بخشی از پاورپوینت
اسلاید 1 :
بسم الله الرحمن الرحیم
اللهم صل علی محمد و آل محمد و عجل فرجهم
مفهوم شناسی خیر و حسن در قرآن کریم
معناشناسی-فرایندشناسی و نظام سازی تا مهارت
اسلاید 2 :
اهداف جلسه
توجه به اهمیت واژگان خیر و حُسن در قرآن
آشنایی با جایگاه این واژگان در نظریه رشد قرآنی
تبیین روش مطالعه واژه در قرآن و روایات
آشنایی با معناشناسی، فرایند شناسی و نظام سازی این واژگان در قرآن بر اساس کتاب های 6 گانه
هدف شما از شرکت در این کارگاه چیست؟
انتظارات خود را از این جلسه بیان کنید.
اسلاید 3 :
توجه به اهمیت این واژگان در قرآن
هدف خلقت انسان در قرآن، رسیدن او به مقام عبودیت پروردگار معرفی شده است.
انسان برای رسیدن به مقام عبودیت باید مسیری را بپیماید تا به غایت های مطلوب برسد.
برخی واژگان مربوط به رشد انسان ناظر به توانهای اویند (مانند تفکر و تعقل و ..) که از جنس فرایندند ،
برخی ناظر به نیازهایی است که باید از طریق مسیرهایی (مثل توجه به باید و نبایدهای الهی) به آن ها دست یافته و به مرتبه ای از رشد دست یابد (محسنون، متقین، عالمون، طیبون، مومنون و ..)
و برخی ناظر به غایت های و مقاصدی است که باید به آن ها برسد (رشد، فلاح، نور و حیات طیبه و ..)
اسلاید 4 :
آشنایی با جایگاه این واژگان در نظریه رشد قرآنی
اسلاید 5 :
نمودار اجمالی مراحل و مراتب رشد
اسلاید 6 :
تبیین روش مطالعه واژگان خیر و حسن و .. در قرآن و روایات
روش غالب، واژه ای است.
در روش تدبر واژه، از خرده روش های متعددی استفاده می شود (معناشناسی واژه در آیات، شبکه معنایی در سوره، ..).
استفاده از تحلیل عقلی در چینش ساختارها از روش های پرتکرار در تبیین این نظام هاست (ایجاد تناظر بین مفاهیم و واژگان، رویت یک موضوع از زاویه نگاه های مختلف مانند رسول و .).
تدبر روایی نیز در همه مراحل مورد استفاده قرار می گیرد.
اسلاید 7 :
معناشناسی خیر
معنای خیر در کتب لغت
بررسی ویژگی های خیر در قرآن و روایات
استخراج معنای خیر با توجه به آیات و روایات
معنایی که از خیر رایج است چیست؟
بسط معنا در قرآن کریم از مفهوم تا مصداق و از مصداق تا مفهوم
اسلاید 8 :
برخی ویژگی های خیر در ایات قرآن
تبیین مصادیق آن از وظایف ولی الهی است
با رحمت و فضل خداوند در ارتباط است
عمل خیر عملی است که در مدار تقوا و بر اساس حکم الهی انجام می شود
خیر در پیشگاه خداوند به معنای منفعت حقیقی است.
در اموری از زندگی برخی از امور برای انسان ناخوش است، در صورتی که آن امور بر اساس مبنایی حقیقی، برای او لازم، ضروری و با منفعت است.
کلمه خیر در قرآن گاهی برای مخیر نمودن بین دو کار مطرح شده است. در این صورت عمل به آن کاری که به عنوان خیر است ترجیح دارد
کلمه خیر در قرآن گاهی برای مخیر نمودن بین دو کار مطرح شده است. در این صورت عمل به آن کاری که به عنوان خیر است ترجیح دارد
اسلاید 9 :
برخی ویژگی های خیر در ایات قرآن
خداوند ملاکهای خیر بودن امر و موضوعی را نسبت به امور و موضوعات دیگر تعیین میکند. به عبارت دیگر انسان برای ترجیح امری به امور دیگر نیازمند حکمی از جانب خداوند است.
یکی از مصادیق خیر در قرآن مال قابل انتقال،مال قابل انفاق و یا شیء قابل انفاق است.
یکی از مصادیق خیر کارهای صالح و نیکوست.
یکی از مصادیق خیر کثیر حکمتی است که خداوند به فرد عطا میکند.
گاهی خیر به کارایی و توانایی اطلاق میشود و در مقابل آن ناتوانی است.
از دیگر موارد استعمال خیر در قرآن، خیرة به عنوان مصدر است که به معنای اختیار (داشتن قابلیت گزینش و ترجیح) میآید.
اسلاید 10 :
برخی ویژگی های خیر در روایات
کسی که خیر را از شر تمایز ندهد از چارپایان است.
اساس هر خیری علم است. بنابراین مقدمه شکلگیری هر خیری بر دانشی استوار است.
بسیاری از اوقات انسانها در تشخیص مصادیق خیر به اشتباه میافتند.
خیر آن نیست که مال و فرزندت زیاد شود بلکه خیر آنست که علمت فراوان و حلمت بزرگ گردد.
برای انجام خیر رجوع به عقل ضروری است.
با تفکر میتوان به انجام خیر مبادرت ورزید.
بهترین امور کارهایی است که از خواهشهای نفسانی دورتر و به استحکام نزدیکتر باشد.
اسلاید 11 :
بر اساس ویژگیهای فوق میتوان در تعریف «خیر» چنین گفت:
خیر، نفعی است که با مقایسه بین دو یا چند چیز بر اساس اولویتی ترجیح داده میشود. در صورتی که آن اولویت بر اساس حکم خدا باشد آن نفع حقیقی خواهد بود و گرنه نفع غیر حقیقی است.
مؤلفه اول: نفع به عنوان جنس خیر
مؤلفه دوم: نسبت بین دو یا چند وضعیت یا حالت و یا .، به عنوان بستر خیر
مؤلفه سوم: اولویت و معیار، به عنوان میزان خیر
مؤلفه چهارم: ترجیح، به عنوان اساس خیر
اسلاید 12 :
نفع به عنوان جنس خیر
نفع مساوی آن چیزی است که نیاز او را برطرف و ضرر آن چیزی است که او را از رسیدن به نیازش منع کند.
مقایسه بین نفع و ضرر به عنوان مهمترین عامل اختیار و انتخاب میباشد.
هر قدر علم فرد در امور مختلف زندگی بیشتر باشد امکان گزیدن امری با نفع بیشتر برای او مهیاتر است.
یکی از مهمترین استدلالهایی که در زمینه توحید و یگانگی خداوند در قرآن از آن یاد شده است موضوع مالکیت در نفع و ضرر است. این بدان دلیل است که اگر مخلوق قادر باشد که مالک نفع و ضرر خود باشد میتواند از مرگ یا نقص یا عیب خود جلوگیری کند. این در حالی است که هیچ مخلوقی چنین قدرتی را ندارد.
دسته بندی های مختلف مردم از منظر انتخاب نفع و ضرر
اسلاید 13 :
خیر از منظر مقایسه
در نظام معرفتی انسان، جز با مقایسه شناخت حاصل نمیشود. زیرا شناخت به دلیل مقایسه بین وجود و عدم پدید میآید.
لذا توسعه مفهوم مقایسه بر اساس توسعه مفهوم وجود و عدم صورت میپذیرد و این دو مفهوم به صورت شکل خالص و یا ناخالص در دل حوادث و پدیدهها قابل رؤیت میگردند.
مقایسه موضوعی کلیدی در نظام تعلیم و تربیت است.
اسلاید 14 :
مقایسه های نامطلوب
مقایسه همانقدر که برای زندگی انسان ضروری است به همان اندازه یکی از مشکلات اساسی زندگی انسان است.
این مقایسه که از ابلیس آغاز شده موجب انواع تفاخر، کبر و .گردیده است.
مقایسه نامطلوب مقایسهای است که فرد خدا را فراموش کند و یا برای دیگران در برابر خداوند شأنی قائل شود. در این صورت به انواع بیماریها مانند ریا، عجب و .گرفتار میشود.
برخی از صفاتی که در اثر مقایسه پدید میآید عبارتند از :
بخل: در اثر مقایسه وضعیت خوب یا نسبتاً خوب حال با وضعیت بد بعد از انفاق.
حسد: در اثر مقایسه نعمت دیگران و فقدان آن با خود.
ترس: در اثر مقایسه داشتن، در وضعیت حال و از دست دادن در وضعیت آینده.
حرص: در اثر مقایسه کم داشتن در وضعیت حال و به داشتن یا زیاد داشتن در آینده.
کبر: در اثر مقایسه وضعیت بالای خود به نسبت وضعیت پائین دیگری.
علوّ: در اثر مقایسه حاکمیت خود و محکومیت دیگری.
اسلاید 15 :
خیر و اولویت بندی
در زندگی انسان مسئله اولویتبندی بین امور امری بدیهی است و برای همه انسانها
از همان بدو زندگی تعریف شده است.
آیات قرآن به شیوههای مختلف موضوع اولویتبندی در امور یا اشخاص و . طرح کردهاند.
برای تشخیص خیر که به عنوان بهترین گزینه دارای نفع است، وجود اولویتبندی ضروری است. اگر کسی قدرت اولویتبندی بین امور خود را نداشته باشد به طور طبیعی توان خیرشناسی نخواهد داشت زیرا تشخیص بهتر فرع بر اولویتبندی است.
انواع اولویت بندی: صفر و یکی ، تو در تو، طیفی.
آیا اولویت های شما در زندگی مشخص است؟
الویت های ما در زندگی بن و ریشه انتخاب های ماست!
مادری که پس از بچه دار شدن، هنوز اولویت اولش کار است!
مردی که پس از ازدواج همچنان اولویت اولش مادرش است!
دختری که بازی را بر تکلیف یا خواندن کتاب اولویت می دهد!
مسوول فرهنگی دانشگاهی که برپایی مراسمات شاد و مفرح بدون محتوا در خوابگاه ها نسبت به برگزاری برنامه های دانش افزایی و معنویت افزایی برایش اولویت دارد.
رئیس جمهوری که نظر شخصی خودش بر نظر رهبری اولویت دارد..
اسلاید 16 :
ترجیح
ترجیح غیر از اولویتبندی میباشد و مرحله بعد از آن است که منجر به
رجحان شمردن و اولویت دادن به یکی از گزینههای اولویتبندی شده میشود. لذا غایت و عاقبت هر اولویتبندی ترجیح است.
همانطور که اولویتبندی دارای تنوع و تعدد است ترجیحهایی که انسان برای خود اتخاذ میکند دارای تنوع و تعدد است.
اصلیترین ترجیح برای انسان در هر حال ترجیح بر مدار دنیا، نفس و شیطان و یا ترجیح بر مدار خدا، پیامبر و آخرت است. این ترجیح جهت زندگی انسان را به سمت خداوند و یا به سمت دور شدن و دشمنی با او تنظیم میکند.
اسلاید 17 :
ترجیح و لزوم داشتن معیار
طبیعی است که بدون معیار امکان هیچ اولویتبندی و ترجیحی بر مبنای حق وجود ندارد. برای این منظور هر قدر فرد در شناخت حق و مصادیق آن توفیق بیشتری داشته باشد به هدایت بیشتری در زمینه اولویتهای زندگیاش دست پیدا میکند.
اسلاید 18 :
اختیار؛ پذیرش خیر
بدین ترتیب هر قدر انسان و جامعه به سمت خداوند سوق پیدا کنند ربانیتر شده و از اختیار بهره بیشتری میبرند و هر قدر از خداوند دور شده از مدیریت خود دست برداشته و خود را به حوادث و اتفاقات میسپارند.
توجه به اراده و قدرت خداوند در هر حال و غلبه آن بر هر اراده و قدرت دیگر رمز موفقیت اولیای الهی در استفاده از اختیار آنهاست. لذا آنها برای اختیار خود شأن استقلالی قائل نبوده و تدبیر خود را همان تدبیر الهی و اختیار خود را همان اختیار او قرار دادهاند.
در اختیار، تفکر و تعقل، نقش اصلی را به عهده دارند. زیرا در اختیار دو مؤلفه اصلی پذیرش اولویتبندی و ترجیح و نیز رجوع به معیار حقیقی وجود دارد و تفکر و تعقل تدارک کننده این دو میباشند.
ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً عَبْداً مَمْلُوكاً لا يَقْدِرُ عَلى شَيْءٍ وَ مَنْ رَزَقْناهُ مِنَّا رِزْقاً حَسَناً فَهُوَ يُنْفِقُ مِنْهُ سِرًّا وَ جَهْراً هَلْ يَسْتَوُونَ الْحَمْدُ لِلَّهِ بَلْ أَكْثَرُهُمْ لا يَعْلَمُونَ (75)
وَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً رَجُلَيْنِ أَحَدُهُما أَبْكَمُ لا يَقْدِرُ عَلى شَيْءٍ وَ هُوَ كَلٌّ عَلى مَوْلاهُ أَيْنَما يُوَجِّهْهُ لا يَأْتِ بِخَيْرٍ هَلْ يَسْتَوي هُوَ وَ مَنْ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ هُوَ عَلى صِراطٍ مُسْتَقيمٍ (76)
اسلاید 19 :
اختیار؛ پذیرش خیر
وجود تمایز با برخی نظریه های منتسب به نظریه انتخاب:
1- مرجع خیر و جهت انتخاب
2- معیارهای انتخاب
3- اهمیت عبودیت
4- ..؟
5- .؟
اسلاید 20 :
فرایندشناسی خیر
خیر به معنای امری تفصیلیافته است که به نسبت سایر امور دارای ترجیح عقلی است و پس از تعیین (با معیارهای عقلی)، گزیده شده و به مقام تحقق نایل میآید.
بر اساس موقعیتهای مختلف میتوان بر این مؤلفهها تأکید بیشتری داشت. لذا گاهی خیر در حالت تفضیل، بهتر بودن را میرساند و گاهی در مقام مصدر، به مقام تحقق امری بهتر خبر میدهد.
