بخشی از پاورپوینت
اسلاید 1 :
تغذيه با شير مادر
اسلاید 2 :
اهداف آموزشي
آناتومي پستان و فيزيولوژي ترشح شير را به طور خلاصه بيان كند
تركيبات مختلف شير مادر و اختلافات عمده شير مادر و شير گاو را به طور مختصر توضيح دهد
تفاوت تركيبات شير مادر را در مراحل مختلف شيردهي و در طول هر وعده تغذيه با شير مادر توضيح دهد
عوامل ضد عفونت موجود در شير مادر را شرح دهد
نقش ايمني بخشي شير مادر براي حفاظت شيرخوار در برابر بيماري ها را توضيح دهد
مزاياي شير مادر را به تفكيك مزاياي مربوط به كودك، مادر و مزاياي اقتصادي اجتماعي ، بر شمرده و توضيح دهد
مزاياي تماس زود هنگام مادر و نوزاد و تغذيه با شير مادر را بلافاصله بعد از تولد بيان كنند
نكات اساسي در تغذيه با شير مادر را بيان كند
شاخص هاي ناكافي بودن شير مادر و علل آن را نام ببرد
در مورد شيردهي در مادران شاغل توضيح داده و در مورد نگهداري و طرز مصرف شير دوشيده شده مختصري شرح دهد
در مورد مصرف داروها در دوران شيردهي توضيح دهد
در مورد وضعيت كنوني تغذيه با شير مادر در ايران و جهان شرح مختصري بيان كند
اسلاید 3 :
سريع ترين مرحله رشدِ بعد از تولد، دوران شيرخواري است. نيازهاي غذائي كودكان در سنين مختلف متفاوت است. لذا نوع غذاهائي كه تامين كننده اين نيازها هستند بايد هماهنگ با رشد و تكامل طبيعي جسماني و گروه سني آنها باشد. مهم ترين نشانه سلامت، رشد و تكامل مطلوب كودك است. تركيب شير مادر كاملاً منطبق با نيازهاي شيرخوار است و بدين لحاظ مناسب ترين رشد را در كودك تامين مي كند.
اسلاید 4 :
آناتومي پستان و فيزيولوژي ترشح شير
هر پستان به 20-15 بخش به نام لوب تقسيم شده و هر لوب داراي تقسيمات كوچك تري است كه شامل آرئول ها و مجاري شيري مي باشد. از هر لوب مجرائي به نوك پستان مي رسد. شير از آرئول ها توسط مجاري كوچك تري به مجاري بزرگ تر حمل شده و هر مجرا داراي بخش وسيع تري به نام سينوس هاي لاكتي فروس مي شود. سينوس هاي لاكتي فروس به عنوان مخزن موقت شير، عمل مي كنند و در پشت هاله پستان (آرئول) قرار دارند و به وسيله مجراي باريكي در قسمت نوك پستان يا نيپل به بيرون راه مي يابند. اندازه پستان ها در شيردهي نقشي ندارد.
اسلاید 6 :
Areolar smooth muscle
Terminal ducts
Mammery lobule
Lactiferous duct
Areolar epidemis
Sebaceous gland & duct
اسلاید 7 :
Lactiferous duct
Lactiferous sinuses
Areola mammae
Montgomery glands
Mammary fat
Mammary lobus
اسلاید 8 :
رفلكس پرولاكتين يا توليد شير (Milk Production Reflex)
پرولاكتين و اُكسي توسين، هورمون هاي عمده اي هستند كه در شيردهي نقش دارند و به ترتيب از بخش قدامي و خلفي هيپوفيز ترشح مي شوند. نوك پستان با مكيدن، تحريك مي شود و هيپوفيز در پاسخ به اين تحريك، پرولاكتين ترشح مي كند كه با جريان خون به پستان رسيده و موجب توليد شير مي گردد. اين وقايع از تحريك تا توليد شير را رفلكس پرولاكتين يا توليد شير (Milk Production Reflex) مي نامند. با مكيدن، شير بيشتري توليد مي شود كه عرضه و تقاضاي شير نام دارد. هر عاملي كه موجب كاهش مكيدن شيرخوار گردد رفلكس پرولاكتين را مختل مي كند. مثل تغذيه با بطري، استفاده از پستانك، مصرف داروهاي مسكن و آرام بخش ها.
اسلاید 9 :
رفلكس فوران يا رفلكس اكسي توسين يا ترشح شير(Milk Ejection Reflex)
اكسي توسين با مكيدن شيرخوار و تحريك نوك پستان از هيپوفيز ترشح شده و با جريان خون به پستان مي رسد. با منقبض نمودن سلول هاي اطراف آرئول ها شير را به جريان مي اندازد. اين وقايع رفلكس اكسي توسين يا ترشح شير(Milk Ejection Reflex) ناميده مي شود. نشانه هاي فعال بودن رفلكس اكسي توسين عبارتند از: احساس فشار در پستان ها، جريان يافتن شير از پستان هنگام فكركردن به شيرخوار، خيس شدن پستان ديگر هنگام تغذيه شيرخوار، احساس درد رحمي، بلع منظم شيرخوار و ديدن شير در گوشه دهان او. بديهي است كه احساس درد، ترس، ترديد و نگراني و نداشتن اعتماد به نفس در توانائي خود در شيردهي، رفلكس اكسي توسين را مهار مي كند. در عوض احساسات خوب مادر مثل اعتماد به نفس، فكر كردن به شيرخوار و شنيدن صداي او اين رفلكس را تحريك مي كند.
اسلاید 10 :
Lactogenesis
Illustration by Joyce Kopatch, USACHPPM
اسلاید 11 :
سومين رفلكس مهم كه در خود پستان وجود دارد تأثير تخليه پستان است. اگر پستان، پُر باقي بماند، حتي با وجود رفلكس هاي پرولاكتين و اكسي توسين نيز توليد شير متوقف خواهد شد. مكيدن شيرخوار هر سه رفلكس را تحت كنترل دارد.
در روزهاي اول بعد از زايمان، پستان ها خالي و نرم به نظر مي رسند و فقط مقدار كمي كلستروم (آغوز) ترشح مي كنند. سپس پر و سفت تر شده و به اصطلاح شير جريان مي يابد (Come-in). پس از چند روز مجدداً پستان ها خالي تر و نرم تر به نظر مي رسند. طبيعي بودن اين حالات را بايد به مادران گوشزد كرد و نگراني آنها را برطرف نمود.
اسلاید 12 :
Milk Ejection Reflex “Let Down”
Tingling sensation in breast
Relaxed feeling occurs
“Let down” can occur between feedings
اسلاید 13 :
جنبه هاي تغذيه اي شير مادر
شيرمادر از لحاظ تغذيه اي براي شيرخوار، كامل است و تمام مواد مغذي مورد نياز او را به مقدار مناسب تا شش ماهگي فراهم مي نمايد.
شير مادر بيشترين مقدار لاكتوز را نسبت به ساير شيرها دارد كه منبع مهم انرژي است.
شيرهاي حيواني پروتئين بيشتري نسبت به شير مادر دارند. انسان كُندتر از ساير حيوانات رشد مي كند و به پروتئين كمتري نياز دارد. اگر نوزاد بيش از مقدار مورد نيازش پروتئين دريافت كند دفع آن براي كليه هاي نارس او مشكل خواهد بود.
كيفيت پروتئين انواع شيرها مثل كميت آن متفاوت است. قسمت اعظم پروتئين شير گاو كازئين است كه در معده شيرخوار دلمه سفت غيرقابل هضمي ايجاد مي كند.
اما كازئين شير مادر كمتر بوده و پروتئين عمده آن آلفا لاكتالبومين است و دلمه نرم تري ايجاد كرده و هضم آن آسان تر است.
پروتئين هاي شير مادر از لحاظ توازن اسيدهاي آمينه بسيار مطلوب بوده و دقيقاً مطابق نيازهاي رشدي شيرخوار مي باشند، در حالي كه شير هاي حيواني برخي از اسيدهاي آمينه را به مقدار زياد و برخي ديگر را به مقدار ناكافي دارند.
اسلاید 14 :
وزن شيرخوار در حوالي 5 ماهگي و وزن گوساله در حوالي 7-6 هفتگي دو برابر مي شود.
اسلاید 15 :
تري گليسريد مهم ترين چربي شير مادر است. اسيدهاي چرب ضروري در شير مادر بيش از شير گاو است. اين اسيدها به ويژه براي رشد مغز و سلامت عروق خوني اهميت دارند. شير مادر حاوي آنزيم ليپاز براي كمك به جذب چربي است كه در ساير شيرها وجود ندارد.
مواد معدني موجود در شير مادر براي تأمين نياز شيرخوار كافي است اما در شير گاو به مقدار زياد وجود دارد.
شيرخواراني كه از شير گاو تغذيه مي شوند به علت دريافت مقدار زيادي از نمك ها نياز به آب اضافي دارند و كليه هاي نارس نوزادان براي دفع نمك هاي اضافي دچار مشكل خواهد شد در صورتي كه مقدار آب موجود در شير مادر نيز كافي است و شير مادرخواران در 6-4 ماه اول نياز به آب اضافي حتي در آب و هواي گرم ندارند.
با وجود كم بودن مقدار آهن شيرمادر، جذب آن بسيار خوب است و تا حدود 70 درصد (يا حتي 90 درصد) آن به مصرف بدن شيرخوار مي رسد.
جذب كلسيم شير مادر به دليل وجود نسبت بالاي كلسيم به فسفر (2 به 1) بيشتر از شير گاو است. گرچه ميزان روي شير مادر كم است اما فراهمي زيستي (bioavailability) آن در مقايسه با روي افزوده شده به شيرهاي مصنوعي بسيار بالاست.
اسلاید 16 :
ميزان ويتامين هاي شير مادر تقريباً براي تأمين نيازهاي شيرخواران كافي است. مادري كه خود به مقدار كافي ويتامين مصرف مي كند تمام نيازهاي كودك را تأمين مي كند.
مقدار ويتامين D شير مادر زياد نيست اما جذب آن خوب است.
غلظت ويتامين B12 شير مادر خيلي كم است اما فراهمي زيستي آن با وجود فاكتور ويژه انتقال دهنده، افزايش مي يابد.
غلظت نياسين، اسيد فوليك و اسيد اسكوربيك (ويتامين C) غالباً در شير انسان بيشتر از شير ساير پستانداران است.
تركيب شير مادر با سن شيرخوار تغيير مي كند. اين تغييرات از شروع تا پايان هر وعده تغذيه با شير مادر، بين دفعات مختلف شيردهي و نيز در طول روز وجود دارد.
اسلاید 17 :
شير مادر حاوي ويتامين K به مقدار كافي و با جذب خوب است اما به علت مصرف حجم كم شير در روزهاي اول تولد مقدار آن كافي نيست و لازم است جهت جلوگيري از خونريزيهاي نوزادي تزريق شود.
اسلاید 18 :
كلستروم (آغوز يا ماك)، شير غليظ زرد رنگي است كه پستان ها در 3-2 روز اول پس از زايمان توليد مي كنند.
در مقايسه با شيري كه پس از آن توليد مي شود داراي
مقدار بيشتري پروتئين،
چربي كمتر،
ويتامين هاي محلول در چربي و
برخي مواد معدني مثل سديم، روي، لاكتوز و ويتامين هاي محلول در آب است.
كلستروم بعلت بالا بودن ميزان كاروتن آن زرد رنگ است ،
در مقايسه با شير كامل ميزان پروتئين بيشتر و قند كمتر داشته و
از نظر املاح غلظت سديم ، پتاسيم و كلر آن بيشتر است .
چند روز بعد از زايمان كه شير جريان پيدا كرد تركيب آغوز تغيير كرده و شير رسيده (Mature Milk) توليد مي شود.
شيري كه در ابتداي هر وعده تغذيه با شير مادر ترشح مي شود Fore milk نام دارد كه حاوي مقادير زيادي پروتئين، لاكتوز و آب مي باشد و اغلب بي رنگ و همچنين آبكي به نظر مي رسد و ممكن است مادر نگران شده و شير خود را رقيق تصور كند.
اما به تدريج كه شيرخوار به مكيدن ادامه مي دهد Hind Milk ترشح مي شود كه چربي آن سه برابر بيش از Fore milk و غني از انرژي و سفيد رنگ است. شيرخوار بايد اين شير را به مقدار كافي دريافت كند.
اسلاید 19 :
جنبه هاي ايمونولوژيك شير مادر
عوامل ضد عفونت موجود در كلستروم و شير رسيده مادر شامل تركيبات محلول و عوامل سلولي مي باشد.
تركيبات محلول ايمونوگلوبولين ها (IgA, IgM, IgG)،
ليزوزويم و ساير آنزيم ها،
لاكتوفرين و فاكتور بيفيدوس و ساير مواد تنظيم كننده سيستم ايمني هستند.
عوامل سلولي شامل ماكروفاژها (كه حاوي IgA، ليزوزيم ها و لاكتوفرين هستند)
لنفوسيت ها، گرانولوسيت ها، نوتروفيل ها و سلول هاي اپي تليال مي شوند.
عوامل ضد عفونت موجود در شير مادر، شيرخوار را در برابر بسياري از بيماري ها محافظت مي كند. اين عوامل در ساير شيرها وجود ندارند يا غيرفعال هستند.
اسلاید 20 :
جنبه هاي ايمونولوژيك شير مادر
پروتئين هاي مهم شير مادر كه در پيشگيري از عفونت ها نقش دارند عبارتند از
ليزوزيم، لاكتوفرين و ايمونوگلوبولين IgA.
ايمونوگلوبولين IgA پرزهاي روده (villi) را پوشانده و از ورود باكتري ها و ويروس ها به بافت جلوگيري مي كنند.
غلظت IgA در كلستروم در بالاترين حدّ است و لذا مصرف كلستروم در پيشگيري از عفونت ها اهميت دارد. غلظت IgA شير، در دومين سال زندگي طفل مجدداً افزايش مي يابد.
لاكتوفرين موجود در شير مادر با آهن متصل شده و از رشد باكتري هائي كه به آهن نياز دارند پيشگيري مي كند.
ليزوزيم كشنده باكتري هاست. غلظت ليزوزويم و لاكتوفرين نيز مشابه IgA در مراحل بعدي شيردهي افزايش مي يابد.
ساير عوامل ضد عفونت شير مادر عبارتند از:
گلبول هاي سفيد شامل ماكروفاژها كه ميكروب ها را مي بلعند و لنفوسيت ها كه آنتي بادي ها را مي سازند.
شير مادر حاوي فاكتور بيفيدوس است كه موجب رشد لاكتوباسيلوس بيفيدوس شده و با اسيدي كردن محيط روده از رشد ميكروب هاي بيماري زا پيشگيري و بوي ماست را در مدفوع شيرخوار ايجاد مي كند. اين بو با بوي مدفوع شيرخواراني كه از شير مصنوعي استفاده مي كنند متفاوت است.
