بخشی از پاورپوینت
اسلاید 1 :
عنوان درس: روش تحقیق در علوم قرآن و حدیث
اسلاید 2 :
1-1-1-4. تحول در اثر تماس: تماس یعنی دو امر(تز و آنتی تز) در جایی با هم برخورد کنند و از تماس و ملاقات بین آن دو، سنتز به وجود آید، به عبارت دیگر از تماس و ملاقات دو انگاره، انگاره سومی به وجود می آید.
این بحث یکی از پیچیده ترین و در عین حال مهم ترین انواع در ساخت و تحول انگاره هاست.
در بحث تاریخ انگاره با سه نوع تماس مواجه هستیم
اسلاید 3 :
1- تماس زبان شناختی
مثال(1): اجماع به معنای تصمیم
جمع به معنای گرد آمدن
از تماس این دو معنا با یکدیگر معنای سومی درست می شود با عنوان: گرد آمدن دور هم برای گرفتن تصمیم مهمّ
2- تماس فرهنگی: در تماس فرهنگی نیز دو انگاره فرهنگی –که از جنس واژگان نیستند- تماس پیدا کرده و یک انگاره ادغام شده را به وجود می آورند.
اسلاید 4 :
مثال: فرشته،
فرشته به مثابه کارگر خدا
فرشته به مثابه دختر خدا
فرشتگان به مثابه رب النوع
توضیح این که فرشته به عنوان کارگزار خدا، مفهومی است که در ادیان پیش از اسلام از جمله یهود و نصاری وجود داشته و طبیعتا عرب پیش از اسلام با آن آشنا بوده است. طبق این دیدگاه
اسلاید 5 :
فرشتگان از طرف خداوند مأمور به انجام سلسله اموری هستند. مثلا در آیه 97 سوره نساء؛ مأموریت گرفتن جان افراد به ملائکه داده شده و در آیات دیگر، مأموریت های دیگری برای آنها در نظر گرفته شده است.
مفهوم دیگر فرشته؛ فرشته به عنوان دختر خداست. در آیاتی از قرآن از جمله در آیه 57 سوره نحل به عقیده مذکور اشاره شده است. این ها دو انگاره هستند.
اسلاید 6 :
در انگاره فرشته به معنای«کارگزار خدا» از جنسیت صحبتی نمی کنیم و جنسیت در اینجا اساسا فاقد معناست. انگاره فرشته به مثابه « دخترخدا» یک انگاره خالص عربی است.
در این مفهوم، یک «خدای پدر» در رأس قرار دارند که دختران این خدا و قابل پرستش هستند.
انگاره فرشته به مثابه کارگزار خدا، انگاره ای است که بیشتر از طریق ادیان ابراهیمی و کتب مقدس پیش از اسلام به عرب ها انتقال یافته است.
اسلاید 7 :
این دو انگاره در فرهنگ عربی یک تماس فرهنگی پیدا کرده اند و مفهوم فرشتگان به مثابه رب النوع مؤنث ساخته شده است.
أَ فَرَأَيْتُمُ اللاَّتَ وَ الْعُزَّى (19) وَ مَناةَ الثَّالِثَةَ الْأُخْرى (20)أَ لَكُمُ الذَّكَرُ وَ لَهُ الْأُنْثى (21)ِلْكَ إِذاً قِسْمَةٌ ضيزى (22)
در هنگام قرائت این آیه ممکن است این سؤال پیش آید که وقتی در حال صحبت از بت ها بودیم، چرا یک دفعه بحث مذکر و مؤنث مطرح شد؟
اسلاید 8 :
اندیشه بت هایی مانند لات و عزی، دقیقا حاصل تماس فرهنگی بین دو انگاره مورد بحث ماست. عرب رب النوع هایی را برای خود تصور کرده بود که خدا هستند و قرار است کارهایی انجام دهند ، بنابر این «ربّ» هستند و اموری در کف قدرت آنهاست در عین حال دختر خدا هم هستند.
اسلاید 9 :
3- تماس زبان شناختی – فرهنگی.
مثال:
ارجاء به معنای به تأخیر انداختن
رجاء به معنای امید داشتن
ارجاء به معنای به تأخیر انداختن و امید داشتن.
اسلاید 10 :
از نظر لغوی «ارجاء» به معنای تأخیر انداختن و «رجاء» به معنای امید داشتن است. «رجاء» به خودی خود هیچ ربطی به تأخیر وتعویق ندارد و «ارجاء» هم به خودی خود هیچ ربطی به امید ندارد. اما می توان «ارجاء» را طوری تلقی کرد که هر دو بار معنایی را لا هم داشته باشند و یک انگاره ادغام شده باشد . یعنی امری را به وقت دیگری موکول می کنیم و امید داریم شرایط بهتری فراهم گردد.
از نظر فرهنگی نیز دقیقا هکین اتفاق افتاده است. گروهی که در تاربخ اسلام به عنوان مرجئه اولی و معتزله نخستین شناخته می شدند موضع خاصی درمورد متخاصمین از اصحاب پیامبر(ص) داشتند.
اسلاید 11 :
مثلا در جنگ جمل بحث داشتند در این که آیا حضرت علی(ع) بر حق و مخالفین او بر باطل هستند یا اصحاب جمل بر حق و حضرت علی(ع) و پیروان ایشان بر باطل اند؟ آیا ر دو اهل حق و بهشتند؟
مذاهب مختلف اسلامی در این باره مواضعی اتخاذ کرده اند: شیعیان معتقد بودند حضرت علی(ع) بر حق است. عثمانی ها می گفتند اصحاب جمل بر حقّ اند. در این میان گروهی با عنوان«مرجئه اولی» و «معتزله اولی» پدید آمدند که معتقد بودند: «ما در مورد متخاصمین قضاوت نمی کنیم و قضاوت در مورد آن ها به تأخیر می اندازیم. خداوند در قیامت درباره آنان قضاوت خواهد کرد» این موضع گیری در واقع به نوعی یک رأی بی طرف و به تأخیر انداختن رأی تا قیامت بود. به این تفکر ارجاء می گفتند و کسانی که این تفکر را داشتند«مرجئه اولی» نامیده می شدند.
اسلاید 12 :
در نقطه مقابل، درست هم زمان با گروه قبل ؛ گروه دیگری ز اواخر قرن اول و اوایل قرن دوم در بصره شکل گرفتند که به «اهل رجاء» شهرت داشتند و استاد آنها «ابن سیرین» معروف بود. این گروه در مقابل «حسن بصری» و پیروانش که «اهل خوف» بودند قرار داشتند. اهل خوف معتقد بودند که انسان ها جهنمی هستند مگر اینکه همتی کنند و خود را نجات دهند اما اهل رجاء می گفتند انسا ن ها بهشتی اند مگر این که تفریط کنند و خود را به جهنم بیاندازند. اهل رجاء اصل را بر بخشش خداوند و اهل خوف اصل را بر عقاب خداوند می گذاشتند
اسلاید 13 :
تفکر مرجئه اولی (ارجاء) و تفکر هل رجاء (رجاء) در «ابوحنیفه» با هم تلفیق گردید. یعنی یک فرد ، هر دو فکر را با هم داشت و معتقد بود که ان شاء الله همه نجات می یایند مگر این که خیلی تفرسط کنند. در مورد متخاصمین جمگ جمل نیز قضاوتی نمی کرد و آن را به قیامت واگذار می نمود. به این ترتیب گروهی به نام مرجئه(کلاسیک) به وجود آمدند.
اسلاید 14 :
این انگاره حاصل یک تماس زبان شناختی – فرهنگی است. یعنی هم دو واژه با هم ترکیب شده اند، هم دو جریان فرهنگی (مرجئه اولی و اهل رجاء) تماس پیدا کرده اند و در همدیگر ادغام شده اند و برآیند آن ، انگاره ای به عنوان سنتز است که ما آن را به عنوان مرجئه (کلاسیک) می شناسیم.
