بخشی از مقاله
مقایسه ی کارایی چند روش کنترل شیمیایی وغیر شیمیایی برای کنترل حلزون قهوهای مرکبات Caucasotachea lencoranea در باغات مرکبات بابلسر
چکیده:
در این بررسی مقایسه کارایی فوم(مانع پلاستیکی آغشته به روغن) و نوارمسی برای کنترل حلزون قهوهای مرکبات caucasotachea lencoranea با طعمههای مسموم شیمیایی نظیر متالدهید و فریکول( فسفات آهن) در باغات تجاری مرکبات شمال ایران انجام شد. حلزونهای روی درختان یک روز قبل از اعمال تیمارها پاکسازی شدند. تعداد حلزونهای روی درختان مرکبات به فاصلهی هر 10 روز یکبار پس از اعمال تیمارها تا 9 الی 10 روز مانده به زمان برداشت محصول شمارش شدند. آنالیز واریانس بین تیمارهای ذکر شده در محل آزمایش اول، نشان داد که تمامی تیمارها با تیمار شاهد دارای اختلاف معنیدار در سطح (p<0,01) هستند. تیمارهای روغن معدنی و نوار مسی با 17/27 و 26/66% تعداد حلزون در روی درخت، به ترتیب، کارایی بالاتری را نسبت به تیمارهای متالدهید و فریکول با 47/39 و 52/2% تعداد حلزون در روی درخت نشان دادند. در آزمایش دوم، میانگین تعداد حلزونهای زنده در روی 300 درخت تیمار شده با روغن معدنی و متالدهید و 150 درخت به عنوان شاهد به ترتیب، 3/05، 9/12 و 15/51 حلزون به ازای هر درخت بوده و تیمارها دارای اختلاف معنیدار در سطح (p<0,01) بودند. میزان کارایی کنترلی فوم و متالدهید بعد از 60 روز از اعمال تیمارها به ترتیب 80/34 و 41/2 بود.
کلمات کلیدی: روغن معدنی، نوار مسی، متالدهید، فریکول، حلزون قهوهای
مقدمه:
از حلزونها به عنوان آفات مهم کشاورزی در مناطق مرطوب دنیا یاد میشود( کسی و همکاران، .(2002 طبق گزارش ساکوویچ (1999) حلزون قهوهای مرکبات caucasotachea lencoranea musson از آفات مهم باغهای مرکبات در کشورهایی مثل آذربایجان و تاجیکستان به شمار میرود، در ایران نیز برای اولین بار سال 1866 توسط ایسل از استانهای شمالی کشور گزارش شد. شرایط اقلیمی مناسب شمال کشور گونه فوق را تبدیل به یکی از آفات اصلی منطقه کرده است(میرزایی، .(1351 خسارت غیر مستقیم حلزون قهوهای شامل تغذیه از برگ درختان، و در نهالستانها با تغذیه از جوانههای تازه پیوند شده موجب خسارت شدیدی میشوند و خسارت مستقیم شامل تغذیه از میوه است ، بهطوریکه میوههای خسارت دیده از یک طرف کیفیت و بازار پسندی خود را از دست داده و از طرف دیگر قابلیت انبار داری نیز نخواهند داشت. جانوران کامل دارای صدفی به رنگ زرد یا خاکی میباشند که بر روی آن، در طول مارپیچ پنج نوار قهوهای تیره مشاهده میشود. این حلزونها زمستان را به صورت جانور کامل در زیر خاک یا شکافهای درختان سپری میکنند. این آفت در هر دو سال دارای یک نسل میباشد (میرزایی، .(1350 حلزون قهوهای مرکبات فعالیت شبانه دارد و در سطح زمین بر روی گیاهان مختلف و بر روی شاخ و برگهای درختان حرکت و از پهنک برگها تغذیه میکند. در هنگام روز، در نقاط خنکتر در روی درخت و در محل انشعاب شاخهها استراحت مینماید که در این حالت، دهانهی صدف با پردهای از مواد ژلاتینی خشک بسته شده است (اسماعیلی، .(1362 در اکثر زمینهای کشاورزی و باغهای میوه برای کنترل حلزونها و رابها از متالدهید و متیوکارب به عنوان ماده موثره استفاده میکنند در ایران نیز در سال 1388 میزان 30 تن حشرهکش سوین و 40 تن سم متالدهید برای کنترل آفت در باغهای مرکبات استان مصرف شد(زاغی، .(1388 استان مازندران از یک طرف با در اختیار داشتن بیشترین سطح زیر کشت مرکبات در کل کشور که حدود 112/776 هکتار است( بینام، .(1388 و از طرف دیگر با داشتن آب و هوای مرطوب و مناسب برای فعالیت حلزون قهوهای هر ساله بیشترین سطح زیر کشت مبارزه با آفت را به خود اختصاص میدهد. باقیمانده سموم ناشی از کاربرد بیرویه آفتکشها در بسیاری از باغهای مرکبات استان مازندران سبب بروز مقاومت آفات نسبت به سموم( دماوندیان،(1386، اختلال در فعالیت دشمنان طبیعی، برهم خوردن تعادل زیستی و طغیان بسیاری از آفات مرکبات شده است( دماوندیان، .(2007 بسیاری از بندپایان خاکزی از جمله گونههایی از سوسکهای خانوادهی carabidae، از شکارچیان اصلی حلزونها هستند که در اثر آلودگی خاک ها به سموم فعالیتشان مختل شده که نتیجه آن میتواند طغیان حلزونها باشد. لذا با توجه به معضلات اشاره شده، آلودگیهای شدید زیستمحیطی و به خطر افتادن سلامت ساکنین این خطه جایگزین کردن روشهای بیخطر و غیرشیمیایی بهجای استفاده از سموم شیمیایی امری بسیار ضروری است. هدف این پژوهش ارایه یک راهکار کاربردی و اقتصادی برای کنترل غیر شیمیایی حلزونها در باغهای مرکبات است. لذا از روغنها که ترکیبی بیخطر و مجاز برای کنترل آفات میباشد برای کنترل حلزونها استفاده شد.
مواد و روشها:
مکان بررسی: این پژوهش در یک باغ 40 هکتاری واقع در شهرستان بابلسر(36˚33N 52˚42 E )، استان مازندران انجام شد. درختان مورد بررسی در سال 1387 حرس شده و رقم آنها از نوع تامسون ناول بر روی پایه Citrus auromtium بود. فاصلهی درختان درون هر دریف حدودا 7 متر، فاصلهی بین ردیفها حدودا 4 متر و ارتفاع درختان به 3 الی 4 متر میرسید. دو بلوک مجاور هم به مساحتهای 1/5 و یک هکتار برای انجام دو آزمایش انتخاب شدند. از طرح کاملا تصادفی برای انجام هر دو آزمایش استفاده شد. یک روز قبل از اعمال تیمارها کلیهی درختان انتخاب شده برای نمونهبرداری از وجود حلزونها پاکسازی شدند.
-1 شاهد: هیچ گونه مبارزهای در این بخش صورت نگرفت، اما برای مقایسه با سایر تیمارها، کلیهی حلزونهای موجود در این بخش همزمان با سایر تیمارها پاکسازی شدند.
-2 ورقهی مانع پلاستیکی: که به شکل قیف برعکس بر روی تنهی درخت و با فاصلهی حدود 20 سانتی متری از سطح زمین نصب میشود، برای ثابت بودن ورقهی مانع پلاستیکی قسمت بالایی آن(انتهای قیف) به وسیلهی سیم یا بستهای پلاستیکی به تنهی درخت بسته شده و 10 الی 15 سانتی متر از حاشیهی خارجی بالای ورقهی مانع پلاستیکی به روغن(شرکت تهرانول) با بوی تند مواد نفتی آغشته گردید(شکل.(1
.
شکل -1 مالیدن روغن به قسمت بالایی فوم به منظور جلوگیری از حرکت حلزون ها به روی درخت(اصلی).
-3 طعمهی مسموم متالدهید( شرکت پرتونار شیمی): این سم به شکل فرمولاسیون طعمه مسموم مخلوط شده با سبوس اسفاده شد.
-4 طعمهی مسموم فریکول( شرکت کیمیا سبزآور): یک حلزونکش انتخابی حاوی فسفاتآهن و با خاصیت ضد تغذیهای است. طبق توصیه شرکت سازنده سم متالدهید با هر نوبت بارندگی و سم فریکول با هر 2 الی 3 بار بارندگی تکرار شد.
-5 نوار مسی(شرکت کیمیا سبزآور): این نوار با پهنای 5 الی 6 سانتی متر و در ارتفاع 10 الی 20 سانتی متری از سطح زمین به دور تنهی درخت بسته میشود. روی لبهی پائینی نوار شیارهای طولی وجود دارد که پس از بستن نوار به طرف بالا خم میشود، به طوری که لبههای تیز نوار به موازات زمین و با زاویهی قائمه نسبت به تنهی درخت قرار میگیرند( شکل.(2 شکل-2 بستن نوارمسی به تنهی درختان به وسیلهی نخ و خم کردن لبهی پایینی تیز نوار به صورت عمود بر تنهی درخت ( اصلی).آزمایش اول: قطعه باغی که برای این آزمایش انتخاب شد دارای 390 درخت در 13 ردیف بود. تیمارهای مورد بررسی در این آزمایش شامل شاهد، ورقهی مانع پلاستیکی(فوم)، متالدهید، فریکول و نوار مسی بودند. در این آزمایش برای هر تیمار 4 تکرار و در هر تکرار 4 درخت در نظر گرفته شد. حد فاصل هر دو تکرار دو ردیف درخت به جهت جلوگیری از اثر تیمارها بر یکدیگر در نظر گرفته شد، که هیچ گونه مبارزهای در طی دوران آزمایش بر روی آنها انجام نشد. پس از اعمال تیمارها به فاصلهی هر 10 روز یکبار و در مجموع 6 نوبت تا هنگام برداشت محصول، تعداد حلزونهای موجود بر روی شاخ و برگ 80 درخت مورد بررسی شمارش شدند. لازم به ذکر است که در هر مرحله نمونهبرداری حلزونهای شمارش شده از روی درختان جدا شدند، بنابراین در هر نمونهبرداری تعداد حلزونهای موجود نشانگر حلزونهای جدیدی هستند که در حدفاصل دو نمونهبرداری توانستند از موانع بگذرند و خود را به شاخ و برگ درختان برسانند.
آزمایش دوم: قطعهی باغ انتخاب شده حدودا 1/5 هکتار که شامل 15 ردیف درخت و هر ردیف دارای 30 درخت و در مجموع دارای 450 درخت بود، هر ردیف به عنوان یک تکرار در نظر گرفته شد. در این آزمایش 3 تیمار شاهد، ورقهی مانع پلاستیکی (روغن) و متالدهید با یکدیگر مقایسه شدند.از مهمترین موارد در مدیریت آفت میزان هزینه تولید و حفظ محیط زیست است رایجترین و ارزانترین حلزونکش شیمیایی برای کنترل c.lencoranea در سطح منطقه حلزونکش متالدهید است، و تیمار روغن علاوه بر ارزان بودن، برای محیط زیست نیز کاملا امن است بنابراین در بلوک دوم فقط از دو تیمار متالدهید و روغن استفاده شد.در این آزمایش برای هر تیمار 5 تکرار وجود داشت و هر تکرار دارای 30 درخت بود. در هر مرحلهی نمونه برداری 25 درخت برای هر تیمار و 5 درخت در هر ردیف مورد بررسی قرار گرفت. درختان ابتدایی در هر ردیف به شکل تصادفی انتخاب شدند سپس در نمونه برداریهای بعدی درختان مجاور مورد بررسی قرار گرفتند. در این آزمایش حلزونهای موجود در روی درختان تنها یکبارشمارش میشد بنابراین نتایج شمارش هر مرحله اثری بر نتایج مرحله بعدی نداشت. دادههای بدست آمده در هر مرحله بیانگر تعداد حلزونهایی بود که از ابتدای آزمایش موفق به گذشتن از موانع شده بودند. کلیه دادههای آزمایش اول و دوم به روش آنالیز واریانس یکطرفه بعد از انتقال دادهها log(x+1) و پایدار سازی واریانس تجزیه و تحلیل شد. با توجه به معنیداری میانگین تیمارها در جدول anova از آزمونهای (dunett t3)post hoc استفاده شد. برای مقایسه میانگینهای هر تیمار در تاریخهای مختلف آزمون repeated measure مورد استفاده قرار گرفت.
نتایج:
در طول دورهی بررسی آزمایش اول، جمعیت حلزون c.lencoranea در بین تیمارهای مختلف بطور کلی دارای اختلاف معنیدار بود(p<0,00؛ df=4,475؛ .(f=336,781 میانگین تعداد حلزونهای شمارش شده بر روی شاخ و برگ یک درخت در طی 6 دوره نمونهبرداری نشان دهندهی این است که بیشترین کارایی به ترتیب مربوط روغن ، نوارمسی، متالدهید و فریکول بود(جدول.(1 جدول:1 میانگین تعداد حلزون های شمارش شده بر روی 80 درخت طی 6 مرحله نمونه برداری
تیمار میانگین حلزونها به ازای انحراف معیار حداقل حلزونهای حداکثر حلزونهای
هر درخت شمارش شده شمارش شده
تحلیل آنالیز واریانس برای آزمون برابری میانگینها بطور جداگانه در هر مرحله نمونهبرداری بیانگر این است که در هر تاریخ نمونهبرداری نیز بین تیمارهای مورد بررسی اختلاف معنی دار بود ( جدول.(2 جدول:2 نتایج تحلیل آنالیز واریانس برای آزمون برابری میانگینها تیمارهای مورد بررسی در 6 مرحله نمونه برداری.
تاریخ df F P
هنگامی که تیمارهای مورد بررسی بطور جداگانه با شاهد و با یکدیگر مقایسه شدند، مشخص شد که کلیه ی تیمارها با شاهد دارای اختلاف معنیدار بوده، و اختلاف میانگینها بیانگر این است که در تمام تاریخهای نمونهبرداری بیشترین اختلاف با شاهد مربوط به تیمار روغن و کمترین اختلاف مربوط به تیمار فریکول میباشد(جدول.(3
جدول:3 مقایسهی تعداد حلزونهای شمارش شده روی درختان شاهد و درختان تیمار شده با متالدهید با سایر تیمارها.
نتایج حاصل از آزمون Dunnett T3 در 6 مرحله نمونهبرداری نشان دهندهی معنیداری بین تیمار متالدهید با تیمارهای روغن در تمام مراحل نمونهبرداری بود. متالدهید با نوارمسی در 3 تاریخ نمونهبرداری و با تیمار فریکول در 6 مرحله نمونهبرداری اختلاف معنیداری نداشت.(جدول(3
مقایسهی میانگینهای هر تیمار در تاریخهای مختلف به روش Repeated measure در جدول 4 نشان داده شده است.
جدول:4 مقایسهی میانگینهای هر تیمار در تاریخهای مختلف.
در آزمایش دوم نیز جمعیت حلزون قهوهای مرکبات بطور کلی در 2 تیمار روغن و متالدهید با شاهد اختلاف معنیدار داشت(.(;P=0,000 F=276,531; df=2,447 با توجه به این که در این آزمایش 450 درخت بررسی شد، اختلاف بین تعداد حلزونهای شمارش شده در تیمارهای مختلف بسیار چشمگیر بود(شکل.(3شکل-3 میانگین تعداد حلزونهای شمارش شده به ازای هر درخت در 6 مرحله نمونهبرداری از 450 درخت مرکبات( در تمام تاریخهای نمونهبرداری بین کلیه تیمارها اختلاف در سطح 0/01 معنی دار بود).نتایج حاصل از آزمون dunnett T3 در 6 مرحله نمونهبرداری نشان دهندهی معنیداری بین شاهد با تیمارهای روغنو متالدهید بود(جدول.(5 لازم به ذکر است در کلیهی نمونهبرداریها اختلاف تعداد حلزونهای شمارش شده بین دو تیمار روغن و متالدهید همواره معنیدار بود.(.(p≤0,05 جدول:5 مقایسهی تعداد حلزونهای شمارش شده روی درختان شاهد با دو تیمار فوم و متالدهید.
