بخشی از پاورپوینت
اسلاید 1 :
بسمه تعالی
موضوع:
تاثیر عوامل طبیعی در شکل گیری سکونتگاههای روستایی
اسلاید 3 :
مقدمه
کهن سرزمین ایران با موقعیت جغرافیایی که دارد یکی از متنوع ترین سرزمینهای جهان از نظر کلیه شرایط محیطی می باشد، تنوع جغرافیایی این سرزمین دیرپا باعث گردیده است که این مرز و بوم تحت تاثیر شرایط مثبت و منفی این تفاوت ها قرار داشته باشد که تاثیر این تفاوتهای محیطی در برنامه ریزی ها دیده می شود از طرف دیگر تفاوت شرایط محیطی که بر ایران حاکم است باعث گردیده است بحران های متنوع محیطی نیز بصورت متفاوت در مناطق مختلف کشور بصورت همزمان تاثیر بگذارد مثل یخبندان- خشکسالی- سیل- زمین لرزه- حرکات دامنه ای و .[1]
پدیده های گوناگون هر یک از بخشهای جغرافیایی طبیعی، علاوه بر اینکه بین موضوعات خود دارای ارتباط هستند با سایر پدیده های علوم طبیعی نیز پیوند تنگاتنگ دارند و تاثیرات متقابل آنها بر یکدیگر ویژگی یک محیط را موجب می گردد.
بعنوان مثال تغییرات آب و هوایی که خود ناشی از تغییرات سایر عوامل است شرایط محیط طبیعی را به هم زده و ویژگی جدیدی را به بار می آورد.[2]
اهمیت موضوعات جغرافیای طبیعی به دلیل تاثیرات آنها بر محیط زیست یا برخوراری از تاثیرات آن است.[3] که این روابط در داخل یک سیستم خاص با مجموعه های دیگری نیز پیوند دارد که تنها با نگرش یا روش سیستمی قابل شناخت است.
عوامل محیطی بعنوان یک سیستم در نظر گرفته شده اند مثلا عامل ناهمواری براساس دیدگاه سیستمی می باید در ارتباط با استقرار سکونتگاههای روستایی- تیپ روستاها- فعالیتهای کشاورزی روستائیان و مسائلی از این قبیل در ارتباط گذاشته بشود.
اسلاید 4 :
روستای ابیانه (کاشان)
اسلاید 5 :
روستا
روستا واحد کوچک جغرافیایی است که از ترکیب فضایی انسان و طبیعت بویژه زمین و ویژگیهای محیطی حاصل می شود.
در روستا ارتباط انسان با محیط طبیعی به صورت خاصی جلوه گر می شود از آنجائیکه نوع اشتغال و تامین مایحتاج بر اساس اقتصاد کشاورزی و دامپروری است. طبیعتا روستائیان را تا حد زیادی به زمین، خاک، آب و غیره وابسته می کند بطورکه بقای اجتماعات روستایی به کیفیت و کمیت این عناصر طبیعی مربوط می شود.[1]
شکل گیری روستاها به امکانات تولیدی موجود در بعضی از مکانها و فضاها وابسته بوده است قدرت تولیدی این مکانها که در گذشته های دور عمدتا وابسته به تولیدات کشاورزی (زراعت و باغیاری- دامداری- صید و شکار و ماهیگیری) بوده است سبب تجمع انسانها در مکان و عامل تشکیل روستاها گردیده است.
روستای کندوان (تبریز)
اسلاید 7 :
تاثیر شرایط زمین شناسی بر شکل گیری سکونتگاههای روستایی
قلمرو علم زمین شناسی تنها به توده های فلزات و غیر فلزات موجود در پوسته جامد زمین محدود نمی گردد و تاثیر مستقیم و غیر مستقیم سازندهای زمین شناسی در پدیده هایی چون سیلاب- فرسایش، پوشش گیاهی و خاکزایی و . نیز بر پایه داده های زمین شناسی صورت می گیرد. [1]
در این بحث چند اصل کلی زمین شناسی بایستی مورد مطالعه قرار گیرد که عبارتند از:
1- سنگ شناسی بستر
الف) وجود منابع و معادن = (زمینه اشتغال بسیار مناسب برای روستائیان مجاور مثل منابع مس در سرچشمه- معدن سرب نخلک در انارک نائین)
ب) تامین خاک کشاورزی مناسب=(سنگ ها تشکیل دهنده ماده اولیه خاک می باشند)
ج) تاثیر بر منابع آب =( جنس زمین شناسی نقش عمده ای از یک طرف بروی شبکه هیدروگرافی هر ناحیه و هدایت آب دارد از طرف دیگر برحسب نوع و جنس سنگ املاح و مواد گوناگونی می تواند با آب مخلوط گردد)
2- ساختمان زمین شناسی بستر:
ساختمان زمین شناسی وجود تاقدیس ها و یا ناودیس ها- دامنه ها و گسلها و . تاثیرات مستقیم و غیر مستقیمی را بر جوامع انسانی و ایجاد آنها دارند.
اسلاید 8 :
روستای انارک(نایین)
اسلاید 9 :
از مهمترین عوامل ساختمانی می توان به گسلها اشاره کرد که در گذشته به علت عدم شناخت انسانها از این پدیده ساختمانی مراکز جمعیت در مجاورت و بروی آنها شکل می گرفت مثل نیشابور- قائنات- کاشمر.[1]
با توجه به اینکه مبنای استقرار روستاهای ایران بر وجود منابع آب بوده و محل خروج آب چشمه ها اکثرا گسلها بوده اند بطور سنتی دهات ایران در نزدیکی گسلها یا با فاصله کمی از آن بنا شده است. [2]
3- سن سنگ بستر
سازنده های تشکیل دهنده اراضی مورد مطالعه در یک منطقه معمولا دارای سن واحدی نمی باشد اراضی مرتفع در نواحی کوهستانی معمولا دارای سن بیشتری از اراضی پایکوهی و دشتها می باشند. سازندهای جوان از نظر هیدرولوژی و ژئوهیدرولوژی قابل اهمیت هستند اما در مقابل زمین لرزه و سایر فرآیندهای بیرونی آسیب پذیرند. در ایران بیشتر روستاها بر روی زمین های جوان کواترنر قرار گرفته اند و آن دسته از روستاهایی که بروی زمینهای قدیمی تر قرار دارد مثل نئوژن دارای محدودیت هایی در زمینه آب و خاک می باشد مثل روستای چاه سوخته در جنوب سبزوار.
اگر چه شکل گیری روستاها کمتر در رابطه مستقیم و آگاهانه با جنس و ساختمان زمین شناسی می باشد.
اسلاید 10 :
روستای گسیک(زرند)
اسلاید 11 :
تاثیر شرایط آب و هوایی بر شکل گیری سکونتگاههای روستایی
با وجود دستیابی انسان به تکنولوژی فوق العاده پیشرفته، هنوز برنامه های آمایش سرزمین به شدت متاثر از پارامترهای اقلیمی است به همین سبب انسان ناگزیر است تمام فعالیتهای بهینه سازی محیط را در راستای شناخت و سازگاری با شرایط اقلیمی هدایت کند. [1]
پارامترهای اقلیمی در تقابل با یکدیگر و با تاثیر عامل توپوگرافی سبب ایجاد شرایط مساعد یا نامساعد محیطی بر استقرار جمعیت و فعالیتهای اقتصادی می گردد.[2]
1) دما
درجه حرارت یا دمای هوا عبارت از انرژی گرمایی قابل سنجش در هوا و خاک است و در اثر تغییرات انرژی تابش خورشید تغییر می کند، دما مستقیما بروی فرآیندهای حیاتی تاثیر گذاشته و در برنامه ریزیهای اقتصادی- اجتماعی، کاشورزی و آمایش سرزمین مورد توجه می باشد. دما از آن جهت برای گیاهان و حیوانات مهم است که میزان وقوع فرآیندهای آنها را کنترل می کند.
دما بر رشد گیاهان، تبخیر و تعرق، فعالیت اورگانیسم و میکرو اورگانیسم، بازدهی نیروی کار، آسایش انسانی و سرعت فعل و انفعالات شیمیایی اثر می گذارد.[3]
اسلاید 12 :
عوامل موثر بر دمای سطح زمین عبارتند از:
1-1- عرض جغرافیای و زاویه تابش: (عرض جغرافیایی یکی از عوامل عمده تغییرات در کسب انرژی توسط سطح زمین است که تغییرات دما و تفاوتهای آب و هوایی را باعث می گردد)
2-1- پوشش گیاهی: (مانع از گرم شدن سطح زمین بسرعت گشته و باعث تعدیل درجه حرارت می گردد)
3-1- دوری و نزدیکی به دریا: (وجود بخار آب در نواحی مجاور دریاها و منابع رطوبتی باعث تعدیل در انرژی دریافتی از خورشید می گردد)
4-1- بافت خاک و خلل و فرج: (مواد تشکیل دهنده زمین، بافت خاک و خلل و فرج موادی که سطح زمین را پوشانده چنانچه از شرایط مناسبی برخوردار باشد باعث حرکت هوا در لایه رویی زمین شده و از گرم شدن سریع زمین جلوگیری می کند)
5-1- جهت جغرافیایی: (در بسیاری مناطق روستاهای که در دره های دارای جهت شرق- غربی هستند بر روی دامنه های رو به جنوب استقرار دارند بدلیل وجود زمین مناسب برای شکل گیری روستا زیرا با توجه به تخریب شدید دامنه های رو به جنوب و حمل مواد به پای دامنه مثل روستای دربند در شمال تهران)
6-1- ارتفاع از سطح دریا: (عامل ارتفاع یکی از مهمترین علل کاهش دما می باشد)
اسلاید 14 :
2) بارش:
بارش ها نه تنها عامل مهمی در کاهش دما هستند بلکه بعنوان عامل اصلی هیدرولوژی در جهت تامین آب مراکز جمعیتی نقش عمده ای دارند.
3) باد:
اختلاف فشار هوا بین دو نقطه که آن هم بعلت اختلاف دمای هوا می باشد باعث جابجایی هوا و ایجاد باد می گردد.
وزش باد یکی از عوامل تعدیل کننده شرایط آب و هوایی است.
4) رطوبت هوا:
رطوبت مقدار آبی است که به صورت بخار در هوا وجود دارد که وجود آن در اتمسفر باعث انتقال آب از سطوح مرطوب به هوا می باشد که در اثر تبخیر و تعرق صورت می گیرد.
5) تبخیر و تعرق:
دو پدیده ناشی از تابش انرژی خورشیدی است بر سطوح مرطوب
6) روزهای یخبندان:[1]
اقلیم بروی فعالیتهای حیاتی و معیشتی انسان تاثیرات زیادی دارد که این امر باعث گردیده تا رابطه ای بین معماری و اقلیم صورت گیرد و مردم با الهام از طبیعت به ساخت و سازهای دست بزنند که بیشترین همسازی را با اقلیم محیط خود داشته باشد به غیر از عامل اقلیم از سایر شرایط طبیعی که در گذشته و حال تاثیر گذار می باشند می توان نام برد مثل شرایط ژئومورفولوژی- توپوگرافی و هیدرولوژی.
باید خاطرنشان کرد که شرایط محیطی دیگر بیشتر از نظر مورفولوژی و شکل شناسی روستاها تاثیر گذار هستند تا بر روی ساخت و سازهای سکونتگاه ها.
بطور نمونه هنوز بروی سطوح شیبدار بناهای که ساخته می شوند بیشتر حالت پلکانی پیدا می کنند در جایکه رودخانه و یا ساحل دریا و دریاچه ای وجود دارد بافت روستاها خطی می شود در حالیکه در دشتها روستا دارای بافت شطرنجی و یا شعاعی می شود.
اسلاید 15 :
روستای ماهخونیک (سربیشه- بیرجند)
اسلاید 16 :
اثیر شرایط هیدرولوژی بر شکل گیری سکونتگاههای روستایی
با نگاهی اجمالی به نحوه استقرار سکونتگاههای انسانی در جماعات شهری، روستایی و حتی عشایری در می یابیم که اکثر قریب به اتفاق آنها در مجاورت منابع آب دائمی مانند رودخانه- چشمه و قنات بنا شده اند.[1]
بدون شک در ایران مرکزی هیچ منبع آبی باندازه قنات بر ایجاد شکل گیری روستاها تاثیر گذار نبوده است روستاهای ایران معمولا هسته اولیه شان در کنار مظهر یک قنات شکل گرفته است. که در اینجا روستا در خلاف جهت قنات رشد می کند: منبع دیگر آبی که به تمرکز واحدهای جمعیتی منجر می شود برخی از چشمه ها بوده اند.
نقش رودخانه ها در ایجاد مرکز جمعیتی و توسعه تمدنها برکسی پوشیده نیست.[2]
بنابراین نقشه پراکنش سکونتگاهها بر نقشه منابع اب قابل استحصال انطباق دارد هر جا که منابع آب سطحی یا زیرزمینی از کمیت و کیفیت بهتری برخوردار است میزان جمعیت سکونتگاهها نیز بیشتر است.
اسلاید 17 :
تاثیر خاک و پوشش گیاهی بر شکل گیری سکونتگاههای روستایی
خاک پر ارزش ترین ثروت هر کشور به شمار می آید و آنرا پلی میان دنیای بی جان و جاندار می خوانند در خاک می توان انواع سنگ بستر هوازده-آب، هوا، مواد آلی ناشی از تجزیه گیاهان و جانواران و صدها هزار شکل گوناگون حیات میکرواورگانیسم ها و حشرات را یافت.[1]
خاک مناسب برای فعالیتهای کشاورزی در حالیکه آب کافی هم در اختیار باشد شرایط بسیار مناسبی را برای ایجاد و استمرار حیات روستاها فراهم می آورد، خاک از جمله عوامل موثر در ایجاد روستاها و ادامه بقای آنها می باشد.
بسیاری از روستاها که دارای شرایط مناسبی بوده اند بعلت شور شدن اراضی بسرعت خالی از جمعیت گردیده اند مانند روستای (ده نبی).[2]
پوشش گیاهی:
زندگی انسان بدون گیاه فاقد معنی و بطور کلی حیات بروی خشکی نمی توانست دوام بیاورد گیاهان اکسیژن مورد نیز موجودات زنده را تولید و بخش عمده غذای انسان و موجودات زنده را گیاهان تشکیل میدهند.
علاوه براین ضمن جلوگیری از فرسایش خاک در حوضه های آبریز نقش بسیار موثری در تغذیه سفرهای آب زیر زمینی دارند.
یکی ویژگیها و جاذبه های روستاها فضاهای سبز و هوای تعدیل شده است و از وجود باغات و مزارع و مراتع و جنگلهای مجاور آنها.
اسلاید 18 :
روستای گوشتخانی (کوره میانه سنندج)
اسلاید 19 :
تاثیر منظرهای ژئومورفولوژیکی در شکل گیری سکونتگاههای روستایی
پدیده های ژئومور فولوژی بعنوان عارضه های سطح زمین بر شکل گیری مراکز جمعیتی تاثیر می گذارند در مثال می توان به دشت ها و دامنه های کوهستانی اشاره کرد که بافت این روستاها در تقابل با یکدیگرند.
مطالعات ژئومورفولوژی از چند جنبه دارای اهمیت و کاربرد می باشند:
1- مکان یابی توسعه بافت مسکونی روستا
2- مکان یابی برای توسعه فعالیت های غیر کشاورزی
3- مکان یابی برای توسعه فعالیت های کشاورزی[1]
در برنامه ریزیها زمانی که به مطالعه ژئومورفولوژی پرداخته می شود برای تسهیل در امر مطالعه, ناحیه را از نظر توپوگرافی که به نسبت سایر عوامل طبیعی نقش بسیار مهمی دارد و بدلیل اهمیتش یکی از ملاکهای تقسیمات ناحیه ای تعریف شده است را به واحد کوهستان و دره ها- دامنه ها و کوهپایه ها و دشت ها تقسیم می کنند.
اما بطور کلی در عامل ناهمواری (توپوگرافی) یکی از عوامل تعیین کننده در این زمینه مسئله شیب و ارتفاع است.
اسلاید 20 :
الف) نواحی کوهستانی:
معمولا جزو مناطق مرتفع محسوب شده و فعالیت هوازدگی فیزیکی شدید است، بعلت شیب زیاد بسترهای هیدرولوژیکی باریک و عمیق و پرشیب هستند، اراضی قابل توجهی برای مکان یابی سکونتگاههای روستایی وجود ندارد، با توجه به محدودیت اراضی امکان توسعه فعالیت های کشاورزی را ندارند، مشکلات دسترسی بعلت محدودیتهای گذرگاههای ارتباطی را دارند زیرا در این نواحی پدیده های ایجاد می گردد از نوع ریزش ها و واریزه ها که شامل سقوط تخته سنگهای عظیم تا ذرات ریز می شود پدیده دیگر در این نواحی انواع لغزش ها در حد لغزش های کوچک تا بزرگ که خطرات زیادی را برای روستاها و اراضی آنها بوجود می آورد مانند روستای اسطرخی در منطقه شیروان بنابراین ملاحظه می شود نواحی کوهستانی به نسبت افزایش ارتفاع در استقرار سکونتگاههای روستایی نقش محدود کننده ای دارد.
ب) نواحی پایکوهی:
این نواحی نه دارای ارتفاعات بلند است و نه شیب کوهستان آن چنان شدید است که جلوی هر گونه فعالیتی را بگیرد و نه از نظر اقلیمی دارای شرایط سخت که امکان استقرار انسان در آن جا را محدود کند. از پوشش گیاهی مناسب تری برخور دارند و از لحاظ شرایط هیدرولوژیکی با توجه به اینکه در مجاورت مستقیم ارتفاعات هستند از بارش بالنسبه مناسبی برخور دارند همچنین شرایط زمین شناسی این اراضی باعث می شود که معمولا یا دارای چشمه های آب کافی یا امکان حفر چاه و قنات را داشته باشند.
