بخشی از مقاله
بررسی امکان پذیری استقرارسیستم هزینه یابی بر مبنای فعالیت ABC) ) در شرکت های شیر پاستوریزه پگاه شمال غرب کشوراز دید کارکنان
چكيده :
تحقیق حاضربه امکان پذیری استقرار سیستم هزینه یابی بر مبنای فعالیت در شرکتهای تولید کننده شیر پاستوریزه پگاه شمالغرب کشوراز دید کارکنان اقدام ورزیده است.فرضیه اصلی تحقیق حاضر به این شرح است که: نتایج حاصل از به کار گیری سیستم های حسابداری بهای تمام شده برمبنای روش جذبی سنتی قادر نیستند،اطلاعات دقیق مورد نیاز مدیران و
مدیر عاملان این شرکت هارا در ارتباط با تعیین بهای تمام شده واقعی و قیمت گذاری محصولات تولیدی در اختیار آنها قراردهند.فرض صفر حاکی از این ادعاست که اطلاعات به دست آمده و سیستم های حسابداری بهای تمام شده بر مبنای روش جذبی سنتی پاسخگوی نیاز مدیران به این گونه اطلاعات نمی باشند.برای این تحقیق رویکرد پرسشنامه یک روش تحقیق مناسب به نظر می رسد.بنابراین پرسشهای آماده شده بین مدیران شرکتهای شیر پاستوریزه پگاه شمالغرب کشور
توزیع می گردد.دلیل اصلی انتخاب این صنعت تعیین شرکتهای شیر پاستوریزه شمالغرب کشور جهت انجام تحقیق علاوه بر دسترسی به مدیران شرکتهای فعال در این زمینه هماهنگی شرایط موجود در صنعت مذکور با شرایطی است که برای استقرار سیستم هزینه یابی بر مبنای فعالیت ABC) ) عنوان شده است .
واژه های کلیدی:هزینه یابی بر مبنای فعالیت،امکان پذیری، هزینه یابی جذبی
مقدمه
در نتیجه تغییراتی که اخیرا در شرکتها به وجود آمده و آنها را از تمرکز بر نیروی کار به سمت تمرکز بر سرمایه هدایت نموده است،بسیاری از صنایع روشهاهی سنتی بهای تمام شده محصولات خود را با روشهای جدید جایگزین کرده اند و هر سازمانی نیز که تمایل به عرصه رقابت داشته باشد مجبور است همین روش نوین را بکار گیرد.اتوماسیون ،تکنولوژی و کامپیوتریزه شدن صنایع،بهای تمام شده تولید بسیاری از محصولات را پایین آورده در حالیکه سهم بیشتری از هزینه های
ثابت را به علت بهره گیری از خدمات متعدد به خود اختصاص میدهد .علاوه بر این ،امروزه هزینه های تولید وفروش ،نقش عمده تری را در ارتباط با بهای تمام شده محصولات (از زمان صدور مواد به خط تولید تا زمان مصرف ) ایفا می نماید.تحت این شرایط جدید،ادامه بکارگیری روش هزینه یابی جذبی به عنوان مبنای تصمیم گیری های مدیریت ،ممکن است منجر به اقدامات نامناسبی گردد.هزینه یابی بر مبنای فعالیت به عنوان روش مکمل برای روش هزینه یابی جذبی سنتی جهت
گزارشگری برون سازمانی به سرمایه گذاران ،اعتبار دهندگان و مراجع مالیاتی تلقی میگردد.روش مذکور روش بسیار مناسبی را برای تهیه اطلاعات حسابداری مفیدی فراهم می آورد که در برنامه ریزی های تاکتیکی و استراتژیکی و تصمیم گیری های مربوط به سرمایه گذاری در شرکتهای جدید مورد استفاده قرار میگیرند.در این پژوهش امکان استقرار سیست
م هزینه یابی بر مبنای فعالیت در شرکت مورد بررسی ارزیابی میگردد.مبنای این ارزیابی شرایطی است که جهت استقرار سیستم مذکور الزامی بوده و در تحقیات کتابخانه ای به آنها اشاره میشود. هزینه یابی بر مبنای فعالیت فراتر از یک روش جذب سربار به محصولات تولید شده است .در واقع نتایج حاصل از بکارگیری چنین سیستمی ابزار بسیار مفیدی را برای مدیران فراهم میکند تا در خصوص مسائل متعددی از قبیل قیمت گذاری محصولات ،کنترل کیفیت ،کاهش هزینه های بدون ارزش افزوده و ایجاد بستری مناسب جهت رقابت ،تصمیمات مهمی را اتخاذ نمایند.
مدیریت هزینه ها در شرکتهایی که تحت شرایط رقابتی شدید به فعالیت می پردازند ،امری بسیار حیاتی و ضروری است و امروزه هزینه یابی بر مبنای فعالیت به عنوان بخشی از فرایند مدیریت هزینه ها از ابزار مدیریتی بسیار موثر به شمار می آید ،اکنون بیش از هرزمان دیگری کانون توجه مدیران در حوزه مدیریت هزینه بر فعالیتهای زیر بنایی است تا بر محصولات. اگر فعالیت ها به خوبی کنترل شوند ،هزینه ها نیز کاهش خواهند یافت و در نتیجه محصولات بدست آمده در بازار ،قابلیت رقابت
بیشتری خواهند داشت.اگر تغییرات عمده ای در فعالیتها ایجاد شود،لازم است که مدیران متناسب با آن سیستمهای حسابداری خود را نیز تغییر دهند.در پژوهش حاضر نیز قابلیت بکارگیری اطلاعات خروجی سیستم اطلاعات حسابداری که بر مبنای این روش جدید تنظیم شده است،برای تصمیم گیری مدیران در شرکتهای تولیدی محصولات لبنی در موارد زیر بررسی میگردد:
1-تعیین بهای تمام شده محصولات جدید وسفارش و ارائه پیشنهاد قیمت مناسب .
2-هزینه یابی روشهای جدید تولید ، و.....
3-برنامه ریزی سود و سایر فعالیت های عملیاتی شرکت.
در بکار گیری سیستم جدید سیستم هزینه یابی بر مبنای فعالیت در شرکت های مورد بررسی ، هر فعالیت به عنوان یک موضوع هزینه یابی جداگانه در نظر گرفته شده و کلیه هزینه ها برای هر فعالیت انباشته می شوند. سپس هزینه ها به محصولات به همان اندازه ای که در معرض فعالیت های گوناگون قرار میگیرند،تخصیص داده خواهند شد.بدین ترتیب بهای تمام شده محصول نهایی عبارت خواهد بود از هزینه های فعالیت های انجام شده.
در سیستم هزینه یابی جذبی سنتی که همواره در شرکتهای تولید محصولات لبنی مورد استفاده واقع میشود،هزینه های مستقیم تولید اعم از هزینه مستقیم و دستمزد مستقیم که قابل رد یابی به محصول هستند،به صورتی واقعی به هر یک از محصولات تولیدی تعلق می گیرند .اما هزینه تولیدی قابل رد یابی به محصول مشخصی را و بنابر طبق نرخی محاسبه شده که میتواند بر اساس ساعت کار مستقیم کار کنان ،مبلغ دستمزد مستقیم وسایر معیار های مبتنی بر حجم تولید تعیین شود
،جذب هر یک اطلاعات محصولات می شود .بدین ترتیب در این سیستم سربار تنها با استفاده ازیک مبنا جذب سر بار می شود و این می تواند مشکلات متعددی را برای مدیران یک سازمان بوجود آورد.به عنوان نمونه اگر زمانی مبلغ هزینه سربار نسبت به کل بهای تمام شده تولید با اهمیت و عمده باشد ،رقم نهایی بهای تمام شده محصول تحریف شده و بسیاری از تصمیمات مدیران دچار دگرگونی میشود. علاوه براین ،نه تنها در سیستم هزینه یابی سنتی جذبی نمی توان هزینه فعالیت
های را که در تولید محصول نقش دارند تعیین نمود ، بلکه تنوع و پیچیدگی تولید که دو عامل مهم هزینه زا می باشند در روش سنتی نادیده گرفته میشوند.د حالیکه این دو موجب تغییر در هزینه های متغیر بلند مدت می شوند.هزینه یابی بر مبنای فعالیت در حال حاضر توسط بسیاری از شرکت ها و سازمانهایی که علاقه به اصلاح سیستم هزینه یابی سنتی خود هستند،مورد استفاده قرار میگیرد .
یکی از دلایل تمایل شرکتها در به کار گیری این روش جدید هزینه یابی این است که برخلاف هزینه یابی جذبی که سربار را بر مبنای حجم تولید میان محصولات تسهیم می نماید،هزینه یابی بر مبنای فعالیت از مبنای برای تخصیص استفاده می کند (عامل محرک هزینه )که منحصر به آن فعالیت است.از آنجا که هزینه تولید هر واحد به ظرفیت عامل محرک هزینه برای هر فعالیت بستگی دارد ،هزینه واحد به واسطه تغییر در تعداد واحدهای تولد شده از یک دوره به دوره بعد تغییر مینماید Bexandale ,Sidney)).
در واقع این روش میان عوامل محرک هزینه و محصولات ارتباط برقرار نموده و اطلاعات مفید تری را به مدیران ارائه مینماید.باید توجه داشت که حسابداری برمبنای فعالیت یک سیستم عمومی است ،بدین معنی که میتواند بخشی از یک سیستم سفارش کار یا هزینه یابی مرحله ای باشد .به طور کلی استفاده از هزینه یابی بر فعالیت علاوه بر تمرکز بر مراکز انباشت هزینه و استفاده بیشتر از عوامل محرک هزینه به عنوان مبنای تخصیص سربار به محصولات ،از متغییر های غیر مالی نیز در
تعیین بهای تمام شده محصولات تولیدی استفاده مینماید.علاوه بر این عموما گزارشها نشان می دهند که در شرکتهایی که اقدام به استفاده از این روش هزینه یابی نموده اند ،روابط میان حسابداران مدیریت و مدیران عملیاتی تا حد زیادی بهبود یافته است .علی رغم مزایای متعدد بکارگیری سیستم هزینه یابی بر مبنای فعالیت ،عملا شرکتها در اجرای روش مزبور ب
ا مشکلاتی نیز روبه رو شده اند .دو مورد از معمول ترین مشکلات گزارش شده عبارت بوده اند از تعریف و تشخص فعالیتها و انتخاب عوامل موجد هزینه .جهت رفع این دو مشکل روشهایی وجود دارد از دید کارکنان تا چه حد امکان استقرار سیستم هزینه یابی بر مبنای فعالیت در شرکتهای مورد بررسی وجود دارد؟بکار گیری سیستم هزینه یابی بر مبنای فعالیت در یک صنعت علاوه بر نوع صنعت منتخب ،مستلزم وجود شرایط خاصی از جمله وجود مستندات کافی جهت طراحی و استقرار این
سیستم ،آگاهی مدیران از منافع بکار گیری سیستم مذکور،نیاز آنها به اطلاعات قابل اتکای سیستم حسابداری میباشد.در صورتی که سیستمی قادر باشد .اطلاعات مربوط و قابل اتکایی برای مدیران فراهم آورد و مدیران در اتخاذ در تصمیمات مختلف قادر باشند با اطمینان به صحت اطلاعات ارائه شده توسط این سیستم عمل نمایند،سازمان موفق به کسب سودهای هنگفتی می گردد. داشتن این گونه اطلاعات در کلیه صنایع،اعم از تولیدی ،بازرگانی وخدماتی مفید بوده و علاوه بر این در بهبود روابط میان مدیران و حسابداران نقش مهمی را ایفا می نماید. این تحقیق برای اولین بار در شرکتهای مورد بررسی هم از نظر مکانی و زمانی برای اولین بار انجام شده است.
انتقادی که طی سالیان اخیر مدیران ارشد و مالی شرکتهای تولیدی لبنی در ارتباط با سیستم هزینه یابی داشته اند ، عبارت اند از اینکه به نظر آنها این سیستم مبالغی را منعکس مینماید که در عرصه رقابت مفید واقع نمیشوند. از نظر آنان گزارشات هزینه سیستم فعلی ارقامی را منعکس می کنند که چندان واقعی نبوده و لذا تصمیمات مدیریت که بر اساس این گزارشات اتخاذ می گردد،از جمله قیمت گذاری وتحلیل سود آوری با مشکل مواجه شده است .مدیران این شرکتها بر این باور هستند که در برخی مراکز فعالیت عوامل مختلفی هزینه ها را تحت تاثیر قرار می دهند اما سیستم حسابداری فعلی نمی تواند راجع به آنها اطلاعاتی جمع آوری نماید.
به این ترتیب هدف اصلی انجام تحقیق حاضر عبارت است از بهینه سازی و ارزیابی امکان اصلاح سیستم هزینه یابی سنتی این شرکتها ،به منظور انعکاس مبالغ دقیق تری به عنوان هزینه محصولات و نمایش صحیح تر میزان استفاده محصولات از منابع مختلف که نهایتا با ارائه اطلاعات مفید نه تنها مدیران را در امر تصمیم گیری ،بلکه در انجام وظایفشان در حوزه مدیریت یاری نماید.پاسخهای پرسش نامه مبنای انجام تحلیل آماری برای قبول یا رد این سه فرضیه می باشد و علاوه بر این ،تفاوت نسبی این دو سیستم هزینه یابی از لحاظ میزان پاسخگوئی به نیازهای اطلاعاتی مدیران مشخص می نماید.
روش تحقیق
با توجه به این که انتخاب روش تحقیق بستگی به هدف و ماهیت موضوع پژوهش و امکانات اجرایی آن دارد . محقق با مد نظر قرار دادن این نکته ، روش تحقیق را روش پیمایشی انتخاب کرده است. هدف تحقیق از نوع کار بردی است و طرح تحقیق نیز توصیفی و استنباطی است. در جمع آوری اطلاعات از روشهای کتابخانه ای و میدانی استفاده گردیده است و ابزار جمع آوری اطلاعات نیز پرسشنامه بوده است.
پرسشنامه به عنوان روش جمع آوری اطلاعات و آزمون فرضیه ها در بخش میدانی تحقیق انتخاب شده و پرسشنامه های آن به شکل کلی و به گونه ای طراحی شده است تا ضمن اینکه پاسخگویی به آنها مستلزم تخصص در رشته حسابداری نباشد،پاسخ دهندگان را در تکمیل دقیقتر پرسشنامه یاری نماید . در این پرسشنامه 18 سوال مطرح شد و علاوه بر آن توضیحاتی نیز در مورد موضوع تحقیق و منظور از هر یک مواد مندرج در پرسشنامه به پاسخ دهندگان ارائه شد. این
پرسشنامه برای مدیران وکارشناسان ارشد ومالی این شرکتها در نظر گرفته شده بود. پاسخ های ارائه توسط مدیران با پاسخ مدیران و کارشناسان ارشد ومالی مطابقت گردید.و نتایج حاصل در کسب اطلاعات لازم برای آزمون فرضیات،نتیجه گیری در باره آنها و نهایتا ارائه پیشنهادات مورد استفاده واقع شدند.در تهیه پرسشنامه حاضر ابتدا ادبیات مربوط به ABCمورد مطالعه قرار و نوع شرکتهایی که سیستم ABCتوانسته است در آنها به بهترین نحو نیازهای اطلاعاتی مدیران را پاسخگو باشد و همچنین عوامل و شرایط لازم جهت استقرار بهینه سیستم مذکور مشخص شدند.پس از این که طرح ارائه پرسشنامه که با توجه به فرضیات تحقیق و پژوهش کتابخانه ای تهیه شده بود به تایید اساتیدراهنما و مشاور رسید در بین نمونه آماری توزیع گردید.
تعداد کل تعداد شرکتهای شیر پاستوریزه پگاه فعال در زمینه تولید لبنیات در شمالغرب کشورچهارشرکت می باشد و جامعه آماری این پژوهش نیز شامل مدیران ارشد و کارشناسان ارشد مالی این شرکتها است. تعداد مدیران ارشد مالی این شرکتها مجموعا 91 نفر است.مدیران ارشد از این جهت انتخاب شده اند که تصمیم گیریهای آنها که کل عملیات آتی را تحت تاثیر قرار میدهد ،در گرو هزینه یابی های انجام شده قرار دارد و حسابداران و مدیران مالی شرکت نیز فراهم کنندگان این اطلاعات حیاتی برای مدیران ارشد شرکتها هستند و از مجموعه این نود و یک نفرحدود چهل نفر به عنوان نمونه آماری انتخاب شدند که پرسشنامه بین همه آنها توزیع شد و سی و سه پرسشنامه تکمیل و برگشت داده شد.(آزمون کوکران)
فرمول کوکران به صورت زیر است:
که در آن : : خطای برآورد : مقدار آماره نرمال استاندارد برای0.05 = : نسبت موفقیت : حجم جامعه می باشند .لازم به توضیح است که در این تحقیق 40 نفر مورد پرسش قرار گرفتند که 37 پرسشنامه کامل و بازگردانده شده و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند.
تحقیق حاضر مستلزم گرد آوری اطلاعاتی است که از طریق مصاحبه و پرسشنامه میسرمی باشدو به این منظور نیز پرسشنامه ای تنظیم و در اختیار مدیران و سطوح ارشد شرکتهای مورد بررسی قرار گرفت که پاسخ آنها نیزدریافت گردیده است .
پاسخ های دریافت شده بر اساس طیف پنج درجه ای تنظیم شده اند وطیف پاسخها از یک تا پنج می باشد یعنی بر اساس میزان گرایش پاسخ دهندگان به هر یک از گزینه ها و برای تخصیص داده می شود.به عنوان نمونه گرایش کاملا موافق با عدد پنج و گرایش مخالف با عدد یک درجه بندی شده اند.
در پژوهش حاضر به منظور بررسی سوالات فرضیات در شرکت های مورد بررسی از تحلیل توصیفی واستنباطی به عنوان روش آماری استفاده خواهد شد.
امتیاز بندی پاسخ در پرسشنامه به ترتیب عبارتست از:5) خیلی زیاد 4)زیاد 3)متوسط 2)کم 1)خیلی کم
پاسخهای ارائه شده به هر یک از سوالات با توجه به امتیازات فوق و فراوانی پاسخها مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفته وسپس میانگین پاسخ ها به سوالات مربوط به هر یک از فرضیات محاسبه می گردد. نهایتا میانگین این میانگینها برای 33 پاسخگو در رابطه با هر فرض مورد بررسی قرار میگیرند.
تجزيه و تحليل داده ها
برای تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزارSpss استفاده شده است .و تحلیل ها در دو سطح توصیفی و استنباطی ارائه شده است که در بخش استنباطی نیز از آزمون خی دو و آزمون فریدمن استفاده شده است.
الف) تجزيه و تحليل توصيفي داده ها
1- پاسخگويان به تفكيك تحصيلات: از مجموع پاسخگویان 79 درصد لیسانس ، 18 درصد فوق لیسانس و 3 درصد نیز دکتری بوده اند.
2- پاسخگویان به تفکیک پست سازمانی:از مجموع پاسخگویان 9 درصد مدیر عامل، 12 درصد معاون امور مالی، 12 درصد مدیر مالی، 43 درصد حسابدار و 24 درصد کمک حسابدار می¬باشند.
3- پاسخگویان به تفکیک سابقه فعاليت: از مجموع پاسخگویان 24 درصد دارای سابقه فعالیت 1 تا 5 سال، 21 درصد دارای سابقه فعالیت 6 تا 10 سال، 43 درصد دارای سابقه فعالیت 11 تا 15 سال و 12 درصد دارای سابقه فعالیت بالای 15 سال هستند.
ب) تجزيه و تحليل استنباطي داده ها
براي تجزيه و تحليل استنباطي داده ها از دو روش بشرح ذيل استفاده شده است:
آزمون فرضیه اول:
: مدیران شرکتهای شیر و پاستوریزه پگاه شمالغرب کشور با مزایای حاصل از به کارگیری سیستم¬های هزینه¬یابی بر مبنای فعالیت آشنایی ندارند.
: مدیران شرکتهای شیر و پاستوریزه پگاه شمالغرب کشور با مزایای حاصل از به کارگیری سیستم¬های هزینه¬یابی بر مبنای فعالیت آشنایی دارند.
نتایج حاصل از این آزمون خی دو برای هفت سئوال سازنده ی فرضیه اول در جدول 1 آمده است:
جدول شماره1: آزمون خی دو برای هفت سئوال سازنده ی فرضیه اول
سئوال هفتم سئوال ششم سئوال پنجم سئوال چهارم سئوال سوم سئوال دوم سئوال اول
697/12 515/18 242/11 545/17 212/20 061/17 970/13 خی دو
3 3 3 3 3 3 3 درجه آزادی
005/0 000/0 010/0 001/0 000/0 001/0 004/0 -مقدار تقریبی
همانگونه که در جدول فوق ملاحظه می شود با توجه به میزان - مقدارهای تقریبی به دست آمده برای سئوالات اول تا هفتم که تواماً کمتر از میزان خطای نوع اول 05/0 هستندو همچنین با توجه به مقادیر خی دوی به دست آمده برای سئوالات که همگی بزرگتر از میزان خی دوی جدول برای میزان خطای نوع اول 05/0 و درجه آزادی 3 یعنی 81/7 هستند فرض صفر رد می شود و بنابراین با 95 درصد اطمینان می توان اظهار داشت که توزیع پاسخها یکنواخت نبوده و گزینه های با فراوانی بیشتر تعیین کننده نوع پاسخ هستند. لذا با توجه به نتایج به دست آمده در بخش آمار توصیفی نتیجه می گیریم که مدیران شرکتهای شیر و پاستوریزه پگاه شمالغرب کشور با مزایای حاصل از به کارگیری سیستم¬های هزینه¬یابی بر مبنای فعالیت آشنایی ندارند.
جهت کشف عواملی که تاثیر بیشتری را در فرضیه اول داشته اند از آمون رتبه ای فریدمن استفاده شده که با توجه به مقادیر آماره خی دو102/50 و درجه آزادی 6 و همچنین سطح معناداری 000/0 در می یابیم که میانگین رتبه هایی که برای هریک از عوامل در جدول شماره2 ارائه شده است به لحاظ آماری دارای تفاوت معناداری بوده و تفاوت مشاهده شده بین میانگین رتبه ها ظاهری نبوده و واقعی می باشد. بنابراین می توان نتیجه گرفت که سوال هفتم با میانگین رتبه 61/5 تاثیر گذارترین عامل در فرض اول بوده است.
جدول شماره2: آزمون فریدمن جهت مقایسه میزان تاثیر عوامل مختلف در فرضیه اول
عامل میانگین رتبه ها
مزایای حاصل از سیستم هزینه یابی سوال اول 12/4
مزایای حاصل از سیستم هزینه یابی سوال دوم 29/3
مزایای حاصل از سیستم هزینه یابی سوال سوم 36/3
مزایای حاصل از سیستم هزینه یابی سوال چهارم 44/3
مزایای حاصل از سیستم هزینه یابی سوال پنجم 55/3
مزایای حاصل از سیستم هزینه یابی سوال ششم 64/4
مزایای حاصل از سیستم هزینه یابی سوال هفتم 61/5
