بخشی از پاورپوینت
اسلاید 1 :
مهارتهای فرزندپروری پیشگیرانه از اعتیاد
اسلاید 2 :
اگرچه تعریف خانواده به عنوان واحد بنیادین جامعه مورد پذیرش غالب پژوهشگران و صاحبنظران است، هر جامعه و فرهنگی تعریف ویژه خود را برای خانواده دارد. چنین است که در بسیاری از خانواده های امروز ایران پدربزرگها و مادر بزرگها در کنار والدین نقش تربیتی مهمی بر عهده دارند و به این ترتیب بخشی از خانواده محسوب می شوند.
نقش خانواده در پیشگیری اولیه از مصرف مواد
اسلاید 3 :
شکی نیست که سلامت خانواده و به کار گیری روش ها و مهارتهای موثر فرزندپروری در بزرگ کردن سالم فرزندان نقشی اساسی دارد. درست است که عوامل ژنتیک، ذاتی و محیطی در شکل گیری ویژگیها و تکامل کودک نقش دارند اما فرایند های خانوادگی نیز حائز اهمیتی کلیدی در این راستا هستند. پژوهش ها نشان داده است که فرزند پروری موثر یک عامل محافظ قدرتمند است . خانواده ها می توانند با تامین نیازهای اساسی ، ایجاد فضای امن خانوادگی، راهنمایی، قانون گزاری مناسب ونظارت بر زندگی فرزندانشان آنان را از بسیاری رفتارهای مشکل ساز و پر خطر از جمله مصرف مواد و بزهکاری دور نگه دارند.
اسلاید 4 :
اگر چه در سه دهه اخیر سطح زندگی کودکان و خانواده ها در اکثر نقاط جهان افزایش یافته، اما مشکلات رفتاری کودکان نیز بیشتر شده است . صاحبنظران مدلهای متعددی را در مورد نحوه شروع مصرف مواد در نوجوانان مورد برسی قرار داده اند. در تمامی این مدلها عوامل خانوادگی و والدین نقشی بنیادی در تمام دوران کودکی و نوجوانی دارند، حال آنکه دوستان وهمسالان غالبا" در دوره کوتاهی پیش از شروع مصرف مواد تاثیرگزار بوده اند.به عبارت دیگر اگر چه هم سالان نقش منفی مهمی در سوق دادن نو جوان به سوی مصرف مواد دارند، خانواده نقش مثبت محوری در جلوگیری از درگیری نوجوان با رفتارهای مشکل ساز از جمله مصرف مواد دارد .
اسلاید 5 :
همچنین باید در نظر داشت که والدین در انتخاب دوستان کودکان و نوجوانان هم موثرند. زمانی که نوجوانان رابطه خوبی با والدین خود دارند بیشتر احتمال دارد دوستانی را انتخاب کنند که آنان نیز تاثیر مطلوبی بر او بگذارند.
اسلاید 6 :
رابطه امن و سالم والدين با كودكان .
نظارت والدين بر فرزندان و ايجاد مقررات مناسب براي آنان.
انتقال مناسب ارزشهای اخلاقی و اجتماعی به آنان.
حضور والدین در بخشهای مختلف زندگی فرزندان.
حمایت والدین (از جنبه های مختلف عاطفی، فکری، اجتماعی و اقتصادی).
پژوهشهاي متعددي بر نقش اساسي عوامل خانوادگي در محافظت نوجوانان از مصرف مواد صحه گذاشته است. اين عوامل عمدتا" شامل اين موارد است :
اسلاید 7 :
پژوهش بر روی عوامل مقاوم ساز برای نوجوانان هم نشان داده است که فضای مناسب ارتباط با والدین به کودکان و نوجوانان کمک می کند که بتوانند بحران های مختلف مسیر زندگی شان را بهتر تحمل کنند و آن را به شکل مناسب اداره کنند(13-12). پدر و مادر هایی که در حین حمایت از فرزندانشان به آنها کمک می کنند تا مستقل باشند، رعایت مقررات از سوی فرزندانشان را تشویق می کنند و در عین حال ثبات و عدالت را دراين مقررات مد نظردارند فرزندان مقاوم تری می پرورانند ( 15-14).
اسلاید 8 :
از عوامل دیگری که درمقاوم بودن فرزندان نقش دارد می توان به محیط خانوادگی با ثبات، روابط آمیخته با حمایت، عقاید و اخلاق در خانواده، همبستگی خانوادگی و مهارتهای ارتباط، حل مسئله و مقابله با استرس اشاره کرد. باید توجه داشت که همچنان که محیط و روابط خانوادگی مناسب می تواند یک عامل محافظ قوی محسوب گردد، برخی ویژگی های خانواده هم می تواند عامل یا عوامل خطری تاثیر گذار محسوب شود. برخورد نامناسب با رفتارهای فرزندان، مقررات خشن و بی ثبات و نبود موقعیت های یادگیری مهارت های اجتماعی مي تواند به مشکلات اجتماعی، روانشناختي وتحصيلي درکودکان و نوجوانان بيانجامد
اسلاید 9 :
بطور کلی محیط آشفته و بی ساختار زندگی خانوادگی عامل خطر عمده ای برای مصرف مواد محسوب می شود(12). زمانی که رابطه پدر و مادر با فرزندان نشان دهنده حالتی از بی تفاوتی، ناامنی هیجانی و نبود مراقبت و حمايت در سالهاي اوليه زندگی باشد، فرزندان در نوجوانی در معرض خطر بیشتری برای افسردگی، اضطراب و مشکلات ارتباطي هستند. افسردگی دوران کودکی نیز با شروع مصرف مواد در نوجواني مرتبط است . در جامعه ما چنین حالتهایی در خانواده هایی که پدر وابستگی به الکل یا اعتیاد به تریاک دارد مکررا" دیده می شود.
اسلاید 10 :
در چنین شرایطی علاوه بر خطر عمومي تربيتي ایجاد شده الگوبرداری از پدری که مواد مصرف می کند خطر گرایش به سوء مصرف مواد را در فرزندان دوچندان می کند. در چنین خانواده هایی فرزندان بیشتر در معرض دعواهای خانوادگی، خشونت و سوء رفتار كلامي و بدني هستند. خانواده هایی که درآنها والدین بخصوص پدر مصرف كننده الکل، تریاک یا سایر مواد باشد غالبا دچار انزوای فامیلی و اجتماعی می شوند چرا که دوست ندارند دیگران شاهد مشکلات آنها باشند. چنین انزوایی به گوشه گيري فرزندان و ضعف مهارت های اجتماعی آنان منجر می شود.
اسلاید 11 :
توان گفت عوامل خطر خانوادگي که كودكان ونوجوانان را مستعد سوء مصرف مواد و اعتياد مي كند همان عواملی هستند که می تواند به سایر رفتارهای مشکل ساز مثل روابط جنسی در سنین پایین، افت تحصیلی، فرار از مدرسه و بزهکاری بیانجامد. با این وصف ناگفته پیداست که پیشگیری از سوء مصرف مواد از طریق خانواده می تواند با پیشگیری و کاهش سایر رفتار های ناسالم همراه باشد.
اسلاید 12 :
نبود رابطه خوب و امنیت احساسی بين اعضاي خانواده
2-ضعف همبستگی عاطفی و رابطه ضعيف فرزندان با پدر و/یا مادر
3-رفتارهای فرزندپروری ضعیف
4-محیط خانوادگی آشفته و بی قاعده
5-درگیری والدین یا خواهر و برادر بزرگتر با مصرف مواد و/یا سایر رفتارهای بزهکارانه
6-انزواي اجتماعی
7-مهارتهای فرزندپروری هوشمندانه و موثربه مثابه فرزندپروری پیشگیرانه
عوامل خانوادگی که کودکان و نوجوانان را در معرض خطر مصرف مواد قرار می دهد شامل این موارد است:
اسلاید 13 :
نشان داده شده است كه كسب مهارتهاي فرزندپروري مي تواند درپيشگيري از مصرف مواد در فرزندان یک خانواده موثر باشد. این مهارتها عمدتا" در راستای تقویت عوامل محافظ خانوادگی که پیش تر به آنها اشاره شد هستند. از طریق این مهارتها رابطه بین فرزندان و والدین تقويت مي شود، آنها اوقات بهتری را با هم خواهند داشت و می توانند مسائل را به نحو مناسب تری حل کنند.
اسلاید 14 :
اين راهبردها بهتر است بصورت برنامه هاي پيشگيري عمومي يعني برنامه هايي براي تمامي خانواده ها اجرا شوند، اگرچه براي برخي خانواده ها كه در معرض خطر بيشتري هستند هم مي توان بصورت برنامه هاي پيشگيري اوليه انتخابي در نظر گرفته شوند. گروه هايي مانند فرزندان افراد معتاد، فرزندان والدين زنداني، خانواده هاي زير سطح فقر و يا حاشيه نشين، فرزنداني كه مورد سوء رفتار يا غفلت والدين هستند و فرزندان طلاق، خانواده هايي هستند كه بصورت انتخابي مي توانند شامل چنين برنامه هايي باشند.
این مهارتها بطور عمده سه راهبرد و هدف را پیگیری می کند:
اسلاید 15 :
در صورتي كه برنامه هاي آموزش مهارت هاي فرزند پروري پيشگيرانه با برنامه هاي آموزشي پيشگيرانه مناسب براي نوجوانان همراه گردد كه به صورت برنامه هاي آموزشي پيشگيرانه در مدارس اجرا مي شوند و از ساير ابزار ها مانند رسانه هاي ارتباط جمعي هم استفاده شود بطور حتم اثربخشي چنين برنامه هايي بيشتر خواهد شد.
اسلاید 16 :
پژوهش هايي وجود دارد كه نشان داده است كه اگر اين آموزشهاي تقويت كننده خانواده به شكل مناسب انجام گيرد به مراتب بيشتر از برنامه هايي كه تنها براي آموزش نوجوانان است موثر خوهد بود . همچنین ثابت شده است که تاثیر برنامه های آموزش مهارت های فرزندپروری و تقویت خانواده بر خلاف آموزش مهارتهای زندگی و پیشگیری اجتماع محور در طول زمان تضعیف نمی شود وبر افراد بيشتري از گروه آموزش گيرنده موثر است
اسلاید 17 :
مطالعات دراز مدت اثربخشي نشان داده است كه مداخله هاي پيشگيرانه از راه مهارتهاي فرزندپروري و تقويت خانواده بسيارمقرون به صرفه بوده و بعنوان مثال هر یک دلار هزینه برای این برنامه در آمریکا حداقل به نه دلار کاهش هزینه های ناشي از مصرف مواد انجامیده است(18).
اسلاید 18 :
چنان که گفته شد خانواده به چند دليل مهمترين محيط براي پيشگيري از سوءمصرف مواد است. نخست آنكه والدين موثرترين افراد زندگي بچه ها هستند و از ابتداي زندگي او به فرد دسترسي دارند. دوم اينكه والدين مهمترين الگوي رفتاري فرزندان هستند و سوم اينكه بهترين زمان براي پيشگيري اوليه از مصرف مواد سالهاي زندگي فرد در خانواده يعني كودكي و نوجواني است (25-19).
آموزش مهارتهای فرزندپروری هوشمندانه و موثر
اسلاید 19 :
تحقيقات نشان داده است كه اگر پيشگيري از طريق خانواده باعث به تعويق افتادن اولین مصرف سیگار یا هر ماده ديگري باشد يا به عبارت ديگر خانواده ها فرزندانشان را بدون تجربه مواد به 18 سالگي برسانند، شانس ايجاد مشكلات جدي سوء مصرف مواد و اعتياد در سالهاي بعدي زندگي كاهش مي يابد(33-26). بد نيست در اهميت پيشگيري اوليه از سوء مصرف مواد در دوران كودكي و نو جواني به اين نكته هم اشاره كنيم كه برخي پژوهشها نشان داده است مصرف مواد در اين دوران ميتواند بر مغز فرد كه هنوز دوره رشد و تكامل آن كامل نشده است تاثيراتي برگشت ناپذير بگذارد.
اسلاید 20 :
از سوي ديگر مهارتهايي كه نگارنده در اين مقاله از آن عنوان "مهارتهاي فرزند پروري پيشگيرانه" ياد مي كند مهارتهايي است كه صرف نظر از جنبه پيشگيري از اعتياد بطور عام به استحكام و ثبات خانواده ، ارتباط مناسب اعضاي خانواده و رشد و تكامل سالم فرزندان مي انجامد.
