بخشی از مقاله
اسیب پذیری اجرکاری
تاریخچه آجر
آجر از قدیمی ترین مصالح ساختمانی است که قدمت آن بنا به عقیده برخی از باستان شناسان به ده هزار سال پیش می رسد.در ایران بقایای کوره های سفال پزی و آجر پزی در شوش و سیلک کاشان که تاریخ آنها به هزاره چهارم پیش از میلاد می رسد پیدا شده است. همچنین نشانه هایی از تولید و مصرف آجر در هندوستان به دست آمده که حاکی از سابقه شش هزار ساله آجر در آن کشور است وازه آجر بابلی و نام خشت هایی بوده که بر روی آنها منشورها قوانین و نظایر
آنها را می نوشتند گمان می رود نخستین بار از پخته شدن خاک دیواره ها و کف اجاق ها به پختن آجر پی برده اند . کوره های آجر پزی ابتدایی بی گمان از مکان هایی تشکیل می شده که در آن لایه های هیزم و خشت متناوبا روی هم چیده می شده است. فن استفاده از آجر ازآسیای غربی به سوی غرب مصر و سپس به روم و به سمت شرق هندوستان و چین رفته است در سده چهارم اروپایی ها شروع به استفاده از آجر کردند ولی پس از مدتی از رونق افتاده و رواج مجدد از سده
12 میلادی بوده که ابتدا از ایتالیا شروع شد. در ایران باستان ساختمان های بزرگ و زیبایی بنا شده اند که پاره ای از آنها هنوز پا بر جا هستند.
نظیر طاق کسری در غرب ایران قدیم آرامگاه شاه اسماعیل سامانی در گنبد کاووس و مسجد اصفهان را که با آجر ساخته اند همچنینی پلها و سد های قدیمی مانند پل دختر سد کبار در قم از جمله بناهای قدیمی می باشند. انواع آجر در ایران قدیم در ایران هر جا سنگ کم بوده و خاک خوب هم در دسترس بوده است آجر پزی و مصرف آجر معمول شده است اندازه آجر ایلامی حدود
10×38×38 سانیتی متر بوده پختن و مصرف آجر در زمان ساسانیان گسترش یافته و در ساختمان های بزرگ مانند آتشکده ها به کار رفته است اندازه آجر این دوره جدود 44×44×7تا 8 بوده است و بعد های آن 20×20×3 تا4 سانتی متر کاهش یافت.
در فرش کردن کف ساختمان از آجر بزرگتری به نام ختائی به
ابعاد 5×25×25 سانتی متر و یا بزرگتر از آن به نام نظامی در ابعاد 40×4×5 سانتی متر استفاده می شده است از انواع دیگر آجر در گذشته آجر قزاقی می باشد که پیش از جنگ جهانی اول روسها آن را تولید می کردند که ابعاد آن 5×10×20 بوده است آشنایی با آجر و مواد اولیه آن آجر نوعی سنگ مصنوعی است که از پختن خشت خام و دگرگونی آن بر اثر گرما به دست می آید
خاک آجر مخلوطی است از خاک رس ماسه فلدسپات سنگ آهک سولفات ها سولفورها فسفات ها کانی های آهن منگنز منیزیم سدیم پتاسیم مواد آلی و... مراحل ساخت آجر عبارتند از : کندن و ستخراج مواد خام آماده سازی مواد اولیه قالب گیری خشک کردن تخلیه و انبار کردن محصول انواع کوره های آجر پزی پس از خشک شدن خشت ها را در کوره می چینند طرز چیدن آنها طوری است که بین آنها فاصله وجود دارد تا گازهای داغ و شعله بتواند از لای آنها عبور کند کوره های آجر پزی سه هوع هستند: کوره تنوره ای هوفمان و تونلی قابل ذکر است که کوره های تونلی مدرن ترین
کوره های آجر پزی می باشند که در آنها سرامیک های ممتاز و صنعتی نیز می پزند ویزگی های آجر آجر خوب باید در برخورد با آجر دیگر صدای زنگ بدهد صدای زنگ نشانه سلامت توپری و مقاومت و کمی میزان جذب آب آن است آجر خوب باید در آتش سوزی مقاومت کند و خمیری و آب نشود رنگ آجر خوب باید یکنواخت باشد و همچنین باید یکنواخت و سطح آن بدون حفره باشد سختی آجر باید به اندازه ای باشد که با ناخن خط نیفتد استاندارد آجر در ایران بنابر آخرین
استاندارد ایران به تاریخ 7 خرداد 1357 در مورد آجرهای رسی آجرها به دو گروه دستی و ماشینی تقسیم بندی می شوند آجر های دستی خود به دو نوع فشاری و قزاقی سفید و آجر ماشینی نیز به توپر و سوزاخ دار گروه بندی شده اند.
میزان جذب آب مطابق استاندارد ایران در آجرهای دستی حداکثر 20% در آجر های ماشینی 16% و حدلقل برای هر دو نوع آجر 8% تعیین شده است انواع آجر غیر رسی و اشکال آن آجر جوش آجر خاص در صنعت سفال پزی است که در کشورهای صنعتی دارای اهمیت ویزه ای است از این آجر برای نماسازی ساختمان ها فرش کف پیاده روها پوشش بدنه و کف آبروها و مجراهای فاضلاب و تونل ها و ساختن دودکش ها فرش کف کارخانه ها انبارهای کشاورزی و سالن های دامداری
پرورش طیور استخر های صنعتی و جز اینها استفاده می شود انواع خاص آجر تولیدی در کشور های اروپایی آجر هایی در کشورهای صنعتی اروپاتولید می شوند که هنوز تولید آن در ایران مرسوم نشده است از آن جمله بلوک های تو خالی آتش بند برای نصب دور ستون ها به منظور جلوگیری از نفوذ آتش قطعات ویزه به شکل منحنی های کوز و کاس قطعات درپوش روی دیوار قطعاتی که از اجزا هستند مانند کلوک سرقد گوشه و جزاینها که هنوز در ایران تولید نمی شوند.
علل آسيب‌پذيري آجركاري
آسيب ديدگي علل مختلفي دارد كه بعضي از آنها را ذكر مي‌كنيم:
الف) جابجايي زمين
1. نشست‌هاي خفيف: فشارهاي ناشي از طبقات و اسكلت ساختمان كه بر سطح زير ديوار وارد مي‌شود، ملات را مي‌شكند و در آجركاري ترك ايجاد مي‌كند.
2. سطح آب‌هاي زيرزميني: در مواقعي كه بارندگي زياد است، آب از نقاط ديگر به حوالي ساختمان نفوذ مي‌كند و امكان دارد در سطح زير بنا دگرگوني ايجاد شود. پس از جابجايي آب در طبقات پايين‌تر و خشك شدن سطح زيرين پي‌ها، حالت انقباض و انبساط بوجود مي‌آيد كه در نتيجه، ترك‌هايي در آجركاري پديد مي‌آيد.
3. زهكشي: چنانچه در زهكشي ساختمان‌هايي كه اين حالت را دارند، ريزش و يا گرفتگي بوجود آيد، سبب مي‌شود كه در لوله‌ها و كانال زهكشي، تورم و سپس نشست خاك پس از خشك شدن رطوبت حاصل شود. بسيار اتفاق مي‌افتد كه اين حالت باعث نشست، شكست و ترك‌هايي در سطوح آجركاري مي‌شود.
4. ماسه‌هاي روان: در مواردي اگري بدون آزمايش مكانيك خاك و عمل سنداژ پي‌سازي صورت گيرد، امكان وجود لايه‌هاي از خاك‌هاي نرم يا ماسه‌هاي روان در لايه‌هاي زيرين از طبقات زمين خواهد بود كه در اثر حركات زمين، ماسه‌هاي روان حركت مي‌كنند و پي‌سازي و اسكلت آجري دچار نشست و ترك مي‌شود.
5. حفره‌هاي بلعنده: در مواردي كه خاك‌هاي لايه زيرين بسيار نرم است و در طبقات زمين به صورت طبيعي و يا به شكل مصنوعي مانند فروكش از كاريز و قنات‌هاي قديمي ريزش وجود دارد، خاك در زير پي‌ها بلعيده مي‌شود و در نتيجه، در سطوح آجركاري نشست، شكست و ترك بوجود مي‌آيد.
6. تكيه‌گاه‌هاي بتني: معمولاً سفف‌هاي بتني بايد با استخوان‌بندي بنا پيوند بخورد و مهار شوند. چنانچه اين حالت رعايت نشود، در مواقع زلزله، امكان حركت و جابجايي رج‌هاي انتهايي وجود دارد. در اين حالت، آجرها جابجا مي‌شود و رج‌هاي مذكور را طبق آجركاري عوض مي‌كنيم
7. قطعات فلزي: ستون‌هاي فلزي در اسكلت‌اي آجري در اثر گرماي داخلي و سرماي خارجي حركت‌پذير مي‌شوند. اين امر باعث مي‌شود كه در سطوح آجركاري ترك‌هايي به وجود آيد.
ب) انقباض حاصل از خشك شدن
1. آجرهاي سيماني و آجرهاي آهكي: زمان خودگيري بلوك‌هاي سيماني و آجركاري ماسه آهكي كه امروزه ساخته شود، مشخص است. چنانچه قبل از اين زمان، از مصالح ذكر شده در بين كلاف‌بندي اسكلت‌هاي بتني و يا فلزي با ملات معمولي استفاده شود، پس از خودگيري كامل و خشك شدن عضوها، بين كلاف‌ها و ديوارها ترك‌هايي بوجود مي‌آيد.
2. اثر كشش بر ملات: ملات‌هاي ساروج و يا سيماني بر اثر كشس، ترك برمي‌دارند. تركيب بتن در حالت فشار مقاوم است، اما در مقابل كشش مقاومتي ندارد، مگر اينكه در بتن فولادگذاري شود. به طور مسلم، ملات ماسه و سيمان با قشر ضخامت دوازده ميليمتر، در مقابل كشش خرد مي‌شود و در آنها ترك‌هاي زيادي بوجود مي‌آيد. اين امر باعث شكست آجري نيز مي‌شود. مقاومت ملات ساروج از ملات سيمان هم كمتر و تاب فشار آن محدوداست. ملات ساروج تاب كششي هم ندارد و در اثر كشش خرد مي‌شود.
ج: آتش‌سوري
1. اثر آتش بر مصالح: آجر كخ از خاك رس تهيه مي‌شود، با تركيبات متغير در مقابل حرارت گرم مي‌شود. به طور مسلم، پس از سرد شدن، ترك‌هايي در آجركاري بوجود مي‌آيد.
2. آجرهاي سيماني و ماسه آهك نيز آب خود را از دست مي‌دهند و تا حدي پوك مي‌شوند.
3. آبپاشي و خنك كردن ناگهاني باعث ايجاد ترك در سطوح آجركاري مي‌شود.
4. در اثر حرارت، پي‌ها و تيرهاي پوشش نعل درگاه كه فلزي هستند، دچار انبساط مي‌شوند و به آجركاري فشار مي‌آورند. در نتيجه، در سطوح آجركاري ترك بوجود مي‌آورند.
د: تغيير شكل در بام‌ها
1. سقف‌هاي مسطح بدون پيوند و اتصال با اسكلت و استخوان‌بندي بنا، در مقابل حركات خفيف و زلزله‌هاي ضعيف به صورت لولا عمل مي‌كنند و باعث جابجايي رج‌هاي انتهايي مي‌شوند كه اين نقيصه، با تعويض و نماسازي و اصلاح برطرف مي‌شود.
2. چنانچه سقف‌هاي شيبدار شيرواني و يا خرپاهاي مثلثي با استخوان‌بندي بنا پيوند اصولي نداشته باشند، رج‌هاي انتهايي آنها در مقابل حركات زمين جابجا مي‌شوند.
ه: حمله سولفات‌ها
1. چنانچه در آجر تركيبات سولفاته وجود داشته باشدف پس از استفاده با ملات سيماني، ملات آسيب مي‌بيند و آجركاري به مرور زمان صدمه مي‌بيند.
2. خاك‌هاي سولفاته و نفوذ آنها در سطح زمين، به ملات‌هاي سيماني قسمت نماي آجري صدمه مي‌زنند و در نتيجه، قسمت‌هاي كه با خاك در تماس هستند، ترك برمي‌دارند. به طور مسلم، اين امر به مرور زمان صدماتي به بار خواهد آورد.
3. درون دودكش‌ها بايد كاملاً صيقلي باشند. دودكش با مقطع دايره از دوكش‌هاي با مقاطع ديگر جالب‌تر است. حركت دوراني دود سبب كشش كامل آن در دودكش‌ها مي‌شود و به ور مسلم اگر درون دودكش صيقلي نباشد، در سطح آن دودگرفتگي ايجاد مي‌شود. چنانچه ضخامت ديوار آجري كم باشد و آب در دودكش نفوذ كند، دود كه داراي تركيبات گازدار است، روي آجركاري اثر مي‌گذارد و به مرور زمان باعث صدماتي مي‌شود.
4. چنانچه به اشتباه گرد گچ با سيمان مخلوط و به عنوان ملات استفاده شود، سيمان غيرعامل خواهد شد و در زير بارهاي فشاري ترك مي‌خورد.
5. اثر سولفات‌ها بر اندود، سبب طبله و پوك شدن آنها ني مي شود.
و: انبساط بر اثر رطوبت
1. ملات‌هاي رسي و آهكي بر اثر رطوبت مداوم متورم مي‌شوند و به آجركاري فشار مي‌آورند. در مواردي، پس از خشك شدن، باعث لقي در اسكلت آجركاري و يا شكست‌هايي جزئي مي‌شوند.
ز: زنگ زدگي
1. اگر فاصله ديوار آجري در محل تماس با فلز عايق نشده از 25 ميليمتر كمتر باشد، به عللي آب و رطوبت به فلز اثر مي‌كند و باعث زنگ زدن و اكسيده شدن آهن مي‌شود. اكسيده شدن آهن، مقاومت فولاد را كم مي‌كند. اگر وضع به همين شكل ادامه يابد، باعث فرسودگي كلي آن مي‌شود. در نتيجه اثر آن بر سطوح ديوار و جاري شدن رنگ قرمز جگري در مايع قهوه‌اي، نما بدرنگ مي‌شود. اثرات و تركيبات آن بر آجركاري و ملات آن نيز سبب فعل و انفعالات شيميايي و ايجاد ترك‌هايي در سطح نما و مسير خود مي‌شود.
2. ممكن است ستون، همسطح با آجركاري باشد. گاهي هم با رعايت 2 سانتيمتر براي پوشش‌هاي سفالين پس‌نشين دارد. در اين حالت، رطوبت گاهي باعث زنگ‌زدگي فولاد به كار رفته غيرعايق و ايجاد ترك‌هاي سرتاسري و همچنين بدرنگي نما مي‌شود. براي تعمير اينگونه فلزات ـ چه به صورت موضعي و چه به شكل عمودي ـ با استفاده از ضدزنگ يا رنگ روغن و يا قيراندود، آنها را عايق مي‌كنيم و سپس مراحل تعمير و بنايي را بر سطح آنها با رعايت پوشش ديوار انجام مي‌دهيم.
ح: مصالح نامناسب
1. وجود سنگ‌هاي خرد آهكي در آجر و در موقع كار، باعث آلوئك مي‌شود. آلوئك با مكش آب از ملات و يا در اثر رطوبت، سبب تركيب آهك داخل آجر مي‌شود و ازدياد حجم پيدا مي‌كند. در نتيجه، لب پَر مي‌شود و آجر ترك برمي‌دارد.
2. وجود دانه‌هاي ريز آهك نشكفته در ملات نيز پس از تركيب با آب، در سطح بندها و آجرهاي همجوار ترك‌هايي بوجود مي‌آورد.
3. ملات‌ها سرباره و خاكستردار از كوزه‌هاي ذوب آهن و يا زغال‌سنگ مخلوط با ملات، باعث دگرگوني شيميايي و در نتيجه باعث سبب ضايعات مي‌شود.
ط: يخزدگي
1. رطوبت دائم در نما، باعث فرسوده شدن ملات‌هاي نامقاوم و به مرور زمان، خالي شدن آنها مي‌شود. به همين دليل، رج‌هاي آجر لق مي‌شوند و روي يكديگر مي‌افتند.
2. وجود رطوبت زياد باعث مي‌شود كه ماهيت آجر از حالت خود خارج شود و در نما دگرگوني بوجود آيد.
3. در نقاط سردسيري، رطوبت باعث يخزدگي سطوح آجركاري مرطوب مي‌شود. ابتدا پوسته‌هاي نازك و سپس ورقه‌هاي عميق از آجر جدا مي‌شود و به مرور سبب خسارت فراواني خواهد شد. در اين حالت، ملات نيز به راحتي از جاي خود جدا و باعث تخريب قسمتي از ستون يا ديوار مي‌شود.
رطوبت‌زدگي ممكن است بر اثر تركيدگي لوله‌هاي آب از قسمت‌هاي خارجي يا داخلي ساختمان باشد. همچنين در بعضي از مناطق سرد و مرطوب، بر اثر وزش بادهاي مختلف، امكان حركت ذرات آب و نشست رطوبت در نماهاي همجوار پيش مي‌آيد.
ي: اثر نمك‌ها بر سطح آجركاري
نمك‌هاي بر سطوح آجركاري سفيدك مي‌زنند. اگر مقدار سفيدك ناچيز باشد، به راحتي برطرف مي‌شود، ولي اگر قشر نمك زياد باشد، خطر سولفاته شدن سطوح به ويژه در بندها بوجود مي‌آيد كه در نهايت، ملات سبماني بين آجرها را فاسد مي‌كند. در بعضي موارد، كپك‌ها ممكن ات بر اثر نوع تركيب نمك‌ها، به رنگ سبز نيز ظاهر شوند. در مجموع، يكي از علل يخزدگي، اثر نمك‌ها بر نماست كه در نهايت، سبب پوسته پوسته و يا ورقه شدن آجركاري مي‌شود.
تعمير آسيب‌ها
1. پيشگيري از نشست و افت: جلوگيري از بيشتر شدن آن بوسيله تزريق بتن با پمپ فشار هوا و همچنين پر كردن زير ديوارهاي در حال نشست انجام مي‌شود كه درباره آن بحث كرديم.
2. تغيير آب‌هاي زيرزميني: الف) نشست آن به طور طبيعي؛ ب) زهكشي؛ ج) كانال‌كشي اطراف ساختمان.
3. پيشگيري از خرابي زهكشي: مسير حركت آب در چاهك يا چاه در زمان‌هاي مختلف، نشان‌دهنده وضع زهكشي و احتمالاً گرفتگي آن است. چنانچه گرفتگي وجود داشته باشند، بايد براي شناسايي محل و برطرف كردن اين نقيصه اقدام شود.
4. پيشگيري از حركت ماسه‌هاي روان:
الف) چنانچه ماسه‌هاي روان روي هم انباشته شده باشند، مي‌توانيم با پشت بندسازي به روش‌هاي مختلف آن را مهار كنيم.
ب) با كنده چاه و پركردن آن با بتن و يا شفته
ج) تنگ بستن بوسيله سنگ‌كاري و آجرچين‌هاي اصولي تحت زاويه موثر نيز مانعي براي حركت ماسه‌هاي روان است.
