بخشی از مقاله
بررسی وضعیت کلرزنی منابع آب شرب در روستاهای شهرستان سبزوار
چکیده
کلر زنی صحیح منابع آب شرب ، یکی از مسائل مهم در بهداشت آب و پیشگیری از انتقال بیماریها است. لذا به منظور بررسی و بهینه سازی کلر زنی صحیح منابع آب روستاهای شهرستان سبزوار ، ۴۱ روستا به صورت نمونه بردای خوشه ای ، از ۷ بخش شهرستان انتخاب کردید و وضعیت کلر زنی آب در آنها ، مورد بررسی قرار گرفت . بدین منظور میزان آگاهی بهورزان از نحوه صحیح کلر زنی و کلر سنجی منحيح آبهای شرب ارزیابی شد و بعد یک دوره آموزشی کوتاه مدت در مورد موضوع فوق برگزار گردید . پس از آموزش ، میزان آگاهی آنان ارزشیابی شد. نتایج حاصله نشان داد که میزان کلر خواهی منابع آب شرب در ۲۳ روستا بین1.5 - ۱ میلی گرم در لیتر ، در ۱۲ روستا بین ۲ - 1.5 میلی گرم در لیتر ودر ۶ روستا بیش از ۲ میلی گرم در لیتر بوده است . در حال حاضر وضعیت کلرزنی منابع آب روستا مطلوب نبوده و در ۸۲ درصد موارد کلر سنجی ، مقدار کلر باقیمانده صفر و فقط در ۱۰ درصد موارد کلر باقی مانده مطلوب بوده است . علل عدم کلرزنی آب ، وجود مخازن هوایی ، عدم دسترسی مداوم به پر کلرین ، دوری مخازن از روستا و از همه مهمتر نداشتن اطلاعات کافی توسط بهورزان و میرابهای جهاد سازندگی بوده است . یکی دیگر از مشکلات مهم ، عدم تناسب حجم مخازن با جمعیت استفاده کننده و تخلیه سریع مخازن می باشد ، که کلر زنی دستی امکان پذیر نیست. هدف دیگر این پژوهش ، سنجش میزان اطلاعات مسئوولین کلر زنی و کلر سنجی توسط پرسشنامه و کلر زنی عملی آنها بود و نتایج نشان داد این افراد اطلاعات ناقصی در مورد کلر زنی آب داشتند و ۴۰ درصد افراد حتی قادر به محاسبه حجم مخزن نمی باشند و ۹۰ درصد آنها در مورد متغیر بودن کلر مورد نیاز آب ، اظهار بی اطلاعی میکنند . در ۷۸ درصد از موارد کلر زنی توسط این افراد، کلر باقیمانده نامطلوب بوده است پس از یک دوره آموزش کوتاه مدت فقط ، ۲۵ درصد از موارد کلر باقی مانده نامطلوب بود.
واژه ها کلیدی : آب شرب ، کلر زنی ، کلر سنجی چهارمین همایش کشوری بهداشت محیط
مقدمه
با ارتقاء دانش بشری و اطلاع از اینکه آب در صورت آلوده بودن ، دشمن حیات خواهد بود و بسیاری از بیماریهای واگیر دار توسط آب آلوده منتقل میشود ، لذا انسان به کیفیت آب مصرفی توجه خاصی دارد ، به طوری که امروزه برای هر نوع آب مصرفی ، استاندارد ویژه ای تعیین کرده است ، از طرفی منابع آلوده سازی آب ، متنوع می باشد و آلودگی منابع آب به حدی زیاد گردیده که محیط زیست ، قدرت مقابله با آنها را از دست داده است ( ۱ و ۲ و ۳) . یک از راه حلهای رفع این معضل در تامین آب شرب فاقد آلودگی ، تصفیه آب می باشد. از امور مهم در تصفیه آب که رفع آلودگی های میکروبی و بعضی از مواد شیمیایی نقش موثری دارد ، کلر زنی آب است کلر نسبت به سایر مواد ، کاربرد بیشتری دارد زیرا :
۱- از نظر اقتصادی مقرون به صرفه است
۲- دسترسی ، ساخت و کاربرد آن آسان است .
3- در آب از خود باقیمانده بر جای می گذارد و میزان آن بطور مداوم می توان کنترل نمود .
4-کلر در غلظت بکار رفته برای ارگانیزمهای بیماریزای آب ، دارای سمیت زیادی است ، ولی در این
غلظت برای انسان سمی نیست.| کلر مورد نیاز آبها متغير و بستگی به خصوصیات آب و درجه آلودگی آن دارد . ازدیاد بیش از حد کلر نیز مشکلات زیادی را برای مصرف کننده در پی دارد، لذا کلر زنی صحیح آب از اهمیت بسزایی برخوردار است (۴ و 5)
متاسفانه طی بازدیدهای مکرر که از منابع آب شرب روستاهای اطراف سبزوار بعمل آمد ، وضعیت نامطلوب کلر باقیمانده در آبهای شرب روستایی قابل توجه بود ، بطوری که کمتر مواردی به چشم می خورد که کلر باقیمانده آب شرب.، در حد مطلوب و متعادل باشد .
بهورزان و میرابهای جهاد سازندگی نیز اطلاعات اولیه را جهت اجرای صحیح کلر زنی یک منبع آب شرب نداشتند. بنابراین ، اجرای یک برنامه آموزشی در این مورد ، از اهمیت خاصی بر خوردار می باشد . با توجه به موارد یاد شده و اهمیت این موضوع ، یعنی وجود کلر باقیمانده در حد مطلوب در منابع آب شرب ، بر آن شدیم که موضوع فوق را مورد بررسی قرار دهیم .
روش تحقیق :
با مطالعه منطقه ، شناسایی سفره های آب زیرزمینی و تعداد روستاهای موجود در هر بخش، تعداد ۴۱ روستا از ۷ بخش شهرستان جهت بررسی انتخاب گردید . سپس به هریک از روستاهای فوق مراجعه و بدون اطلاع بهورز عمل کلر سنجی با کیت کلر سنج در ۲۰ روز مختلف انجام شد، همچنین از آب خام ( کلرینه نشده ) عمل نمونه برداری در ظرف ۴ لیتری انجام گرفت و در شرایط مطلوب به آزمایشگاه انتقال داده شد.
پس از ارسال نمونه ها به آزمایشگاه ، میزان کلر خواهی آب آزمایش شد. این عمل با افزودن مقادیر مختلف کلر به آب وسپس کلر سنجی با استفاده از دو روش کیت کلر سنج و روش یدومتری، پس از گذشت ۲۰ دقیقه زمان تماس انجام گردید. به منظور سنجش میزان آگاهی و مهارت مسئوولین کلر زنی در اجرای عمل کلر زنی وکلر سنجی صحیح ، به روستاهای فوق مراجعه و با در اختیار گذاشتن پرکلرین ۷۰ درصد ، از بهورزان خواسته شد ، که عمل کلرزنی آب را انجام دهند . سپس عمل کلر سنجی پس از زمان تماس کافی ، انجام گرفت. همچنین با استفاده از پرسشنامه میزان اطلاعات آنها سنجیده شد. در این هنگام یک دوره کلاس آموزشی کوتاه مدت برگزار گردید . در خاتمه میزان اطلاعات و مهارت آنها در انجام عمل کلر زنی و کلر سنجی صحیح ، با پرسشنامه و انجام کلر زنی ، ارزشیابی شد. پس از دوره مذکور مجدآ در ۲۰ روز مختلف ، میزان کلر باقیمانده آب آزمایش شد ، یعنی در ۴۱ روستای فوق ، ۸۲۰ مورد کلر سنجی انجام گرفت.
يافته ها
بر اساس نمونه برداری از آب روستاهای مورد پژوهش ، میزان کلر مورد نیاز آبهای شرب . در ۵۶ درصد از روستاها 1.5 -۱ میلی گرم در لیتر و در ۲۹ درصد از روستاها ۲-1.5میلی گرم در لیتر و در ۱۵ درصد از روستاها ۲ میلی گرم در لیتر بود که در نمودار شماره ۱ آمده است.
در روستاهایی که آب شرب آنها از آبهای زیر زمینی تامین می شود ، تغییر محسوسی در میزان کلر مورد نیاز آنها و مشاهده نگردید ، کلر مورد نیاز یک آب عبارت است از : جمع مقدار کلر مصرف شده با مجموع مقدار کلر آزاد و ترکیبی ، یا کلر باقیمانده در انتهای زمان تماس می باشد . کلر مورد نیاز در آبهای مختلف ، متفاوت است و حتی در یک آب مشخص نیز با توجه به مقدار کلر مصرف شده ، باقیمانده مورد نظر ، زمان تماسی ، PH و درجه حرارت تغییر میکند.
آزمایش باید با کلر یا هیپو کلریتهایی که در عملیات مورد استفاده قرار می گیرند ، انجام شود . اندازه گیری کلر مورد نیاز را می توان به سادگی و با عمل بر وری بخشی از نمونه های مورد نظر از طریق افزایش مقادير معین و گوناگون هیپو کلریت یا کلر با آنها انجام داد . نمونه ها باید در محدوده مناسبی از
نظر درجه حرارت قرار گیرند و پس از مدت زمان مناسب ، انداه گیری کلر باقیمانده نمونه ، با توجه به باقیمانده مطلوب ، مقدار کلر مورد نیاز را مشخص کرد (۲ و ۵))
در حال حاضر کلر زنی منابع آب شرب روستایی نامطلوب می باشد . به طوری که از ۸۲۰ مورد کلر سنجی ، در ۶۷۹ مورد ، کلر باقیمانده صفر و در ۸۸ مورد کلر باقیمانده مطلوب و در ۵۱ مورد نامطلوب بوده است .
کلر باقیمانده ، مقداری از کار افزوده شده به آب است که پس از تکمیل واکنشهای کار با مواد موجود در آب باقی می ماند .
