبت وکاهش آثار منفی فراهم شود کـه از جملـه عوامـل مـوثر در الحاق روستای دهلکوه گسترش فیزیکی شهر از یک سو وجذب جمعیت مهاجر به روستا ی دهلکوه وتوسعه روستا به سوی شهر، فاصله
کم روستا به شهرستان بیرجند( حدودا 2 کیلومتر)،دسترسـی آسـان روسـتاییان بـه شـهر .گسـترش ارتباطات،موقعیـت روسـتا، سیاسـت دولت،توسعه فیزیکی شهرستان بیرجند،افزایش زیرساختهای دهل کوه نسبت به سایر روستاها می باشند.
گلی در سال 1383 در رساله خود تحت عنوان "تحلیل فرایند گذار از روستا به شهر وطراحی مدلی برای شناسـایی روسـتاهای در حـال گذار در ایران" وشهرام امیردر مقاله ای تحت عنوان "روند تبدیل روستا به شهر وپیامدهای آن در شهستان تالش " به روند تبدیل روسـتا به شهرپرداخته اند.وهمچنین فیروزنیا وهمکارن به بررسی تاثیرات ادغام هفت روستا در شهر کاشان پرداخته اند.بدری در سـال 1380 در رساله خود به نام ارزیابی پایداری راهبرد اسکان مجدد روستایی نمونه موردی : مجموعه ادغامی آب بر به مطالعه آثار جابـه جـایی وادغـام واسکان مجدد مردم دو روستای تخریب شده بالکور وجمال آباد در روستای اب بر پرداخته است براین اساس بررسی آثار وپیامدهای ادغام روستاها در شهرها از اهمیت زیادی برخوردار بوده ودر این مقاله برمبنای دسـتیابی بـه توسـعه
پایدار شهری به بیان آثار وپیامدهای الحاق روستای دهلکوه به شهرستان می پردازد تا زمینه لازم برای اصلاح فرآیند الحاق وتقویـت آثـار وپیامدهای مثبت وکاهش آثار منفی فراهم شود
مواد و روش ها روش کار
در این تحقیق ابتدا با بررسی کتابها ،اسناد ومقالات داخلی وخارجی به تبیین سیاست های توسعه منطقه ای در جهان وایران پرداخته وسپس با توجه به رویکردهای توسعه منطقه ای واهداف با روش توصیفی تحلیلی به بررسی و آثار محیط زیستی ومزایا ومعایب الحاق روستای دهلکوه به شهرستان بیرجند پرداخته شده است.
شاخص های جهانی در توسعه کالبدی سکونتگاه های روستایی با تاکید بر توسعه پایدار برخلاف گذشته،توسعه روستایی مبتنی بر رویکرد کلی نگر وسیستمی است که در بردارنده ابعاد بنیادی ،شکل دهنده نظام توسعه
روستایی وهمپیوندی موزون میان انهاست.کمیسیون توسعه پایدار در سال 1996برای سنجش پایداری محلی در همایش اسکان دو،شاخص هایی را مطرح نموده که فلسفه وجودی خویش را بر5پرسش کلیدی زیر قرار داده است که عبارتند از:
.1کیفیت وسلامت محیط تا چه اندازه است؟
.2آیا مکان مورد مطالعه از خدمات حمل ونقل ،آموزش ،بهداشت ودیگر خدمات زیر بنایی بهره مند است؟ .3آیا مردم از محل زندگی وکار خود احساس رضایت می کنند؟
.4آیا جامعه از از نظر مسائل قومی ومذهبی همگن است؟
.5آیا مردم احساس می کنند که تصمیم گیران صدای آنها را می شنوند؟((2 این پرسشها به منزله راهنمایی برای برنامه ریزان جهت سنجش پایداری در ابعاد محلی پیشنهاد می گردد واندیشمندان توسعه در این
همایش به بررسی و نقد آنها پرداختند.از نطر صاحب نظران،اجتماع پایدار به اندازه کافی ،آینده نگر ،وبه اندازه کفایت انعطاف پذیر ونیز عقلایی در جهت حفظ منابع طبیعی ،اقتصادی واجتماعی است.در ژانویه سال 2000کمیسیون اروپا برای توسعه پایدار کشاورزی وروستایی شاخص هایی را ارائه دادکه این شاخصها پیشنهادی با رویکرد فضایی ودر ابعاد محیطی ،اقتصادی واجتماعی بوده که در هسته وکانون شاخصها تاکید برپایداری (ذخایر سرمایه ای )چون سرمایه های طبیعی ،انسانی ،انسان ساخت مورد توجه بوده است.در فرآیندهای توسعه کالبدی به نظر می رسد که مولفه ها وسازنده های اصلی توسعه کالبدی سکونتگاه های روستایی در بستر توسعه پایدار به طور مستقیم وغیر مستقیم از عوامل اقتصادی ،اجتماعی ،محیطی متاثر شده است بدین ترتیب متناسب با ابعاد توسعه پایدار روستایی،شاخص های توسعه کالبدی سکونتگاه های روستایی در سه بعد محیطی -کالبدی،اقتصادی -کالبدی واجتماعی -کالبدی سازمان یابی شده اند.توسعه روستایی راهبردی است که به منظور بهبودکیفیت زندگی از بعد اقتصادی واجتماعی ،کاهش سطح بیکاری ،توسعه امکانات وتسهیلات ،دگرگونی در اقتصاد کشاورزی وتامین نیازهای اساسی افراد (رفع فقر)در مناطق روستایی تعریف شده است به عبارتی توسعه روستایی توسعه ای برای ایجاد زندگی پایدار از طریق تامین حداقل نیازهای لازم (خوراک ،پوشاک،مسکن)پایداری محیط زیست وبه دست آوردن درآمد ،اشتغال)است. (2) مهمترین اهداف طرح بهسازی وتوسعه فیزیکی روستایی عبارتنداز :
-بهبود اوضاع فیزیکی ومحیط زیست روستاییان برای ارائه خدمات رفاهی وکاهش تفاوت بین شهر وروستا -زمینه سازی برای افزایش خدمات در مراکز روستایی
-زمینه سازی برای گسترش سرمایه گذاری تولیدی وتجاری -ایجاد شرایط مناسب محیطی برای استقرار نیروهای متخصص در زمینه های تولیدی وخدماتی در مناطق روستایی
بدین ترتیب بهسازی را میتوان شرایط مناسب وفراهم نمودن بستری برای زندگی سالم ومولددر روستا دانست که با تاکید بر اصلاح موجودیت فیزیکی روستابه منظور بهبود عملکرد سیستم روستا با در نظر گرفتن استعداد های محلی و منطقه در قالب سیاست ها و برنامه های دولتی به اجرا گذاشته می شود. (2) سیاست های توسعه منطقه ای موجود در برنامه ی پنجم توسعه
در برنامه پنجم توسعه وزارت مسکن و شهرسازی موظف است به منظور تحقـق توسـعه پایـدار در منـاطق شـهری و روسـتایی، تعـاملات اقتصادی، اجتماعی و کالبدی فی مابین شهرهای با جمعیت بیش از یکصد هزار نفر یا روستاهای واقـع در حـریم آنهـا را از طریـق تهیـه و اجرای طرحهای مجموعه شهری، جامع و تفصیلی شهری با رویکرد اولویت توسعه درونی شهرها، بهرهگیری از ظرفیتهای توسعه روستاهای مستعد، صیانت از اراضی کشاورزی و باغهای واقع در داخل و حاشیه شهرها و روستاها ساماندهی نماید.
منطقه مورد مطالعه استان خراسان جنوبی در شرق ایران واقع شده و مرکز آن، شهر بیرجند است.مساحت این استان 150 729 کیلومتر مربـع اسـت کـه از
نظر مساحت سومین استان ایران است. بر اساس سرشماری سال 1390، جمعیت آن برابر با 732 192 نفرمی باشد و از این نظر 28اُمین استان کشور است.
ارتفاع بیرجند(مرکز استان خراسان جنوبی) از سطح دریا 1480 متر، فاصله زمینی آن تا مشهد 486 کیلومتر و تا زاهدان 458 کیلومتر و فاصله آن تا تهران 1246 کیلومتر می باشد.
آب و هوای بیرجند، نیمه بیابانی بوده و دارای زمستانهای سرد و تابستانهای خشک و گرم است.
ارتفاعات بیرجند شامل رشته کوه باقران در جنوب، رشته کوه مومنآباد در شرق و کوه شکرآب در شمال واقع اسـت .دشـتها و زمینهـای هموار بیرجند در قسمت مرکزی و شمال شرق تا شهرستان و عمدتا در فاصله سلسله کوههای باقران و مومن آباد که به صـورت دو رشـته موازی از شمال غربی به جنوب شرقی شهرستان امتداد یافتهاند، قرار دارد. این دشتها از نظر کشاورزی، گلهداری و احداث راههای ارتباطی از اهمیت خاصی برخوردار هستند.
رشد وتوسعه شهر بیرجند تا اوایل قرن حاضر محسوس وقابل ذکر نبوده است در قرن حاضر نیز بیرجند مانند شهرهای دیگر نیـز دو دوره رشد سریع داشته است از سال 45دوره سریع رشد شهری آغاز شده ودر واقع بخش عمده افزایش جمعیت وتوسعه کالبدی شهربیرجند در یک بافت ناپیوسته شتاب زیادی پیدا کرده است این امر از ویژگیهای مهم شهرنشینی در ایران است جهت توسعه کالبدی شهر در ساخت قطاعی از دهه30 وبه ویژه دهه 40 قرن حاضرتاکنون اغلب به طرف جنوب ،جنوب شـرقی،جنوب غربـی صـورت گرفتـه اسـت. بـالاترین
