دانلود مقاله گزارش کارآموزی کنترل فیزیکی و شیمیایی دارو

بخشی از مقاله

مقدمه

چكيده
بشر از ديرباز براي مقابله با معضل درد بدنبال يك درمان و وسيله تسكين خاطر بوده است . در طي قرون و اعصار شيوه هاي مختلف درماني كه برخي از آنها با سحر و جادو و خرافه همراه بوده اند دست به دست يكديگر دادند تا بلكه گره از پاي معضل درد باز كنند ولي اين مهم جزء با سلاح علم و دانش و شناخت حل نگرديد .
با مرور زمان و با گسترش علم و فن و تجهيز وسايل جديد تكنولوژي پيشرفته ،‌انسان به طب نوين و دركنار آن به مقوله ((دارو)) به شكل نوين توجه بيشتري نشان داد . پيشرفتهاي جديد جامعه كنوني ما را قادر ساخته است كه تا حد بالايي توانايي مقابله با درد و آسيبهاي قابل جبران را با توجه به نوع و محل ضايعه و امكانات موجود داشته باشيم ..

موجود زنده اي چون انسان ،‌تركيب پيچيده اي از انواع ارگانيسم ها و مكانيسم هاي حياتي عالي است و در واقع بنا به تعبيري شاهكار خلقت است .هر گونه عدم توازن و عدم تعادلي مي تواند منجر به بروز بيماري و اختلال در سيستمهاي بدني و كارآئي كلي انسان گردد ، بنابراين نحوه بكاربردن دارو، ميزان دقيق مصرف تعداد دفعاتي كه مي بايستي مصرف گردد و اينگونه امور معمولاً توسط اولياي امور (پزشكان و مسئولان امور دارويي) در اختيار مصرف كننده قرار مي گيرد ، به غير از آن مسئله مهم ديگر نحوه ساخت و كيفيت دارو مي باشد كه مربوط به امور داروسازي و كارخانجات توليد مواد دارويي مي شود .

بطور كلي هر دارويي به غير از ماده موثر به يك سري مواد جانبي و كمكي احتياج دارد كه اين مواد جانبي براي كمك به پرس كردن قرص ها ، زمان باز شدن قرص و كپسول در محيط داخلي بدن ، كمك به افزايش مقاومت قرص در برابر ضربه يا پايداري دارو و حتي براي كمك به افزايش اثرات درماني دارو به ان افزورده مي شوند .
بعنوان مثال در يك قرص موادي براي چسباندن ذرات ،چرب و روان كردن قرص ، اسانس ، روكش ، رنگ مجاز خواراكي ماده باز كننده و .... به كار مي رود .
قبل از ساختن يك دارو ، معمولاً بر حسب دستور كار مواد اوليه لازم سفارش داده مي شود . سپس آزمايشاتي بر روي نمونه رسيده انجام داده مي شود تا مرغوبيت و استاندارد بودن مواد توسط متخصصين تاييد شود انجام اين آزمايشها توسط آزمايشگاههاي كنترل كيفي صورت مي گيرد هدف نگارنده از نگارش اين سطور صرفاً ارائه يك گزارش و رفع تكليف نيست بلكه اشنا ساختن ديگران با مجموعه فرآيندهايي است كه بطور كلي ديد خواننده را از يك نظر سطحي به نظر كارشناسي تغيير دهد .

تاريخچه
پس از موافقت مسئولين امور با طي دوران كارآموزي من در روز اول ورود به كارخانه به تاريخچه ان علاقمند شدم و اين بي دليل نبود چرا كه شنيده بودم اين كارخانه قديمي ترين شركت داروسازي در سطح كشور است (البته بنا به ادعاي مسئولان و منبعي كه در اختيارم قرار داده شده بود در هر صورت خواننده در رد و قبول اين مطلب داراي اختيار است) به طوري كه من اطلاع حاصل كردم اين كارخانه اولين بار در حدود سال 1328 بصورت لابراتوار كوچكي در خيابان سرچشمه تهران توسط دكتر عبيدي بنام ((لابراتوار دكتر عبيدي)) تاسيس شد بدليل كمبود جا و همجواري با منازل مسكوني كه طبعاً مشكلاتي را ايجاد مي كرد در سال 1336 به محل فعلي خود در خيابان دكتر علي شريعتي دو راهي قلهك منتقل گرديد . البته امروزه پس از گسترش بي رويه اين مكان جغرافيايي مسئولين امر احتمال انتقال كارخانه را بخارج از شهر تهران بطور جدي مورد بررسي قرار داده اند .

سپس شركت امريكايي ((داوكميكال)) امتياز و سهام آن را خريداري كردند . پس از پيروزي انقلاب اسلامي سازمان صنايع ملي ايران اداره امور ان را در دست گرفت و نام ان را به ((بيوفارما)) تغيير داد . در سالهاي اخير شركت بصورت سهامي عام اداره مي شود و نام آن به ((شركت داروسازي حكيم)) تغيير يافته است . البته بنا به نيازهاي موجود و همگام با صنعت و تكنولوژي مدرن اين شركت نسبت به نوسازي و تجهيز دستگاهها و ماشين الات خود اقدام نموده است . آزمايشگاه كنترل كيفي شركت داروسازي حكيم با مجهز بودن به دستگاههاي مدرن و كادر كارآزموده نظارت دقيقي بر كليه مراحل توليد صنعتي دارو دارد كه اهم مراحل نظارت به شرح ذيل مي باشد .
- در آزمايشگاه فرمولاسيون ،‌بطور دائم فرمول محصولات مورد مطالعه و احتمالاً تجديد نظر (به مقدار جزئي ) قرار مي گيرد .

- با كمك دانشگاههاي معتبر و مراكز ذيصلاح تستهاي Bioavalability بر روي كليه محصولات صورت مي گيرد .
- در آزمايشگاه كنترل كيفي علاوه بر انجام كليه آزمايشات فيزيكي – شيميايي و ميكروبي زمان پايداري هر محصول پس از گذشت زمان خاصي بر طبق اصول علمي سنجيده شده و با تاريخ مصرف دارو مطابقت مي شود . به گفته مسئولين كارخانه مراحل فوق لابراتوار داروسازي حكيم را قادر به رقابت با ساير شركتهاي مشابه حتي در سطح بين المللي ساخته است .

* در حال حاضر مدير امور مالي و امور اداري كارخانه ،‌يك نفر هستند .
* سرپرست برنامه ريزي ،سرپرستي امور انبارها را نيز به عهده دارد .
* تعميرگاهها و امور فني كارخانه مستقيماً زير نظر مدير كارخانه است .
* در حال حاضر مسئول فني و مدير توليد ،يك نفر است .
* مديريت ازمايشگاه كنترل و فرمولاسيون هر دو به عهده يك نفر است .

بخش اول

تاريخچه شيمي دارويي :
آغاز درمان موثر با مواد شيميايي در قدمت خود محو شده است . زيرا قبل از آنكه تاريخ پزشكي ثبت شده باشد اين درمان وجود داشته است . موفقيتهايي اوليه بدست آمده بر عليه بيماريها اكثراً بر ضد بيماريهاي عفوني بوده است و بر عليه بيماريهايي كه همراه با پيري هستند يعني افزايش خون و سرطان كمتر موفق بوده است . اولين مواد صنعتي ساده كه به عنوان دارو به كار برده شده عبارتند از :
1) اتر C2H5-O-C2H5 2) كلرال CL3-COOH

در اواخر قرن نوزدهم پاستور بررسي در تركيبات ضد عفونت را آغاز نمود كه از آن مي توان به فنل اشاره كرد و در ادامه كاربرد سولفوناميدها به عنوان تركيبات ضدعفونت در سال 1935 پيشنهاد كرد و در دامنه فلمينگ (كاشف پني سيلين) به بررسي آنتي بيوتيكها و ارائه آنها فيشر در قرن نوزدهم گفت : اثر اين دارو و درد مثل رابطه قفل و كليدي است يعني دارويي بسازيم كه داراي ابعاد مناسب باشد و با گيرنده دارو ارتباط ايجاد كند و ايجاد ارتباط كافي بين دارو و پروتئين (نظريه قفل و كليد در اثر بخشي دارو) كلرات و استانيليد در زمان قديم به عنوان دارو استفاده مي شد كه در آن زمان فقط اثر بخشي آن را در نظر مي گرفتند نه ضرر آنها را داروهايي كه مبارزه با عفونت را دارند پيشرفت بيشتري دارد . دارو چيز خوبي نيست چون عصاره آزمايشهايي است كه ما انجام مي دهيم چون سيستم گوارشي و نظام متابوليسي ما با اين داروها موافق نيست با مشكلات روبرو مي شويم .

تئوري شيمي دارو :
يك دارو يك ماده شيميايي است و عصاره آن مثلاً استامينوفن است .
تهيه دارو نياز به تخصص بالاي شيمي و خالص سازي عالي ميباشد خلوص 98% به درد دارو نمي خورد بلكه بالاتر از آن بايد باشد . ايران ACTIVE دارو(مانند آسپرين) را ندارد و از خارج آن را تهيه مي كند از كشورهايي كه اجازه ساخت اين ACTIVE را دارند و تاييديه بين المللي دارند اين قرصهايي كه استفاده مي شود ماده ACTIVE را به ميزان چند ميلي گرم در واحد قرص توزيع مي كند ايران بايد اين ACTIVE را از خارج (فرانسه) تهيه كند زيرا تكنيكهاي خالص سازي آنها بهتر است و در ضمن اثر سازي آسپيرينهاي فرانسوي و خارجي بهتر از ايراني است زيرا وقتي داخل بدن مي شوند سريع پخش مي شوند و باز مي شوند و اثر ميكند به ثمر رساندن يك دارو كاريك روز نيست و حاصل 20 سال كار مداوم است وقتي سنتز دارو را انجام دادند روي حيوانات امتحان مي كنند اثرات مثبت و جانبي آن را بررسي مي كنند و همين طور بايد دوز ان را امتحان كرد و بهترين دوز را انتخاب كنند و نتيجه اين موارد تهيه دارويي خوب است و جديد .

آلي : سنتزهاي آلي به منظور بكارگيري اين آموخته هاي شيمي بايد يكسري مباني تعريف را بدانيم .

تعريف شيمي دارويي :
بر اساس تعريف (اليوت)ULYOT شيمي دارويي رشته اي است كه اصول شيمي و زيست شناسي را به كارگرفته و دانشي مي آفريند كه در آن مواد درماني حاصل مي گردد نتيجه اينكه شيمي دارويي دان نه تنها بايد يك شيمي آلي دان قابلي باشد بلكه بايد اطلاعات اصولي در علوم زيستي به خصوص بيوشيمي و فارموكولوژي داشته باشد .
فارماكولوژي : مطالعه اثر مولكولهاي مختلف بر روي انسان .
ارتباط شيمي دارويي با علوم ديگر به اين ترتيب مي باشد :

طب داخلي ، داروسازي و بيوفارماسي ، زهرشناس و آسيب شناسي ، فارماكولوژي ، شيمي و بيوشيمي ، زيست شناسي و ميكروب شناسي ، شيمي دارويي .
در يك همكاري تنگاتنگ مرتبط به مهم اين تخصصهاست كه دارو ساخته مي شود اگر هر كدام از اين ارتباطها نباشد دارو مناسب نيست . دانش بيوشيمي ايده اوليه را مي دهد كه چه ساختارهايي داراي مضرات كلي و شناخت شده بر روي ژنهاي وراثت يادگيري و بينايي و .... است .
از نظر زيست شناسي و ... بايد بررسي شود بعضي ساختارها شايد بتوانند ايجاد كننده و رشد دهنده ميكروبها باشند اين دارو بايد توسط فارماكولوژي تست شود كه اثر دارد يا نه ؟ بعد دكتر دارو ساز توسط دانش بيوفارماسي بررسي مي كند زهرشناسي و آسيب شناسي اين است كه ايجاد سموم نكنند و اثرات جانبي نداشته باشد .
طبقه بندي داروها :

به دو صورت كلي انجام مي شود :
الف) طبقه بندي بر اساس ساختمان شيميايي
اين طبقه بندي در گذشته به طور گسترده اي بكار گرفته شده است و هنوز هم برخي از مولفين اين نوع طبقه بندي را بكار مي برند . بر اساس اين نوع طبقه بندي داروها در يك يا چند بخش از گروههاي شيميايي به شكل زير قرار مي گيرند .
استالها RCOOH+2ROHRCHOORR
همي استالR- CHOOHR  RCOOH+ROH

استالها ، اسيدها ، الكلها ، آميدها ، آمينها ، آمينواسيدها ، آمينوالكلها ، آمينواترها ، آمينوكتونها ، تركيبات آمونيوم ، انولها ، استرها ، اترها ، تركيبات هالوژن دار مانند هيوسين ، لاكتامها (آميدحلقوي) راههايي كه ما از شر كليه ناخالص خلاص مي شويم كه يك راه آن اين است .
نمكهاي آمونيوم در آب محلول مي باشند شرط آن اين است كه ما سر ملكول را آنقدر حجيم نكنيم كه نتواند عبور كند كه همان نظريه فيشر مي باشد كه ازت را هم معمولاً به صورت نمكهاي آمونيوم در مي آورند .
ب) طبقه بندي دارو بر اساس اثر فارماكولوژيك

فارماكولوژي : بررسي اثر ملكولهاي مختلف بر روي بدن موجود زنده .
1- مواد فارماكوديناميكي كه در بيماريهاي غيرعفوني براي اصلاح اعمال غيرطبيعي بدن بكار برده مي شود .
2- مواد شيمي درماني كه براي بيماريهاي عفوني بكار مي رود .
3- ويتامين ها
4- هورمونها
كه باز هر كدام از اين موارد تقسيم بندي خاص خودش را دارد مثلاً در بين مواد فارماگودنياميكي گروههاي زير را داريم :
داروهايي كه بر دستگاه اعصاب مركزي اثر مي گذارند ، داروهايي كه دستگاههاي عصبي محيطي را تحريك مي كنند و يا باز مي دارند ، داروهايي كه اصولاً در دستگاههاي قلبي ، عروقي و كليوي اش مي گذارند ، به طور كلي درد يا عفوني است و يا غيرعفوني .

داروهايي كه اثر فارماكولوژي مي گذارد و يك ديناميسم را ايجاد مي كند و آن درد را درمان مي كند كه عفوني نيست . داروهاي عفوني بارزترين علامتش تب است (تب ناشي از سرماخوردگي و تب ناشي از سرطان) و روش مبارزه با تب را شيمي درماني گويند . سرطان از بهم خوردن نظم درون مولكولي (دورن سلولي) بوجود مي آيد . بنزن و آزبست به شدت سرطان زا مي باشد . بنزن اگر از طريق پوست وارد شود بايد متابوليز شود . يعني سوخت و ساز شوند و دفع شوند . بنزن در فاز اول متابوليسم خود اكسيد مي شوند و اپواكسيد مي شوند و در اينجا ناپايدار است پس در خون بايد نوكلئوفيلهاي بوجود آيد تا اين حلقه را باز كند . اگر در زمان تكثير سلولي اتفاق افتد نظم آنها بهم مي ريزد و سرطان بوجود مي آيد . بيماريهاي عفوني موادشان شيمي درماني است .
ويتامين : براي تقويت مي باشد .

هورمون ها : ساختارهاي مهم خانواده پپتيد مي باشد هم خانواده مواد سازنده بيولوژيكي است . هورمونها ساختمان هاي پپتيدي يا پروتئني دارند .
واكنشهاي اكسيداسيون :
واكنشهاي اكسيد اتيو اغلب در كبد انجام شده و به مقدار كمي هم در پلاسما كليه ها و بافتها انجام مي گيرد آنزيم انجام دهنده عمل اكسيداسيون معروف به ميكروزوم مي باشد براي انجام واكنش هاي اكسيداسيون توسط اين آنزيم ها در كبد بايد حتماً اكسيژن و كوآنزيم NADPH (فرم احيا شده نيكوتينا آدنين دي نوكلئوتيد فسفات) وجود داشته باشد . NADPH با قسمت ميكروزمان و يا قسمت پروتئيني آن تركيب شده و تركيب حاصل مجدداً با اكسيژن تركيب مي گردد و بدين وسيله اكسيژن فعال بوجود مي آيد سپس اين اكسيژن فعال بوجود مي آيد سپس اين اكسيژن فعال توسط يك تركيب حد واسط به دارو منتقل مي شود اين مراحل را مي توان به صورت زير خلاصه نمود :
NADPH +A+H+AH2+NADP+
AH2+O2AH2O2
AH2O2+DRUGD+O+A+H2O
1- اكسيداسيون حلقه آروماتيك 2- اكسيداسيون زنجيرجانبي 3- واكنش اكسيداتيو N دالكيلاسيون 4- واكنش اكسيداتيو داميناسيون 5- واكنش S- اكسيداسيون 6- احياء عامل كربوئيل 7- احياء گروه نيترو 8- احياء گروه آزو 9 – احياء گروه دي سولفيد 10- هيدورليزآميد

دهالوژناسيون :
اين واكنش كه در بعضي از تركيبات دارويي هالوژن مشاهده شده با جدا شدن هالوژن به مقدار كم از بقيه مولكول ها صورت مي گيرد . در فاز دوم يا فاز سنتتيك متابوليت قطبي شده دارو در نتيجه واكنش با مواد قطبي موجود در بدن به مراتب قطبي تر شده و در نتيجه حلاليت بالاي در آب مي تواند از بدن دفع گردد .

فاز سنتتيك :
متابوليت دارو از فاز I :1- گلوكورونيك اسيد 2- گلايسين 3- سيستئين

گيرنده دارو يا رسپتور (RECEPTOR) :
دارويي كه وارد خون مي شود و جذب مي شود (از طرق مختلف عضلات) بايد تحويل يك گيرنده گردد محل درد يك گيرنده دارد هر چه دارو و گيرنده هم سايز و هم اندازه تر باشند بهتر و اختصاصي تر ميباشند . اثر يك دارو موقعي بوجود مي آيد كه آن دارو با متابوليتهاي فعال آن با سلولهاي مخصوصي در بدن تماس نزديك پيدا نموده و با ساختمان سلول بستگي پيدا كند اين سلولهاي مخصوص يا مولكولهاي ويژه يا كمبلكهاي مولكولها و يا قسمتهايي از آنها كه قادر به ايجاد پيوند شيميايي با دارو بوده و با پيوستن به دارو قادر به ايجاد يك اثر فارماكولوژيكي هستند . براي هر گيرنده احتمالاً دارويي با كنفورماسيون (صورت بندي) مكمل لازم است و هر وقت دارو مكمل بهتري براي گيرنده باشد كمپلكس ويژه تر بوده و اثر دارو بهتر خواهد بود .

به منظور ايجاد اثر بخشي مولكول دارو بايستي مختصات زير را دارا باشد :
1) مولكول دارو بايستي داراي اندازه مخصوص بوده و گيرنده هم سايز آن باشد به عبارت ديگر دارو به رسپتور مانند كليد به قفل بخورد .
2) مولكول دارو بايد داراي كفيگوراسيون مخصوصي باشد .
3) داراي گروههاي عاملي ويژه در محلهايي خاص يا مخصوصي از خود باشند . مولكول رسپتور (گيرنده) كه ماهيت آن از پروتين است نيز بايستي داراي مختصات زير باشد:
1) دارا بودن گروههاي عاملي
2) دارا بودن فواصل معين
3) دارا بودن قسمت فعال (فرورفتگيها ،برآمدگيها و قسمت هاي مسطح)
4) علاوه بر اين مختصات مهم دارا بودن ميدان مغناطيسي و تقسيم مشخص الكترونها نيز از شرط گيرنده ها هستند .

براي تفهيم بهتر نكات ذكر شده مدل گيرنده داروي پروكائين را ارائه مي نمائيم .

اين در واقع قفل است كه احتياج به يك كليد دارد بستر پروتئيني است كه در همه جاي بدن مي باشد . اگر داروي پروكائين داشته باشيم كه مولكول آن به صورت آمينواسيدها كه با هم بپيوندند

پپتيد را مي دهد كه اين آمينواسيدهاي بهم پيوسته بستر پروتئيني را تشكيل مي دهد .
بايد حداقل دارو و گيرنده از سه نقطه با هم ارتباط برقرار كنند در غير اينصورت ايجاد اثر نخواهد كرد كه يك يون داراي بار مثبت باشد يك پل است دو پلي كه يك سر مثبت و منفي دارد با هم ارتباط برقرار كنند دي پل مي باشند اگر يك پل كه يك سر مثبت و منفي دارد با يك يون ارتباط برقرار كند يون دي پل نام دارد .
از تئوريهاي زمان حاضر مي توان نتيجه گرفت كه هم براي ايجاد اثر دارو و هم براي ايجاد اثر آنزيم بايستي دارو و يا آنزيم دست كم سه نقطه مختلف تماس يا گيرنده و يا سوبسترا (ماده اوليه يا ماده اي كه بتوان روي آن عمليات شيميايي انجام داد) اگر فقط دو نقطه تماس براي پيوند موجود باشد اثر دلخواه بدست نمي آيد اين حالت در رابطه با ايزومرهاي نوري نظير داروي آدرنالين صادق است .

انواع ارتباطات گيرنده با دارو :
1- وان دروالس 2- دي پل – دي پل 3- يون –دي پل 4-هيدورژني

پيش دارو يا پرودراگ (PRODRUG)
كليه تركيبات شيميايي كه بتواند در ارگانيسم ، يك ماده موثر آزاد نمايد را مي توان به عنوان يك پيش دارو معرفي نمود ساخت يك پيش دارو عبارت است از تبديل ماده موثر از نظر بيولوژيكي به شكل حامل بي اثر به طريق شيميايي اين شكل بي اثر داروي موثر را آزاد مي نمايد . U.Stell : آقاي V.Stella خواص يك پيش دارو را در چند مورد بيان نموده است :
1- در اسكلت مادر معمولاً يك عامل موقت توسط پيوند كوالانسي به مولكول دارو متصل است .
2- خود پيش دارو از نظر ميزان تاثير از داروي مادر يا اسكلت مادر كم اثرتر و يا بي اثر مي باشد .
3- پيوند كوالانسي عامل موقت بايستي به نحوي باشد كه در محيط بيولوژي به راحتي شكسته شود اين شكستگي مي تواند توسط روشهاي شيميائي و يا به كمك آنزيم صورت گيرد .
4- عامل موقت در ارگانيسم زنده بعد از آزاد شدن نمي بايستي اثر فارماكولوژيكي و يا سميت داشته باشند .
5- شكسته شدن پيش دارو بايستي سريعتر از متابوليزه شدن پيش دارو و يا داروي به دست آمده از آن باشد .
اهداف متعددي در پنهان سازي دارو مورد نظر است كه عبارتند از :
1) طولاني كردن اثر دارو 2)كوتاه كردن اثر دارو 3) مستقر كردن دارو
4) تنظيم انتقال 5) كمك به تهيه شكل دارويي 6)كاهش سميت و اثرات جانبي دارو

خلق داروها :
داروها از يكي از مسيرهاي زير راه خود در درمان را پيدا مي كنند .
1) كشفيات غير منتظره 2) مطالعات اتفاقي و نامنظم 3)استخراج مواد فعال اصلي از منابع طبيعي 4) تغييرات مولكولي در داروهاي شناخته شده
5) سنتز طراحي شده مواد شيميايي جديد بر پايه اي منطقي .
الف ) كشفيات غيرمنتظره
برخي از داروها و يا كاربرد داروهاي شناخته شده به طور اتفاقي در محل آزمايشگاهي محل هاي درمان ، توسط شيميدان ، پزشك و ... كشف شده است نظير استانيليد ، فنيل بوتازون به عنوان تب زدا ، پني سيلين به عنوان باكتري زدا ، دي سولفيرام براي درمان الكوليسم مزمن پيپدازين به عنوان ضد كرم و انگل و ... .
ب) مطالعه نامنظم

در اين روش كشف داروهاي جديد تمام مواد شيميايي موجود را تحت آزمايشات بيولوژيكي مختلف قرار مي دهند به اميد اينكه برخي از انها اثر مفيدي از خودشان نشان دهند اساساً اين روش كشف داروهاي جديد كه يك روش تجربي است بسيار مثمرثمر نمي باشد براي نمونه جهت بدست آوردن يك داروي ضد تشنج لازم است 000/500 ماده شيميايي مورد مطالعه قرار گيرد . نمونه هاي دستيابي به داروها از طريق مطالعه منظم ولي با پايه منطقي مي باشد كه مي توان از كشف داروي ضد مالاريا و آنتي بيوتيكهاي جديد از موجودات ذره بيني نام برد . نمونه ديگري از كشف دارو از طريق مطالعه نامنظم با پايه منطقي عبارت است از جدا كردن و تشخيص محصولات .
ج) استخراج از منابع طبيعي

داروهاي متعدد كه امروزه مصرف مي شوند به ويژه آنتي بيوتيكها ، ويتامينها و هورمون ها در نتيجه استفاده متمادي و طولاني از عصاره منابع گياهي و يا اعضاي حيواني كشف شده اند .
د) تغييرات مولكولي
اين روش دستيابي به داروها در حال حاضر بيش از ساير روش ها بكار گرفته شده و تحت عناوين دستگاهي مولكولي روش تغيير دهي ، رشو مكانيسمي و ... شناخته شده اند ، اساس اين روش عبارت است از انتخاب يك ماده شيميايي خوب و شناخته شده با اثر بيولوژيكي معلوم به عنوان الگو و سپس ساخت مشابه هومولوگ و يا آنالوگ هاي آن تركيب .
مزاياي روش تغيير مولكولي
1- احتمال زيادي وجود دارد كه مشابه ها ، هومولوگها و يا آنالوگها داراي خواص فارماكولوژيكي الگوي خود باشند در صورتيكه در روش نامنظم اين خواص كمتر است .
2- امكان بدست آوردن محصولات با اثرات فارما كولوژيكي برتر .
3- امكان صرفه جويي در تهيه داروهاي جديد .
4- مشابهت روش تهيه داروي جديد با روش تهيه داروي الگو كه موجب صرفه جويي در هزينه وقت مي شود .
5- مشخص بودن ارتباط دارو و فعاليت بيولوژيكي
6- امكان بكار بردن روش تعيين مقدار از دارو يا مقدار بيولوژيكي موثر دارو مشابه آنچه براي داروي الگو بكار برده مي شود .
ساختار داروهاي جديد با انجام تغييرات مولكولي با بستن آنالوگهاي ساده تر :
1- حذف حلقه 2- بازكردن حلقه 3- بستن حلقه

تعريف آنالوگ يك دارو :
يك آنالوگ در ارتباط با يك داروي نمونه داري تشابه جزئي يا واقعي مي تواند باشد . داروي نمونه معمولاً يك محصول طبيعي با ساختمان شيميايي پيچيده مي باشد . در آنالوگ سازي مي توان با تغييرات جزئي نسبت به ساختمان اصلي مولكولي دارويي جديدرا سنتز نمود در آنالوگ سازي پخش الكترونيكي و شكل هندسي داراي اهميت مي باشد .

متابوليسم داروها :
داروها يا تركيبات خارجي ديگري وارد بدن موجودات زنده مي شوند يا در بدن نگه داري مي شوند و يا پس از مدتي از بدن دفع مي شوند هنگامي كه در بدن هستند ممكن است تحت تغييرات شيميايي قرار گرفته و تركيباتي را بدهند كه اين تركيبات :
الف: يا كمتر فعال هستند ب: بيشتر موثرند ج: داراي اثر مشابه يا متفاوت هستند .

اين فرايند تغيير شيميايي دارو در بدن موجود زنده متابوليسم نام دارد . برخي داروها از قبيل آنالوگ (مشابه) برخي از امين ها ، استروئيدها ، اسيدهاي آمينه و ... با موادي كه طبيعتاً در بدن حيوانات و از ان جمله انسان وجود دارند شباهت بسيار نزديكي دارند از اين رو بسياري از اين تركيبات در اثر متقابل ويژه آنزيم ها ، پروتئين هاي حامل و سيستم هاي انتقال مانند مواد طبيعي مشابه خود عمل مي كنند برخي از داروها نظام متابوليسم شان مانند نظام متابوليسم مواد بدن مي باشد معذلك بسياري از داروها اصلا ارتباطي با مواد طبيعي بدن ندارند از اين رو در متابوليسم آنها آنزيمهاي غير اختصاصي شركت دارند و عبور آنها از غشاء و موانع از طريق انتشار كند يا نظام انتقال غير اختصاصي انجام مي گيرد .

آنزيم غير اختصاصي وقتي چربي مصرف كنيم بايد آنزيمي ساخته شود كه براي چربي است و آن را آنزيم اختصاصي گويند ولي وقتي از داروئي استفاده مي كنيم كه ساختار هيچكدام را نداشته باشد آنزيم آنرا غير اختصاصي گويند چون دارو تعريف شده نيست بايد آنزيم جديد ساخته شود .

عواملي كه در متابوليسم دارو اثر دارد :
1- عوامل محيطي داخلي : شامل جنس سن وزن حلت تغذيه فعاليت درجه حرارت بدن زمينه هاي ميكروبي و قارچي دستگاه روده اي حاملگي مواد شيميايي موجود ديگر تركيب نوارثي حالات فعاليت آنزيمي

2- عوامل تجويز دارو : مسير تجويز محل تجويز سرعت تجويز حجم تجويز تركيب حامل تعداد دوز مدت زمان درمان و ...
3- عوامل محيطي خارجي : شامل درجه حرارت رطوبت فشارجوي تركيب (اتمسفر محيط نور تشعشات ديگر) صدا فصل ساعت روز حضور حيوانات ديگر محيط زندگي سروكار داشتن با مواد شيميايي بسياري از داروها در جگر از طريق اثر آنزيم ميكورزوم متالوليزه مي شوند روده مغز كليه ها و ريه ها محل هاي ديگر متابوليسم دارو مي باشد براي هر مرحله از متابوليسم كاتاليزورهاي بيولوژيكي لازم هستند كه آنها را آنزيم يا فرمانت ميگويند . آنزيم ها بسيار ويژه بودهد مسئول اين امر هستند كه يك تركيب مشخص در زمانهاي معين تحت واكنش بخصوصي قرار مي گيرند آنزيمها غير فعال بوده و زماني فعال مي شوند كه با يك مولكول آلي غير پروتيني كه ما آن را كوآنزيم مي ناميم بستگي پيدا مي كند . آنزيم ها قادر به فعاليت در خارج سلول مي باشند و زماني كه از سلول خارج مي شوند بيشتر در تجيزيه و هضم مواد غذايي دخالت مي كنند مانند آنزيم هاي شيره ها ضم آب دهان مايع پانكراس آنزيم ها را معمولا با اضافه كردن اصطلاح از به اسم سوبسترا (ماده اوليه) نامگذاري مي كنند .
شرط انجام متابوليسم :

براي اينكه يك عمل متابوليسم به جريان افتد بايد كه آنزيم آلي پروتيئن آلي دست كم با سه دارو بستگي نمايد و اين عمل در حقيقت اصل بستگي دارو به پروتين پلاسما منسوج و يا گيرنده ها مي باشد همانگونه كه اختلافاتي در تمايل داروها به پروتين وجود دارد همانطور هم در عمل متابوليسم اختلافاتي در تمايل دارو و آنزيم به چشم مي خورد بدين جهت نيز در عمل متابوليسم يك رقابت براي نقاط تماس يكسان توسط داروهاي مختلف وجود دارد چنانچه دو دارو يا بيشتر كه آنزيم هاي يكسان را براي متابوليزاسيون لازم دارند و بطور همزمان و با غلظتهاي مساوي در خون و يا بافتها وجود داشته باشد فقط يكي از آنها بيشتر بسته شده (با آنزيم واكنش بعد) و متابوليزه شود و در صورتيكه دارو يا داروهاي ديگر تا زمانيكه داروهاي اولي بطور كامل تجزيه نشود تقريباً به صورت غير متابوليزه باقي مي ماند به همين دليل است كه از داروهايي كه همزمان به مريض داده مي شود فقط يكي از آنها مي تواند داراي زمان اثر فارماكولوژيكي طولاني تر باشد

به عنوان مثال براي اين نوع واكنشهاي رقابتي به منظور ايجاد بستگي با نقاط تماس آنزيم مي توان داروي دي سولفيرام را نام برد كه براي ترك اعتياد به الكل مورد استفاده قرار مي گيرد دي سولفيرام با ممانعت از عمل آنزيم الستالوئيد اكسيداز متابوليزه شده استالوئيد بوجود آمده پس از مصرف الكل ايتاليك جلوگيري نموده و باعث جمع شدن استالدئيد از بدن و ناراحتي هايي از قبيل فشار زياد جريان خون سر ضربان شديد قلب عرق نمودن زياد و حالت تهوع بوجود مي آيد . عمل متابوليزاسيون را در ابتدا يك نوع خنثي شدن سم در بدن مي دانستند كه اين موضوع قابل قبول نيست چون همزمان كه مي دانيد دارويي وجود دارد كه متابوليته هاي آن يا اينكه خود نيز فعال هستند يا اينكه اثر آنها حتي قوي تر از تركيب اولي است بعنوان مثال براي تبديل يك داروي غير فعال به يك متابوليت فعال بايد تغيير شكل تركيب غيرفعال پرونتوزيل را نام برد كه يك آنتي باكتري مي باشد

اين تركيب در بدن به كمك آنزيم آزودوكتاز (گزوه آزو را احيا مي كند) متابوليزه شده و تركيب فعال آن يعني سولفانيل آميد ايجاد مي گردد مراحل متابوليسم دارو را به دو فاز غير سنتيك سنتزه و سنتيك تقسيم نموده است واكنش مرحله اول يا مرحله غير سنتيك شامل واكنشهاي اكسيداسيون – احيا هيدروليز و دهالوژنالسيون است و فاز سنتيك زوج شدن متابوليت بدست آمده از فاز يك با مواد قطبي موجود در بدن ديده شده است كه برخي از داروها به خودي خود بي اثر هستند اثر دارويي آنها مديون متابوليت آنها مي باشد چنين وضعي در مورد استوفنيدين و استانيليد به استامينوفن تبديل مي شوند كه اثر ضد درد اصلي را از خود نشان مي دهند از اين رو استامينوفن خود در درمان معرفي شده است .

نام گذاري داروها :
نشان و نامهاي دارو مي تواند به اين شكل باشد : شماره رمز نام رمز نام شيميايي نام اختصاصي سازنده نام تجاري نشان تجاري نام عام يا ژنريك (GENERIC) مثلاً پوشان نام اختصاصي سازنده مفناميك اسيد است .
نام عام يا ژنريك : نامي است ساده مختصر و پرمعنا كه دارو به صورت مجزا و بدون در نظر گرفتن سازنده ان با آن نام شناخته مي شوند ما در كشور ايران داروسازي نداريم يعني فقط در اين شركتها فرمولهايي كه در كشورهاي ديگر وجود دارد را مي گيرند يعني active آن را مي گيرند و با پودري بي اثر و آب مخلوط مي كنند و با دستگاههايي كه خريداري كرده به صورت قرص در مي آورند سازمانهايي خاص وجود دارند كه عناوين ژنريك را اعلام مي كنند نام عام يا ژنريك توسط سازمانهاي رسمي انتخاب مي شود اين سازمانها عبارتند از :
- سازمان بهداشت جهاني (w.h.o)

- كنواكسيون فارماكوپه آمريكا
اگر دو دارو داراي نام غير اختصاصي برابر (نام عام) ولي نام اختصاصي متفاوت باشند ولي از نظر ساختمان شيميايي هر دوي اين دارو يكسان مي باشند ولي به علت اينكه توسط آزمايشگاههاي متفاوتي ساخته شده اند ممكن است اثرات فارماكولوژيكي آنها به طور بارزي با هم متفاوت باشند .
عوامل متعددي مانند عواملي كه سادور ذكر كرده است علت اين اختلاف مي باشد مانند تكنيك هاي خالص سازي بطور كلي كريستاليزاسيون اندازه انواع و تعداد پوشش خلوص نوع و تعداد ناخالصيها نوع ظرف درب ظرف شيشه آن (در مقابل آب مقاوم باشد) عوامل موثر در نگه داري زمان حرارت نور نوسان .
يك دارو وقتي وارد سيستم گوارش مي شود در محيط معده باز مي شود اين ماده موثر است كه وارد خون مي شود و به محل مي رود كه پس از اثر بخشي بايد از بدن خارج شود .
تغيير مولكولي با ايجاد پيوند دوگانه :
با تغيير شيمي فضايي دارو ممكن است تركيبي بوجود آيد كه فعاليت آن متفاوت از تركيب اشباع شده مربوطه باشد اين موضوع در مقايسه اسيد سيس سيناميك صدق مي كند .

تركيب اسيد سيس B فنيل پروپنيك اسيد C6H5-CH2CH2CO2H سيناميك داراي اثر تنظيم كننده بر روي رشد گياهان بود در حالي كه B فينل پروپنيك اسيد فاقد اين ويژگي مي باشد . در تعدادي از داروها گروههاي وينيل و پلي وينيل ديده مي شود در شيمي آلي (H2C=CH)n وينيل گفته مي شود كه ساخت آنها براساس وينيل دار كردن مي باشد . وينيل دار كردن در جهت معكوس نيز بكار برده مي شود . براي نمونه برداشتن حلقه بنزن از دولسين اما يكي ديگر از روشهاي ديگري كه در دنيا رايج است تغيير مولكولي با ايجاد مراكز فعال مي باشد تغيير فضاي مولكولي دارو گاهي در فعاليت فارماكولوژي دارو به مقدار قابل توجه اثر مي گذارد براي نمونه داروي كلرامفنيكول به واسطه دارا بودن دو كربن متقارن داراي چهار ايزومر نوري بوده كه اين ايزومرها داراي ارتباطات انانيتومري و دياستومري مي باشد . d.l بيانگر قرارداد فيشر است كه گنفگوراسيون را بيان مي كند . اگر دو گروه حجيم در يك سمت مولكول باشد اريترو گويند در تريو گروههاي حجيم در دو طرف است . ارايش فضايي هيچ يك از تركيبات بالا يكي نيست حتي بين گروههاي اناتيومري هم تفاوت وجود دارد . ايزومري كه مورد استفاده درماني قرار مي گيرد D(-)THERO مي باشد اين ايزومر 50 تا 100 مرتبه اثر باكتريو استاتيك قويتري بر روي ميكروارگانيسم ها نسبت به ايزومر (+) اريترو دارد يك تركيب باكتريواستاتيك عمل ميكند بر روي باكتريها داروي زير يك داروي ضد تشنج مي باشد كه به دليل داشتن كربن نامتقارن داراي يك زوج انانيتومري است ايزومر راست گردان اين تركيب بسيار فعال و ايزومر چپ گردان اين تركيب غيرفعال است .